Co to jest mononukleoza?
Mononukleoza zaka�na, bo tak brzmi jej pe�na nazwa, jest chorob� wywo�ywan� przez pierwotne zara�enie wirusem Epsteina-Barr (EBV). Wirus EBV zosta� odkryty w 1964 roku. Nale�y do rodziny Herpesviridae i jest bliskim krewnym wirusa opryszczki i cytomegalii. W 1968 roku ostatecznie potwierdzono, �e odpowiada on za wywo�ywanie mononukleozy.
Wirus EBV cechuje si� zdolno�ci� do ��czenia z kom�rkami tkanki limfatycznej, z kt�rej zbudowany jest uk�ad ch�onny. Uk�ad ten odpowiada za prawid�ow� odpowied� organizmu na r�nego rodzaju infekcje i czynniki zaka�ne. Wirus Epsteina-Barr wnika do organizmu przez jam� ustno-gard�ow� i namna�a si� w nab�onku jamy ustnej, gard�a, migda�kach i �liniankach. Materia�em zaka�nym najcz�ciej jest �lina i st�d wzi�o si� popularne okre�lenie mononukleozy jako „choroby poca�unk�w”. �r�d�em zaka�enia mo�e by� tak�e krew, preparaty krwiopochodne, a nawet przeszczepione narz�dy. Ostatnie badania donosz� te� o obecno�ci EBV w wydzielinie szyjki macicy. Istnieje te� wi�c ryzyko transmisji wirusa drog� p�ciow�.
Okres wyl�gania wirusa Epsteina-Barr wynosi oko�o 30-50 dni. Wraz z kom�rkami zawieszonymi w limfie rozprzestrzenia si� on po ca�ym organizmie co wywo�uje ostry, uog�lniony odczyn limfoproliferacyjny polegaj�cy na rozro�cie tkanki ch�onnej w w�z�ach ch�onnych, migda�kach, �ledzionie i w�trobie. Powoduje to powi�kszenie tych narz�d�w. Proces ten w pewnym momencie ulega jednak samoistnemu zahamowaniu. Po przebytym pierwotnym zaka�eniu wirus pozostaje nadal w ustroju. Miejscem latencji, w kt�rym „zimuj�” wirusy s� tzw. limfocyty B, jedne z kom�rek uk�adu odporno�ciowego oraz kom�rki nab�onka. Okres zaka�no�ci utrzymuje si� przewa�nie od 4 do 6 miesi�cy, maksymalnie do 18 miesi�cy.
Mononukleoza: objawy
Infekcja rozpoczyna si� zazwyczaj nagle. Czasami jednak wyst�puj� objawy wst�pne: brak apetytu, z�e samopoczucie, b�le mi�ni i staw�w. Do charakterystycznego zespo�u objaw�w zaliczamy:
- wysok� gor�czk� si�gaj�ca nawet 40?C i utrzymuj�c� si� przewa�nie 2-3 tygodnie;
- powi�kszone w�z�y ch�onne, kt�re przy badaniu dotykiem s� tkliwe, bolesne oraz przesuwalne wzgl�dem pod�o�a. Nie tworz� pakiet�w jak w chorobach nowotworowych;
- powi�kszenie w�troby i �ledziony (hepatomegalia i splenomegalia) w wyniku rozrostu tkanki limfoidalnej. Pojawia si� zazwyczaj pod koniec pierwszego tygodnia choroby;
- zapalenie gard�a i migda�k�w, kt�remu towarzysz� silny b�l i trudno�ci w po�ykaniu.
Zmiany w gardle mog� uwidacznia� si� w postaci zapalenia z surowiczo-�luzowym wysi�kiem oraz wybroczynami na podniebieniu. Ci�sz� postaci� jest bardzo bolesne zapalenie gard�a, kt�remu towarzyszy znaczne powi�kszenie migda�k�w. Dodatkowo pokryte s� one bia�o��tymi mazistymi nalotami. Klinicznie obraz ten przypomina angin� paciorkowcow� i wymaga r�nicowania z t� jednostk� chorobow�, poniewa� podanie antybiotyk�w w przypadku leczenia anginy b�d�cej faktycznie mononukleoz� mo�e doprowadzi� do wyst�pienia odropodobnej, sw�dz�cej wysypki na sk�rze.
Do mniej znamiennych objaw�w zaliczamy:
- przykry zapach z ust;
- nie�yt nosa powoduj�cy sp�ywanie wydzieliny po tylnej �cianie gard�a i mog�cy skutkowa� b�lem gard�a i zapaleniem g�rnych dr�g oddechowych;
- przerost tkanki ch�onnej, kt�ry mo�e powodowa� trudno�ci w oddychaniu, po�ykaniu i mowie;
- zapalenie w�troby wyst�puj�ce nawet u 90% chorych. Przebiega zazwyczaj bez ��taczki. Utrzymuje si� do 4 tygodni trwania choroby;
- wysypk� sk�rn�, kt�ra w mononukleozie najcz�ciej jest drobnoplamista (przypomina �lad od uderzenia w sk�r� drucian� szczotk�) i/lub drobnogrudkowa. Mo�e te� przypomina� wysypk� w przebiegu r�yczki czy p�onicy. Zmiany lokalizuj� si� g�ownie na tu�owiu. Wysypka pojawia si� w drugim tygodniu i utrzymuje od 1 do 7 dni;
- b�le g�owy najcz�ciej o lokalizacji zaoczodo�owej;
- b�le brzucha, nudno�ci, wymioty;
- pojawiaj�ce si� w okresie zdrowienia, cz�ciej u doros�ych, os�abienie, trudno�ci w koncentracji, m�czliwo��, wyczerpanie. Rzadko zwi�zany z tym zesp� przewlek�ego zm�czenia trwaj�cy nawet 2-3 miesi�ce;
- zesp� limfoproliferacyjny wyst�puj�cy u os�b z obni�on� odporno�ci� np. u chorych na AIDS, u biorc�w przeszczep�w
Mononukleoza u dzieci
Mononukleoza zaka�na wyst�puje do�� cz�sto u starszych dzieci i m�odzie�y. Rzadkie zachorowania obserwuje si� u dzieci poni�ej 4 roku �ycia. Jeszcze rzadziej mononukleoza dotyka dzieci poni�ej 6 miesi�ca �ycia. Jest to zwi�zane z obecno�ci� w organizmie dziecka przeciwcia� przeciwko wirusowi EBV, kt�re otrzyma�o od matki. Zapewniaj� one tzw. odporno�� biern�. U ma�ych dzieci i niemowl�t zaka�enia przebiegaj� bezobjawowo.
Warunki bytowe oraz przestrzeganie podstawowych zasad higieny maj� r�wnie� istotny wp�yw na ryzyko zaka�enia wirusem. W krajach rozwijaj�cych si� zaka�enia pierwotne wyst�puj� w 2-3 pierwszych latach �ycia. Nosicielstwo w�r�d niemowlak�w si�ga tam nawet 80-100%. W krajach rozwini�tych do pierwotnego zaka�enia dochodzi przede wszystkim w okresie dojrzewania. Nosicielami wirusa jest nawet od 30 do 75% nastolatk�w. Zaka�enia wrodzone obserwowane s� tam wyj�tkowo rzadko.
Dlaczego dzieci s� bardziej nara�one na infekcje mononukleoz� zaka�n�? Wszystko z powodu ich dzieci�cej natury. Nasze pociechy bawi�c si� z r�wie�nikami mog� przekazywa� sobie �lin� poprzez lizanie jednego loda, lizaka, czy picie z jednej butelki. Rodzice r�wnie� musz� pami�ta� o drogach transmisji i unika� oblizywania dzieci�cych smoczk�w i sztu�c�w. U nastolatk�w infekcje zwi�zane s� przede wszystkim z okresem pierwszych mi�osnych uniesie� i pierwszych poca�unk�w, podczas kt�rych dochodzi do wymiany �liny b�d�cej materia�em zaka�nym.
W przebiegu mononukleozy u dzieci dodatkowymi charakterystycznymi objawami s�: uog�lnione powi�kszenie w�z��w ch�onnych, obrz�k powiek, obrz�k nasady nosa i �uk�w brwiowych.
Mononukleoza u doros�ych�
Wyst�puje zdecydowanie rzadziej ni� u dzieci i m�odzie�y. W objawach przewa�a powi�kszenie w�z��w ch�onnych okolicy szyi. Cz�stsze jest te� ryzyko ��taczki, kt�rej wyst�pienie jest wskazaniem do hospitalizacji.
Mononukleoza w ci��y
Choroba, w przeciwie�stwie do siostrzanego wirusa cytomegalii, niezmiernie rzadko stanowi jakiekolwiek zagro�enie dla dziecka w brzuchu matki. Mimo to, odnotowano pojedyncze przypadki, kiedy infekcja wirusem EBV w czasie ci��y skutkowa�a poronieniem lub wadami p�odu Dlatego te� w wypadku podejrzenia mononukleozy u ci�arnej, przysz�a mama powinna koniecznie skonsultowa� si� z lekarzem ginekologiem. Nale�y pami�ta�, �e standardowe leki u�ywane w terapii mononukleozy mog� by� szkodliwe dla dziecka, dlatego terapia powinna by� konsultowana z lekarzem prowadz�cym ci���.
Powik�ania mononukleozy
- p�kni�cie powi�kszonej �ledziony, kt�re jest najpowa�niejszym z nich, lecz zdarza si�,
- na szcz�cie, bardzo rzadko. Jest to stan zagra�aj�cy �yciu i wymaga natychmiastowej interwencji chirurgicznej;
- duszno�� z powodu obturacji dr�g oddechowych w wyniku przerostu migda�k�w, w�z��w ch�onnych i nie�ytu nosa, kt�re uciskaj� i zw�aj� �wiat�o dr�g oddechowych;
- nadka�enia bakteryjne;
- zmiany w morfologii krwi: niedokrwisto�� hemolityczna, ma�op�ytkowo��, agranulocytoza zwi�zane z przerostem �ledziony i uszkodzeniem szpiku;
- aseptyczne zapalenie opon m�zgowo-rdzeniowych, zapalenie poprzeczne rdzenia;
- zapalenie mi�nia sercowego i osierdzia, skurcz naczy� wie�cowych;
- wirus EBV ma udowodnione dzia�anie prokancerogenne. P�nym powik�aniem dzia�alno�ci wirusa mog� by� nowotwory: ch�oniak Hodgkina, ch�oniak Burkitta, rak nosogard�a.
Mononukleoza: diagnostyka
Konieczne jest badanie morfologii krwi. Mononukleoza powoduje podwy�szenie poziomu krwinek bia�ych (leukocytoza z limfocytoz�) i pojawienie si� atypowych form limfocyt�w w rozmazie. Cz�sto wykonywane jest badanie enzym�w w�trobowych, kt�re w mononukleozie b�d� podwy�szone.
W celach diagnostyki u�ywane s� te� testy serologiczne, polegaj�ce na wykrywaniu przeciwcia� przeciwko wirusowi EBV np. szybki test lateksowy lub test ELISA.
Mononukleoza powinna by� r�nicowana z innymi chorobami takimi jak: zaka�enie wirusem cytomegalii, adenowirusami, HIV, toxoplazmoz�, wirusowym zapaleniem w�troby, r�yczk�, b�onic�, angin� paciorkowcow�.
Mononukleoza: leczenie
Niepowik�ana mononukleoza nie wymaga leczenia. Mononukleoza powik�ana leczona jest przede wszystkim objawowo. Terapia sprowadza si� do podawania lek�w przeciwgor�czkowych i przeciwb�lowych. W przypadku narastaj�cej duszno�ci podawane s� kortykosteroidy w celu rozszerzenia dr�g oddechowych. Leki przeciwwirusowe nie s� zalecane, poza w�sk� grup� pacjent�w z obni�on� odporno�ci� i u biorc�w przeszczep�w. W czasie leczenia chory powinien spo�ywa� lekkostrawn� diet� i pi� du�o p�yn�w. Wskazany jest odpoczynek, unikanie nadmiernego wysi�ku.
Obecnie brak jest skutecznej szczepionki przeciwko wirusowi Epsteina-Barr.
