Co wywołuje alergię?
Każdy czynnik rozpoznany jako nieznany, nieprzyjazny dla układu odpornościowego organizmu może spowodować reakcję alergiczną.
O alergii mówimy wtedy, gdy układ obronny organizmu zareaguje nieprawidłowo. U alergika uk�ad odporno�ciowy jest nadwrażliwy i reaguje nadmiernie na substancje nieszkodliwe dla większości ludzi. Są to przypadki bardzo indywidualne. Układ odpornościowy może zareagować na jeden czynnik lub na kilka naraz, niezależnie od tego, jaką drogą przedostaną się do organizmu.
Reakcję alergiczną organizmu powodują te, które np. wdychamy, a więc: pyłki roślin, roztocza kurzu domowego, pierze, sierść zwierząt, wełna, pyły, zarodniki pleśni.
Alergię wywołują też pokarmy. Najczęściej organizm człowieka reaguje na: mleko krowie, białka jaja, ser, jogurt, masło, pszenicę, drożdże, pomarańcze, cytryny, grejpfruty, orzechy, rośliny strączkowe, pomidory, truskawki, czekoladę, ryby, kakao, przyprawy.
W pierwszych miesiącach życia dzieci bywają często uczulone na mleko krowie. Potem to ustępuje, ale pojawia się alergia na pyłki, roztocza kurzu domowego czy sierść zwierząt.
Organizm może zareagować alergicznie także po użądleniu przez owady.
Alergie wywołują też substancje chemiczne. Należą do nich: tlenek azotu (jego nieznaczna obecność w powietrzu jest tolerowana przez organizm, natomiast groźne może być nieco większe stężenie tego związku, które występuje przy kuchenkach gazowych), spaliny dieslowskie, formaldehyd (występują m.in. w meblach i wykładzinach), perfumy, środki zapachowe, parafenylenodiamina (PPDA - występuje w farbach do włosów, obuwiu, farbie drukarskiej), guma.
Niekiedy fryzjerzy muszą zmienić zawód z powodu uczulenia na środki chemiczne znajdujące się np. w farbach do włosów.
Jak wykryć, na co jesteśmy uczuleni?
Przede wszystkim należy zauważyć, że przyczyną naszych dolegliwości nie zawsze jest uczulenie.
Na przykład przewlekły nieżyt nosa może być wywołany alergią, ale też wieloma innymi czynnikami, np. silnymi zapachami, nagłą zmianą temperatury otoczenia czy infekcjami.
Astma oskrzelowa mniej więcej w połowie przypadków wynika z nadwrażliwości układu odpornościowego na czynnik, który przeniknął do organizmu. W pozostałych przypadkach astmę wywołuje wiele niealergicznych czynników, jak np. infekcje bakteryjne.
Także zmiany na skórze w postaci pokrzywki czy nawracających obrzęków tylko w części przypadków są wywołane przez czynniki alergiczne.
Z tego powodu rozpoznanie alergicznej przyczyny zaburzeń chorobowych wymaga przeprowadzenia określonego postępowania diagnostycznego. Polega ono, po pierwsze - na ustaleniu, czy w rodzinie występuje skłonność do alergii. Po drugie - na wykryciu uczulenia na określone alergeny (czynniki uczulające) za pomocą testów skórnych i oznaczeń przeciwciał przeciwko tym alergenom w surowicy krwi. Ten drugi sposób jest miarodajny nawet u noworodków.
O uczuleniu (alergii) na określony czynnik można mówić tylko wówczas, gdy wykryjemy w organizmie właściwe dla tego czynnika przeciwciała.
Testy skórne
W teście nakłuwa się skórę i wprowadza do niej małą dawkę substancji uczulającej, a więc np. pyłku roślin, sierści zwierząt, mleka itd.
Pisakiem zaznacza się miejsce wprowadzenia każdego z nich. Jeśli ktoś jest uczulony, zajdzie reakcja dodatnia - po kilku-kilkunastu minutach na skórze wystąpi obrzęk i miejscowe zaczerwienienie. Tak organizm zareaguje tylko na niektóre czynniki alergiczne wszczepione w skórę, co pozwala wykluczać pozostałe z "kręgu podejrzanych". Testy skórne można wykonywać u wszystkich alergików z wyjątkiem dzieci do lat czterech.
Jakie uczulenia wykrywają testy skórne?
Za ich pomocą można wykryć alergie na takie czynniki uczulające, jak pyłki roślin, roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt, pleśnie, jad owadów oraz pokarmy.
Test skórny może być niekiedy zawodny. Ktoś w dzieciństwie był na przykład uczulony na mleko, a jako dorosły dobrze je toleruje. Tymczasem test skórny pozostaje dodatni. Test skórny może też wykazać fałszywą reakcję ujemną - w takim przypadku test pokazuje, że ktoś nie jest uczulony np. na mleko krowie, a tymczasem po wypiciu mleka organizm reaguje alergicznie
Z tych powodów dobrze jest uzupełniać badania testowe skóry badaniami przeciwciał w surowicy. Dodatni wynik testu skórnego i jednoczesne wykrycie odpowiednich przeciwciał pozwala na postawienie znacznie dokładniejszej diagnozy.
Należy jednak podkreślić, że fakt występowania uczulenia na określone alergeny (czynniki uczulające) nie zawsze oznacza, że są one w danym momencie odpowiedzialne za dolegliwości pacjenta. Do wykazania, że to właśnie ten czynnik wywołał zaburzenia chorobowe, potrzebne są badania dodatkowe, a mianowicie próba eliminacyjna, względnie prowokacyjna.
Przykładowo: o tym, że pacjentowi szkodzi akurat ten, a nie inny pokarm, przekonamy się, gdy dolegliwości ustąpią natychmiast po jego wykluczeniu z diety (próba eliminacyjna).
Bardzo cenną metodą diagnostyczną w przypadku alergii na pokarmy jest próba polegająca na umieszczeniu zawiesiny alergenu pokarmowego bezpośrednio na powierzchni błony śluzowej żołądka (próba prowokacyjna) i obserwacji w gastrofiberoskopie natychmiastowej reakcji alergicznej wywołanej przez ten pokarm.
Czy samemu można ustalić przyczynę uczulenia?
Można. Trzeba tylko zabawić się w detektywa i uważnie obserwować, w jakich okolicznościach zaczynamy reagować.
Jaka jest to pora roku? Czy jest to okres pylenia traw, drzew? Czy czujemy się źle po zjedzeniu określonego produktu? Czy dolegliwości występują w domu, w szkole czy w zakładzie pracy? Jak długo trwają objawy? Czy występują w zwykły dzień, czy tylko podczas weekendu? A może w czasie urlopu? Spostrzeżenia warto zanotować. Osobistej obserwacji nie zastąpi jednak wizyta u lekarza, chociaż nasze zapisy będą dla niego bardzo przydatne w postawieniu diagnozy.
Jak szybko układ odpornościowy odpowiada na czynnik, który przeniknął do organizmu i wywołał alergię?
W najczęściej występującym typie alergii, w której organizm wytworzył przeciwciała przeciwko czynnikom uczulającym (alergenom), reakcja na ich wniknięcie do organizmu jest niemal natychmiastowa.
Występuje po kilku lub kilkunastu minutach. Siła tej reakcji zależy od stopnia uczulenia organizmu: osoba bardzo uczulona na ryby może mieć na przykład ciężki napad duszno�ci, gdy tylko poczuje lotne białka uwalniające się podczas smażenia ryb. Podobna reakcja może nastąpić nawet po dotknięciu ryby.
Równie gwałtownie układ odpornościowy odpowiada na jad osy lub pszczoły - w razie użądlenia osoby szczególnie wrażliwej w bardzo krótkim czasie może dojść nawet do wstrząsu anafilaktycznego, czyli bardzo gwałtownej reakcji organizmu, spadku ciśnienia tętniczego krwi, zapa�ci, a nawet do zgonu.
Obrzęk jamy ustnej może wystąpić już w ciągu kilku minut po spożyciu uczulającego pokarmu, a napad astmy - już po kilkunastu minutach od momentu zetknięcia się alergika ze znajdującym się w powietrzu pyłkiem roślin.
Odpowiedź układu odpornościowego może być też powolna, objawy ujawnią się na drugi dzień lub po kilku dniach od przeniknięcia do uczulonego już organizmu czynnika wywołującego alergię. Często też przybiera charakter przewlekłego zapalenia tkanek, które występuje np. przy astmie oskrzelowej.
Dane tu przedstawione mają jedynie wartość informacyjną i nie mogą zastąpić indywidualnej porady lekarskiej.
