Jeśli wiecie, kto to jest Marine Le Pen, ale już nic wam nie mówi nazwisko Jordan Bardella, jeśli na hasło "Geert Wilders" coś dzwoni, ale nie wiadomo, w którym kościele, jeśli Giorgię Meloni kojarzycie głównie z wpisu premiera Morawieckiego o tym, jak oboje kochają Tolkiena – to jest tekst dla was. Zajrzymy do siedmiu państw, które albo zakładały Unię Europejską, albo dołączyły do niej na lata przed Polską – a teraz na główne siły polityczne urosły w nich skrajnie prawicowe, nacjonalistyczne i antyunijne partie.
Łączy je i narracja, i postulaty. Jest odwoływanie się do sentymentu "kiedyś to było, teraz to nie ma". A nie ma, no bo przyszli migranci i wam zabrali, drodzy biali Holendrzy, Francuzi, Niemcy. Jest gra na nacjonalizmach, lęku przed obcymi, a przede wszystkim islamofobii ("wykorzenienie ideologii islamistycznych", cokolwiek miałoby to oznaczać, to drugi najważniejszy postulat z programu wiszącego na stronie partii Marine Le Pen). Jest niechęć do Unii Europejskiej jako takiej (np. holenderski lider Geert Wilders jeszcze niedawno pragnął "Nexitu").
Katastrofą klimatyczną skrajna prawica się nie przejmuje, nie podobają jej się wiatraki, regulacje dotyczące emisji dwutlenku węgla, ostatnio najgorszy jest Zielony Ład (nasza rodzima Konfederacja też biega na wszystkie protesty rolników, nierzadko z antyukraińskim banerem). Aborcja, małżeństwa jednopłciowe, prawa kobiet – tu kierunku ideologicznego łatwo się domyślić (choć w tych sprawach zachodnia skrajna prawica bywa bardziej postępowa niż polscy liberałowie).
Wojna w Ukrainie – to zależy. Tradycyjnie europejscy nacjonaliści kochają Rosję: Marine Le Pen nazywano "przyjaciółką Putina", Matteo Salvini robił sobie zdjęcia w koszulce z twarzą rosyjskiego dyktatora. Ale ta zasada nie zawsze się sprawdza. Obecna premierka Włoch Giorgia Meloni – ta, która razem z Mateuszem Morawieckim miała pokonać rosyjski Mordor – wyraźnie wspiera obronę Ukrainy. Następca Le Pen, Jordan Bardella, też wypowiada się w antyrosyjskim tonie – choć akurat dla Francuza ważną motywacją może być rywalizacja z Rosją o wpływy w Afryce. Albo czysta polityczna kalkulacja – na przytulaniu się do Putina wyborów w Europie wciąż się nie wygrywa.
Francja: Rassemblement national (Zjednoczenie Narodowe)
Marine Le Pen, przewodnicząca grupy parlamentarnej i była liderka Zgromadzenia Narodowego oraz przewodniczący tej partii Jordan Bardella na wiecu przed wyborami do europarlamentu Fot. REUTERS/Christian Hartmann
Pozycja w kraju: Partia nie rządzi, ale w sondażach jest pierwsza. W eurowyborach na Zjednoczenie Narodowe chce zagłosować 33 proc. Francuzów – więcej niż na dwie kolejne partie (centrowa koalicja Emmanuela Macrona i lewicowa Place Publique) razem wzięte.
Przewodniczący: Jordan Bardella, takie enfant terrible francuskiej polityki. Na lidera – jako dwudziestosiedmiolatka – namaściła go Marine Le Pen po dekadzie, którą sama spędziła na czele formacji. Zakładał ją blisko 50 lat wcześniej jej ojciec, Jean-Marie Le Pen. Później pełnił rolę honorowego prezesa, ale w końcu dyscyplinarnie wyrzucono go z partii, bo nie zamierzał pudrować swoich skrajnych poglądów. Można sobie skojarzyć z ostatnimi przygodami Janusza Korwin-Mikkego.
Co jeszcze chcecie wiedzieć: Zjednoczenie Narodowe kiedyś nazywało się Front Narodowy (Front national) – pod taką nazwą ją zakładano, taką pewnie możecie kojarzyć. Zmiana była częścią odświeżenia i ugrzecznienia wizerunku partii – tzw. "oddemonizowania" – już za kadencji Marine Le Pen.
Partia w PE: Tożsamość i Demokracja (partia, którą, pod poprzednią nazwą, współzakładała zresztą Le Pen).
Niemcy: Alternative für Deutschland (Alternatywa dla Niemiec)
Alice Weidel i Tino Chrupalla - liderzy AfD Fot. REUTERS/Annegret Hilse
Pozycja w kraju: Nie rządzi, w sondażach druga. W wyborach do europarlamentu może liczyć na poparcie rzędu 16 proc. - mimo niedawnej serii skandali (więcej o tym zaraz).
Przewodnicząca i przewodniczący: Alice Weidel i Tino Chrupalla, ale AfD nie jest sterowana żelazną ręka liderów – ma też innych prominentnych polityków. Choćby lidera z Turyngii, Björna Höcke, reprezentującego skrajnie prawicowe skrzydło skrajnie prawicowej partii. W maju został skazany za użycie w przemówieniu nazistowskiego hasła "Alles für Deutschland" (w Niemczech zakazanego na równi np. ze swastyką).
Co jeszcze chcecie wiedzieć: No to teraz te skandale, jeśli Höcke komuś nie wystarcza. Maximilian Krah, lider w wyborach do PE, podzielił się ostatnio opinią, że nie wszyscy esesmani byli zbrodniarzami (i dostał potem zakaz publicznych wypowiedzi). W kwietniu aresztowano jego byłego asystenta, Jiana Guo, jako podejrzanego o szpiegostwo na rzecz Chin. Inny polityk AfD, Petr Bystron, wycofał swoją kandydaturę po tym, jak policja zarządziła przeszukanie jego domu. Toczy się przeciw niemu postępowanie w sprawie prania pieni�dzy i przyjmowania łapówek z Rosji.
Partia w PE: Do niedawna Tożsamość i Demokracja, ale nawet ci ich wyrzucili.
Włochy: Fratelli d'Italia (Bracia Włosi)
Prawicowa premierka Włoch Giorgia Meloni na wiecu wyborczym w Rzymie, 1.06.2024 Fot. REUTERS/Guglielmo Mangiapane
Pozycja w kraju: Partia rządząca – samodzielnie, większością bezwzględną – i nadal przodująca w sondażach.
Przewodnicząca: Giorgia Meloni, od 2022 r. premierka Włoch.
Co jeszcze chcecie wiedzieć: Znaczna część Braci Włochów wywodzi się z partii Sojusz Narodowy, która z kolei wyrosła z postfaszystowskiego Włoskiego Ruchu Społecznego (tam zaczynała sama Meloni). Ugrupowanie ma w logo płomień, który we Włoszech działa jak dyskretne zaznaczenie faszystowskich korzeni; członkom partii zdarzało się robić salut rzymski albo trzymać popiersie Mussoliniego w biurze; z list Braci Włochów startowali też wnuczka i prawnuk dyktatora – Rachele i Caio Giulio Cesare Mussolini. Ale pamiętajcie, ta partia nie lubi, by o nich mówić "neofaszyści".
Partia w PE: Partia Europejskich Konserwatystów i Reformatorów (ta sama, w której jest PiS).
Holandia: Partij voor de Vrijheid (Partia Wolności)
Geert Wilders, szef parti PVV, podczas konferencji prasowej Fot. REUTERS/Piroschka Van De Wouw
Pozycja w kraju: Wygrali listopadowe wybory parlamentarne, a w sondażach deklasują konkurentów (poparcie na poziomie 30 proc.).
Przewodniczący: Geert Wilders, założyciel partii. Czasem nazywany "europejskim Trumpem" – nie tylko ze względu na podobieństwo fizyczne, ale przede wszystkim antyimigranckie poglądy. Jeśli ktoś jest spragniony polskiego akcentu: w 2012 r. Wilders założył stronę internetową do zgłaszania skarg na migrantów z Europy Środkowo-Wschodniej. Jakieś 40 tys. donosów dotyczyło Polaków. Jak pisała dr Ewa Dynarowicz z UWr, "portal odwoływał się przy tym do stereotypowego obrazu imigranta z Europy Środkowo-Wschodniej (Polaka, Bułgara czy Rumuna) jako pijaka, złodzieja, pirata drogowego", a pytania w ankiecie "miały niewątpliwie charakter manipulacyjny". W sprawie interweniowała polska ambasada.
Co jeszcze chcecie wiedzieć: W połowie maja – pół roku po wyborach – partii Wildersa wreszcie udało się stworzyć koalicję rządzącą. Wcześniej prawicowe partie nie były w stanie się porozumieć. Na czele rz�du stanął Dick Schoof, sam Wilders w końcu zrezygnował z premierowskich ambicji – jego skrajnie antymuzułmańskie i antyeuropejskie poglądy to było jednak za dużo dla innych koalicjantów.
Partia w PE: Tożsamość i Demokracja.
Belgia: Vlaams Belang (Interes Flamandzki)
Tom Van Grieken, lider partii Vlaams Belang, 02.06.2024 Fot. Facebook/Tom Van Grieken
Pozycja w kraju: Pierwsza w sondażach. W niedzielę – kiedy Belgowie wybiorą naraz władze państwowe, samorządowe i swoich reprezentantów w PE – może ugrać nawet 27 proc. głosów. Ale uwaga: w Belgii mieszkańcy Flandrii (tam, gdzie mówi się po flamandzku) i Walonii (tam, gdzie mówi się po francusku) wybierają swoich przedstawicieli osobno, partie na kartach do głosowania też są różne. Vlaams Belang – jak sama nazwa wskazuje – to właśnie partia flamandzka.
Przewodniczący: Tom Van Grieken – od 2014 r., kiedy został najmłodszym w historii liderem partii.
Co jeszcze chcecie wiedzieć: Vlaams Belang jest nie tylko eurosceptyczna, ale też separatystyczna. W wizji Van Griekena flamandzki rząd musi proklamować niepodległość, a potem wynegocjować z Walonią podział Belgii.
Partia w PE: Tożsamość i Demokracja.
Szwecja: Sverigedemokraterna (Szwedzcy Demokraci)
Jimmie ?kesson, lider Szwedzkich Demokratów, na wiecu wyborczym, 29.05.2024 Fot. Facebook/Jimmie ?kesson
Pozycja w kraju: W ostatnich wyborach parlamentarnych zdobyli ponad 20 proc. poparcia, teraz w sondażach mają drugą pozycję (blisko 19 proc.). Szwedzcy Demokraci nie należą do rządu – tworzy go obecnie centroprawicowa koalicja – ale zaakceptowała jego uzgodnienia programowe i oficjalnie popiera go w parlamencie.
Przewodniczący: Jimmie Åkesson, od 2005 r.
Co jeszcze chcecie wiedzieć: W ostatnich tygodniach w Szwecji było głośno o doniesieniach telewizji TV4. Z ustaleń dziennikarzy wynika, że dział komunikacji SD korzystał z anonimowych kont w social mediach, żeby rozpowszechniać antyimigranckie materiały oraz atakować inne partie – w tym te, które tworzą prawicowy rząd oficjalnie popierany przez SD. Åkesson oświadczył, że materiał to wymierzona w SD operacja "lewicowo-liberalnego establishmentu". Wynikami w sondażach afera nie zachwiała.
Partia w PE: Europejscy Konserwatyści i Reformatorzy.
Finlandia: Perussuomalaiset (Partia Finów)
Riikka Purra, wicepremierka Finlandii i przewodnicząca Partii Finów, 27.11.2023 Fot. Facebook/Perussuomalaiset
Pozycja w kraju: Współtworzą koalicję rządową, w wyborach parlamentarnych w zeszłym roku dostali ponad 20 proc. poparcia.
Przewodnicząca: Riikka Purra – obecnie wicepremierka i ministerka finansów.
Co jeszcze chcecie wiedzieć: Partia Finów jest zdecydowanie antyputinowska. W kwietniu tego roku ich przedstawiciele w PE opuścili Tożsamość i Demokrację na rzecz Europejskich Konserwatystów i Reformatorów. Jak czytamy w oświadczeniu formacji: "Radykalna zmiana w polityce bezpieczeństwa Finlandii spowodowana brutalną wojną napastniczą, którą rozpoczęła Rosja, zmusiła Partię Finów do tego, by ponownie przyjrzeć się sieciom współpracy narodowej. Zarząd Partii Finów jednogłośnie uznał, że partia musi należeć do takiej grupy w PE, w której ugrupowania członkowskie łączy bezkompromisowa obrona zachodniej cywilizacji i europejskiej architektury bezpieczeństwa".
Partia w PE: Europejscy Konserwatyści i Reformatorzy.
