Rodzice to dla dziecka najwi�kszy autorytet. Dlatego rozmawiaj�c z maluchem powinni�my ostro�nie dobiera� s�owa. Jak przekonuje psycholog Anna Turyna, nie mo�emy uchroni� dziecka przed wszystkimi wyzwaniami doros�ego �ycia, przed pora�kami i stratami, ale mo�emy da� mu poczucie w�asnej warto�ci i wiar� we w�asne si�y. I dodaje: - To, co i jak do niego m�wimy, ma olbrzymie znaczenie, mo�e wzmacnia� w nim poczucie bycia akceptowanym i kochanym albo je rujnowa�. Bo dziecko nasze s�owa przyjmuje bezkrytycznie, uznaje za jedyne i prawdziwe.
O dziecku nie przy dziecku
Cz�sto wydaje si� nam, �e maluch, kt�ry jeszcze nie m�wi, nie rozumie naszych s��w. Ale to nieprawda. Roczniak lub dwulatek, nawet je�li nie m�wi, ma dobrze rozwini�ta mow� biern�, czyli rozumie ju� bardzo wiele - r�wnie� to, co rodzice m�wi� na jego temat. Psychologowie podkre�laj�, �e du�ym b��dem jest m�wienie o dziecku w jego obecno�ci, tak jakby nie s�ysza�o rozmowy, np. "Julka to beksa. Ci�gle p�acze z byle powodu" albo "Tomek jeszcze nic nie m�wi. Mo�e powinnam z nim p�j�� do lekarza?". - Czasem takie zachowanie rodzic�w wynika z mylnego przekonania, �e dziecko jest czym� zaj�te i nie zwraca uwagi na rozmow� doros�ych. Tymczasem je�eli maluch us�yszy swoje imi�, natychmiast wyostrza uwag� i rejestruje ka�de s�owo. Je�li s�yszy, �e w czym� zawi�d� oczekiwania rodzic�w, �e nie robi czego� r�wnie dobrze, jak inni, nie czuje si� w pe�ni akceptowany, a to mo�e zaburzy� jego poczucie bezpiecze�stwa - m�wi Anna Turyna i dodaje: - Za� problemy mog� si� tylko pog��bi� - bo "skoro mama martwi si� tym, �e mam i�� do przedszkola, to widocznie w tym przedszkolu jest co� niepokoj�cego i nale�y si� tego ba�".
Si�a gest�w
Rozmowa z dzieckiem to zreszt� nie tylko s�owa, ale tak�e gesty, postawa. Ciep�e spojrzenie, przytulenie czy dotyk rodzic�w dzia�a na malca uspokajaj�co. Ju� niemowl�ta reaguj� na takie niewerbalne komunikaty. Kiedy do malucha m�wimy spokojnie, przytulamy go, w jego organizmie wydziela si� oksytocyna, kt�ra dzia�a koj�co. Gdy jeste�my zdenerwowani - ten nastr�j udziela si� te� dziecku. - Od oko�o czwartego miesi�ca �ycia niemowl� reaguje na mimik� i gesty doros�ych. Potrafi odpowiedzie� u�miechem na u�miech opiekuna, ale i p�aczem na jego zmarszczone brwi, zaci�ni�te usta lub podniesiony g�os - m�wi psycholog Anna Turyna. Gestami mo�emy pokaza� dziecku akceptacj�, dum�, czu�o�� i mi�o��. Wystarczy przytuli� malca, kt�ry si� roz�o�ci�, przybi� pi�tk� dwulatkowi, kt�remu uda�o si� wspi�� na paj�ka na placu zabaw, lub u�miechn�� si� do trzylatka debiutuj�cego w przeszkolu. Takie ma�e gesty dodaj� dziecku skrzyde�. Ale s� i takie, kt�re potrafi� odebra� mu ch�� do dzia�ania, wiar� w siebie. - Kiedy w czasie rozmowy z dzieckiem unikamy z nim kontaktu wzrokowego, zajmujemy si� czym� innym: sprz�tamy, przegl�damy telefon, to dajemy mu sygna�, �e jego sprawy nie s� dla nas wa�ne. Gdy reagujemy grymasem niezadowolenia na przejawy emocji dziecka (z�o��, niezdecydowanie, dzika rado��), to uczymy je, �e pewne emocje s� z�e i lepiej ich nie okazywa�. A przecie� to nieprawda, ka�da emocja jest potrzebna - t�umaczy Anna Turyna.
Wa�na uwa�no��
Ka�de dziecko chce czu� si� wa�ne dla swoich rodzic�w, a rodzice chc� by� wa�ni dla dziecka. Jak to osi�gn��? Po prostu trzeba by� razem, zauwa�a� potrzeby malucha, reagowa� na nie i by� szczerym. Bo dzieci s� doskona�ymi obserwatorami i od razu wychwytuj� wszelki fa�sz.
- Kiedy� prowadzi�am warsztaty "S�uchaj", kierowane do rodzic�w i dzieci. Po zaj�ciach podesz�a do mnie dziewczynka i poprosi�a, �ebym do ich tematu dopisa�a jeszcze "s�ysz". Bo, rodzice cz�sto niby s�uchaj�, ale tak naprawd� nie s�ysz� tego, co dzieci do nich m�wi� - wspomina Dorota Zawadzka, psycholog i pedagog.
Jak s�ucha� i s�ysze� s�owa dziecka? Oto kilka rad psycholog�w:
- Kiedy dziecko chce ci co� powiedzie�, od�� wszystko, co robisz i wys�uchaj go. Je�li nie mo�esz przerwa� zaj�cia, wyt�umacz, dlaczego. Um�w si� z dzieckiem, �e za 10 minut do niego wr�cisz. I dotrzymaj s�owa.
- Uwa�nie s�uchaj wszystkiego, co dziecko chce ci przekaza�.
- Zadawaj pytania, interesuj si� opowie�ci�.
- Przyjmij perspektyw� dziecka - razem ze swoim trzylatkiem ekscytuj si� tym, �e np. po raz pierwszy widzia� �limaka.
- Kiedy maluch, kt�ry jeszcze nie m�wi, w zabawie co� pokazuje gestem lub mimik�, reaguj, nazywaj to s�owami.
Szacunek i konkrety
- Kiedy dziecko przychodzi do nas zap�akane, smutne, przestraszone, wys�uchajmy go uwa�nie, postarajmy si� wyt�umaczy� mu, co si� dzieje i uspokoi� je. Nie lekcewa�my jego problem�w, m�wi�c: "Nic si� nie sta�o...", "To nie takie straszne" "Nie przesadzaj!". Bo w ten spos�b okazujemy mu brak szacunku - m�wi Dorota Zawadzka. I dodaje, �e w rozmowie z dzieckiem nale�y tak�e unika� takich sformu�owa� jak: "Ty nigdy...", "Ty zawsze...". Zamiast uog�lnia�, lepiej skupia� si� na konkretach i odnosi� si� do konkretnych sytuacji. I pami�ta�, �e ma�y cz�owiek ma prawo do b��d�w i pora�ek. Przecie� dopiero uczy si� siebie i �wiata. A rol� rodzic�w jest towarzyszenie mu w tej nauce. Dorota Zawadzka przestrzega r�wnie� przed por�wnywaniem dziecka do koleg�w lub rodze�stwa.
- Gdy kilkulatek s�yszy od mamy albo taty: "Janek jest taki ogarni�ty, a ty znowu rozla�e� sok", "Zobacz, jak Ania pi�knie u�o�y�a zabawki, a w twoim pokoju jest zawsze straszny ba�agan", uznaje, �e jest do niczego, bo nie spe�nia oczekiwa� rodzic�w - t�umaczy. - Lepsze efekty osiagniemy, skupiaj�c si� na tym, co si� dziecku udaje. I, kiedy tylko jest ku temu okazja, podkre�laj�c jego mocne strony.
Uczciwe pochwa�y
Dzieciom trzeba m�wi�, �e s� �wietne. To zwi�ksza ich pewno�� siebie i motywuje do dzia�ania. Ale nie r�bmy tego automatycznie, na odczepnego. Pami�tajmy, �eby by� uczciwym w pochwa�ach, bo dzieci wyczuwaj� fa�sz. - Zawsze lepiej pochwali� za w�o�ony trud w zrobienie czego� ni� za to, co przysz�o �atwo, bez wysi�ku, bo dziecko jest zdolne. Lepiej wi�c powiedzie�: "Widzia�am, jak si� stara�e�, �eby narysowa� t� rakiet�. �adnie dobra�e� kolory: niebieski, zielony i ��ty" ni� "�adny ten tw�j obrazek" - m�wi Dorota Zawadzka. Warto te� chwali� za rzeczy z naszego punktu widzenia b�ahe: "Pi�knie jesz no�em i widelcem", "Dzi�kuj�, �e pomog�e� mi wybra� owoce na podwieczorek".
Bezwarunkowa mi�o��
Najwa�niejsze jednak jest to, �eby dziecko wiedzia�o, �e cokolwiek si� stanie, zawsze mo�e liczy� na rodzic�w, zawsze b�dzie mia�o w nich wsparcie, bo oni kochaj� je bezwarunkowo. Dlatego nie b�jmy si� okazywa� maluchowi mi�o�ci.
- Warto m�wi� dziecku, �e je kochamy, �e jest dla nas wa�ne, �e cieszymy si� z jego towarzystwa, �e lubimy robi� co� wsp�lnie z nim - radzi Anna Turyna.
I pokre�la, �e dobrze jest cz�sto maluchowi powtarza�: "Wiesz, kochanie mama i tata bardzo ci� kochaj�. Czy jeste� smutna (smutny) czy weso�a (weso�y), czy masz zielon� czy niebiesk� bluzeczk�, czy zjadasz obiad czy nie, czy �wieci s�o�ce czy pada deszcz, czy si� z�o�cisz czy �miejesz - my zawsze jeste�my z tob�".
Twarz� w twarz
Kiedy rozmawiasz z ma�ym dzieckiem, usi�d� na pod�odze, przykucnij na przeciwko niego. Patrzcie sobie w oczy. W ten spos�b oka�esz mu szacunek, poka�esz, �e jest dla ciebie wa�ne.
Nie m�w: "Nie teraz"
Dorota Zawadzka, psycholog i pedagog:
Kiedy kilkulatek chce opowiedzie� mamie lub tacie o tym, co go cieszy lub smuci, a w odpowiedzi s�yszy: "Nie teraz, bo ogl�dam serial", to jak si� czuje? Jest zawiedziony, w�ciek�y, zagubiony. I samotny. Zamyka si� w sobie albo idzie rozmawia� z kim� innym. Warto o tym pami�ta�.
Dziecko nie rodzi si� z gotowym pakietem wiedzy o �wiecie. Ono dopiero si� tego �wiata uczy - najpierw tylko obserwuje doros�ych, potem zadaje im mn�stwo pyta�. Kiedy rodzice na kolejne "Dlaczego?" reaguj� zniecierpliwieniem, dziecko mo�e przesta� pyta�. Dowiedzia�o si� bowiem, �e jego ciekawo��, jego potrzeba rozumienia �wiata nie s� dla najbli�szych wa�ne. Dlatego nawet gdy nie umiemy odpowiedzie� na pytanie malucha, przyznajmy si� do tego. I spr�bujmy razem z nim poszuka� odpowiedzi: "Sprawd�my w encyklopedii albo w internecie. Dowiemy si�". Kiedy dziecko pyta o trudne rzeczy: �mier�, seks, wojn�, nie m�wmy, �e dowie si�, jak b�dzie starsze, tylko starajmy si� odpowiedzie� szczerze, w spos�b dla niego zrozumia�y, unikaj�c niepotrzebnego straszenia.
Jak m�wi�, a jak nie
Anna Turyna, psycholog dzieci�cy, propaguje filozofi� rodzicielstwa blisko�ci:
Je�li nie podoba si� wam zachowanie dziecka i chcecie mu zwr�ci� uwag�, m�wcie do niego tak, by go nie obrazi�.
NIE M�W: "Jeste� k�amczuchem", "Ale� z ciebie z�o�nica!". Dziecko uwierzy, �e tak jest.
POWIEDZ: "Zdaje mi si�, �e nie powiedzia�e� ca�ej prawdy", "Widz�, �e si� bardzo zdenerowowa�a�". W ten spos�b odnosisz si� do konkretnych sytuacji.
NIE M�W: "Co za niedobra dziewczynka, niegrzeczny ch�opiec!". To og�lniki i etykietki.
POWIEDZ: "Widz�, �e si� z�o�cisz, bo chcia�e� zosta� na placu zabaw", "Denerwujesz si�, bo ci nie wysz�o, ale jak po�wiczysz, na pewno ci si� uda". W ten spos�b nazywasz emocje dziecka i dajesz sygna�, �e wierzysz w jego si��.
NIE M�W: "Uspok�j si�, co ty robisz". Te s�owa s� zbyt og�lnikowe, dziecko ich nie zrozumie.
POWIEDZ: "Nie chc�, �eby� mnie bi�. Jak jeste� na mnie z�y, powiedz mi to". Dajesz dziecku sygna�, �e nie akceptujesz takiego zachowania, zach�casz je te� do nazwania w�asnych emocji.
NIE M�W: "Jeste� za ma�y", "Nie dasz rady". To podwa�a wiar� dziecka we w�asne si�y.
POWIEDZ: "My�l�, �e sam mo�esz zrobi� to:...". Pokazujesz, �e wierzysz w jego umiej�tno�ci.
NIE M�W: "Uwa�aj, bo spadniesz". Wzbudzasz l�k przed pr�bowaniem w�asnych si�.
POWIEDZ: "�mia�o! B�d� blisko!". Takie s�owa dodaj� skrzyde�, zach�caj� do dzia�ania. Dziecko wie, �e jeste� obok i mo�e na ciebie liczy�.
NIE M�W: "Grzeczna dziewczynka", "�wietny z ciebie brat". Dzieci potrzebuj� konkret�w.
POWIEDZ: "Widz�, �e w�o�y�a� wszystkie klocki do pude�ka". "Jak �adnie bawisz si� z Jankiem samochodzikami". Odno� si� zawsze do konkretnych umiej�tno�ci dziecka lub do konkretnej sytuacji.
Warto przeczyta�:
- Magdalena Sendor, Joanna Berendt "Dogada� si� z dzieckiem. Coaching. Empatia. Rodzicielstwo"
- Jesper Juul "NIE z mi�o�ci"
- Paul Hollinger "Co m�wi� dzieci, zanim naucz� si� m�wi�"
- Katarzyna Wn�k-Joniec "Nie przydeptuj ma�ych skrzyde�"
- Haim Ginot "Mi�dzy rodzicami i dzie�mi"
- Jirina Prekop "O mi�o�ci, kt�ra daje wsparcie, czyli jak kocha� dziecko"
