Statut fundacji rodzinnej to kluczowy dokument. Co w nim można zapisać? [PORADNIK]

Wszystko musi zacząć się od spotkania i szczerej rozmowy – radzi Paweł Tomczykowski, partner zarządzający w kancelarii Tomczykowski Tomczykowska. Jak wynika z doświadczenia kancelarii, jeżeli fundator wie, co chce osiągnąć, a kancelaria wie, jak to poukładać, to cały proces potrwa około dwóch miesięcy. Zdarza się jednak, że cały proces tworzenia statutu trwa znacznie dłużej i jest bardziej skomplikowany. W końcu chodzi o stworzenie liczącego często 30-40 stron dokumentu, w którym trzeba ustalić jak zarządzać fundacją, jaką działalność może prowadzić, kim są beneficjenci, jakie warunki muszą spełniać, jakie świadczenia otrzymywać itd. To ważny dokument, bo bez statutu fundacja nie zostanie wpisana przez sąd do rejestru. Dlatego to od niego zaczyna się prace nad założeniem fundacji. Co warto o nim wiedzieć?

Cele fundacji

Statut jest dokumentem, który wyraża wolę fundatorów i kształtuje fundację rodzinną. Zawiera on formalne elementy wprost wymagane przez przepisy ustawy i te, które wynikają ze swobody decydowania o swoim majątku. Ustawa wymaga określenia celu fundacji. Przedsiębiorcy zazwyczaj określają cele główne i szczegółowe. Choć nie mają one praktycznego przełożenia na działanie fundacji, to stanowią ważną deklarację wyrażoną przez fundatorów. Najczęściej celami fundacji są: zaplanowanie sukcesji, ochrona majątku, zabezpieczenie przyszłości beneficjentów oraz przekazywanie im wiedzy i umiejętności biznesowych, sprawne i skuteczne zarządzanie majątkiem rodziny, kultywowanie tradycji rodzinnych, podtrzymywanie wartości ważnych dla fundatora i jego rodziny.

Zarządzanie fundacją

Z doświadczeń kancelarii Tomczykowski Tomczykowska wynika, że fundatorzy często są członkami organów fundacji rodzinnej, by móc nadal zarządzać wniesionym do niej majątkiem. Nieco rzadziej przedsiębiorcy już na etapie zakładania fundacji przekazują władzę w ręce nowego pokolenia, czyli zarządu czy zgromadzenia beneficjentów składającego się z dzieci lub wnuków.

Jeżeli chodzi o przyszłych członków organów fundacji rodzinnych, to fundatorzy często stawiają im konkretne wymagania. Nie chodzi tu tylko o oczekiwany stopień pokrewieństwa. Pojawiają się wymogi co do osiągnięcia odpowiedniego wieku, posiadania pełnej zdolności do czynności prawnych, zdobycia wyższego wykształcenia itp. Poza tym pojawiają się również zapisy wskazujące, czyj głos w danym organie będzie decydujący w przypadku impasu decyzyjnego (którego dziecka lub wnuka czy krewnego z której linii).

Działalność gospodarcza fundacji

Fundacje rodzinne mogą prowadzić określoną działalność gospodarczą, jeśli przewiduje to ich statut. W praktyce przedsiębiorcy często decydują się na taki zapis, choć trzeba pamiętać, że to ustawa określa, jak działalność jest dozwolona. Wymienia m.in. zbywanie mienia, najem, dzierżawę. Te przepisy budzą jednak wiele wątpliwości. Jak wynika z analizy kancelarii Tomczykowski Tomczykowska, w 2024 r. zdecydowana większość pytań podatników do fiskusa odnośnie fundacji rodzinnych dotyczyła zakresu dozwolonej działalności gospodarczej, a co za tym idzie – możliwości skorzystania ze zwolnienia podatkowego z osiąganych w ten sposób dochodów.

Działalność inwestycyjna fundacji 

Jednym ze szczegółowych celów fundacji rodzinnej jest dokonywanie inwestycji w celu pomnażania jej majątku. Przedsiębiorcy w statutach często więc regulują politykę inwestycyjną. Jest to dodatkowy dokument określający, jak i w co może inwestować fundacja. Bardzo często fundatorzy wprost określają jakiej działalności gospodarczej czy aktywności inwestycyjnej nie może podejmować fundacja. — Wielokrotnie spotykanym zapisem jest zakaz finansowania partii politycznych lub konkretnych polityków. Z obszarów inwestycyjnych, w które nie powinna angażować się fundacja często wymieniane są np. produkcja wyrobów tytoniowych i alkoholowych – mówi Karolina Chabel-Williams, radca prawny w kancelarii Tomczykowski Tomczykowska.

Jak dodaje Beata Majewska, dyrektor zarządzający Pionu Wealth Management w Bank BNP Paribas, bank oferuje fundacji pełną ofertę inwestycyjną. — Naszym celem jest obsługa tych podmiotów w ramach Wealth Management, czyli bankowości prywatnej w takim zakresie, w jakim obsługiwany jest ich fundator. To w praktyce oznacza dostęp do produktów dedykowanych klientom indywidualnym. Fundacja rodzinna otrzymuje opiekę specjalisty, dostęp do rachunków maklerskich wraz z możliwością lokowania swoich środków w akcje, obligacje, ETF-y, fundusze inwestycyjne czy certyfikaty strukturyzowane. Oprócz tego Klient ma zapewnioną pełną obsługę bankowości codziennej, czyli rachunków w polskich złotych, rachunków walutowych, lokat, kart debetowych, zyskuje również dostęp do platformy walutowej – dodaje Beata Majewska.

Wymagania stawiane beneficjentom

Statuty fundacji rodzinnych nie tylko wskazują konkretnych beneficjentów, ale także stawiają im wymagania, które powinni spełnić, by otrzymywać świadczenia z fundacji. W zasadzie panuje całkowita dowolność w zakresie zapisów statutu odzwierciedlających życzenia fundatora co do beneficjentów i ich działań lub zaniechań, o ile mieszczą się one w granicach prawa. Często spotykanym wymogiem jest osiągnięcie odpowiedniego wieku czy zdobycie wyższego wykształcenia. Poza tym pojawiają się wymagania, aby beneficjenci zawarli małżeńską umowę majątkową (intercyzę), zachowali rodowe nazwisko, uczestniczyli aktywnie w życiu rodziny, czy kultywowali rodzinne tradycje i zwyczaje.

Statuty fundacji rodzinnych często przewidują także mechanizmy pozbawienia kogoś statusu beneficjenta i tym samym uprawnienia do otrzymywania świadczeń. Powiązane jest to na przykład z zaprzestaniem spełniania określonych warunków, nagannymi działaniami wymierzonymi przeciwko fundacji lub innym beneficjentom, orzeczeniem wobec beneficjenta prawomocnego wyroku skazującego albo naruszeniem zasad współżycia społecznego.

Co finansuje fundacja? Co dostają beneficjenci?

Fundacja może spełniać świadczenia na rzecz beneficjentów w różnych formach. Przede wszystkim wypłaca świadczenia pieniężne, ale nie tylko. Fundacja może także: finansować określone przedsięwzięcia, pokrywać koszty nauki lub opieki medycznej. Świadczenia mogą przyjąć także formę nieodpłatnego udostępnienia beneficjentom należących do fundacji nieruchomości, np. np. domy lub mieszkania oraz ruchomości takie jak np. samochody, motory, jachty czy nawet meble lub obrazy.

W statutach fundacji rodzinnych można dostrzec podział na świadczenia bieżące (wypłacane regularnie np. co miesiąc lub co kwartał) oraz świadczenia szczególne, zazwyczaj związane z konkretnym celem np. zdrowotnym, edukacyjnym, naukowym, sportowym czy biznesowym.

Zmiany statutu fundacji rodzinnej

Fundacja ma chronić majątek na pokolenia, jednak zasady jej działania zawarte w statucie mogą być przez przyszłe pokolenia zmienianie. Wielu przedsiębiorców decyduje się na wprowadzenie takich mechanizmów, które za jego życia pozwalają na zmianę statutu tylko fundatorowi lub członkom jego najbliższej rodziny pełniącej dane funkcje w organach fundacji rodzinnej. Z kolei po jego śmierci zmian statutu może dokonywać tylko określone kworum danego organu lub są one w ogóle zakazane (dotyczy to np. reguł ustalania beneficjentów, świadczeń zabezpieczających określone osoby, zasad rozwiązania fundacji).

Gdy linia rodziny wygaśnie 

Wielu przedsiębiorców bierze też pod uwagę, że ich linia genealogiczna lub linia beneficjentów może wygasnąć. Stąd bardzo precyzyjnie wskazują, co ma się stać z ich majątkiem w takim przypadku w różnych wariantach. Wskazują na przykład dodatkowych beneficjentów lub beneficjenta ostatecznego, którym może być chociażby organizacja charytatywna.

Statut łączy pokolenia

Aby fundacja rodzinna miała szanse łączyć pokolenia, konieczne jest więc przygotowanie dobrze przemyślanego statutu. — Dostosowanego do potrzeb danej rodziny, odzwierciadlającego cele, potrzeby oraz wartości, którymi kierują się w życiu fundatorzy, i które chcieliby przekazać kolejnym pokoleniem, z uwzględnieniem i poszanowaniem również ich potrzeb i wartości — często odmiennych od tych prezentowanych przez fundatorów. W konsekwencji, zapisy w statucie lub w dokumentach wewnętrznych fundacji rodzinnej powinny stworzyć warunki i czynniki motywujące zarówno obecne pokolenie, jak i następców tak, aby chcieli oni działać i kontynuować rozwój rodzinnego majątku – kwituje Wojciech Fedoruk, dyrektor Departamentu Sprzedaży i Cross-Sellingu Wealth Management, Bank BNP Paribas.

Co, gdy statut jest już gotowy? Można udać się do notariusza, by złożyć oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim. Statut jest jego nieodzownym elementem. Następnie trzeba złożyć do Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim wniosek o rejestrację fundacji. Obecnie czas oczekiwania na wpis do rejestru fundacji trwa od trzech do czterech miesięcy.