Przyczyny upadku Polski. Ostatnie lata panowania Stanisława Augusta

Przyczyny upadku Polski to jedna z najbardziej wnikliwych i opartych na rozległych źródłach książek ukazujących przyczyny upadku Polski w XVIII wieku. Ksiądz Walerian Kalinka, jeden z twórców krakowskiej szkoły historycznej, współpracownik Zamojskich i Czartoryskich, autor monumentalnego dzieła Sejm Czteroletni, pisał swoją książkę w przekonaniu, że Polacy nie potrzebują romantycznych mitów i kojących baśni, ale prawdy – nawet jeśli miałaby ona być trudna do zaakceptowania. W swojej książce, posiłkując się licznymi, często już niedostępnymi dokumentami, starał się pokazać Polskę w chwili rozbiorów na tle zmian zachodzących w Europie. Z jego analiz wynika, że Polacy nie byli w stanie zrozumieć nowoczesnej polityki, opartej jedynie na grze interesów, której mistrzami byli Fryderyk II i Katarzyna II. Tkwiąc mentalnie wciąż w wieku XVII, a nawet w epokach wcześniejszych, osłabiając państwo od wewnątrz w imię źle pojętej wolności jednostek, a zarazem naiwnie wierząc w obietnice innych państw, które składając je, wcale nie miały zamiaru ich dotrzymywać, Polacy sami rozmontowali swój kraj. Przedstawiając tę smutną prawdę, Kalinka nie chce wszakże potępiać rodaków. Pragnie raczej, ukazując im błędy i fatalne zaniechania, sprawić, aby historia stała się dla nich prawdziwą nauką życia, pozwalając w przyszłości uniknąć podobnych katastrof. Jak pisał w jednym z listów: „Póki Polacy nie poznają przyczyn swego upadku, dopóty nie zrozumieją, dlaczego dziś cierpią i cierpieć muszą”.

To pierwsze od ponad stu lat wznowienie dzieła Waleriana Kalinki, historyka wybitnego i niesłusznie dziś przemilczanego, powinno stać się przyczynkiem do namysłu nad obecną polityką naszego państwa. Mimo tragedii rozbiorów i katastrofy, jaką była dla Polski druga wojna światowa, Polacy wciąż zdają się nie rozumieć, na czym polega polityka, naiwnie ulegając obietnicom mocarstw, które – tak jak zawsze – wcale nie zamierzają obietnic tych spełniać. Być może książka ta spełni nadzieje, które pokładał w niej autor i stanie się dla czytelników źródłem prawdy, która jest drogą do wolności.