9 lipca 2024 roku sieć obiegła smutna informacja o śmierci Jerzego Stuhra. O odejściu wybitnego polskiego aktora poinformował jego syn Maciej. Artysta od dawna zmagał się z licznymi problemami zdrowotnymi, zmarł w wieku 77 lat. Pozostawił po sobie długą listę niezapomnianych ról i wspomnienia po latach owocnej kariery scenicznej i kinowej.
Takie produkcje, jak "Wodzirej", "Amator", "Kingsajz" czy "Seksmisja" są dla wielu kinomaniaków jednymi z najlepszych w historii polskiego kina. Praktycznie wszystkie filmy, w których brał udział Jerzy Stuhr, odcisnęły wyraźne piętno na polskiej (i nie tylko polskiej) kinematografii. Jerzy Stuhr grywał także w zagranicznych produkcjach, wiele lat spędził we Włoszech, gdzie niektórzy zwracali się do niego Maestro.
- Wszyscy mnie ostrzegali, żeby koniecznie zwracać się do pana per 'panie profesorze'. Pan tak lubi? - pytał kilka lat temu Mariusz Wiatrak w rozmowie dla Gazeta.pl. - Nie no, bez przesady, po prostu jakoś przywykłem. Już tyle lat pracuję wśród studentów, a poza tym ja z Krakowa jestem, a tam wszyscy się lubimy tytułować. Choć wolę takie swobodne: Panie Jerzy - odpowiadał aktor i pytany o formę "panie Jurku" dodawał: - No tak, to już za granicą, tam znowu nikt mi "profesorze" nie mówi. "Maestro" - czasami mówią, ale nie "profesorze".
Najpopularniejsze filmy z Jerzym Stuhrem
Szerokiej publiczności Jerzy Stuhr dał się poznać jako współprowadzący "Spotkania z balladą", w latach 70. W 1977 roku przyszedł czas na "Wodzireja" Feliksa Falka. Czego Stuhr tam nie robił! Jego Lutek Danielak, pracownik wojewódzkiego oddziału "Estrady", prowadzi imprezy dla dzieci i rencistów. Pewnego dnia dowiaduje się, że z okazji otwarcia hotelu "Lux" ma odbyć się wielki bal i postanawia zawalczyć o jego prowadzenie. Z każdą chwilą staje się w tej walce coraz bardziej bezwzględny. "Podobno to Andrzej Wajda, opiekun artystyczny Zespołu Filmowego X, w którym zrealizowano "Wodzireja", doradził Stuhrowi, że powinien być w filmie w nieustannym ruchu. Główny bohater dzieła Falka istotnie nie tyle chodzi, ile biega, wciąż coś załatwia i organizuje" - pisze o Danielaku Robert Birkholc dla Culture.pl, nazywając go niebezpodstawnie "jednym z najbardziej wyrazistych i najlepiej rozpoznawalnych bohaterów polskiego kina".
Dwa lata później premierę miał "Amator" w reżyserii Krzysztofa Kieślowskiego - doceniony na MFF w Berlinie i laureat dwóch Złotych Lwów. Jerzy Stuhr odgrywał w nim rolę Filipa Mosza, zaopatrzeniowca w zakładzie przemysłowym zlokalizowanym niedaleko Krakowa. Punktem zwrotnym w jego życiu był zakup kamery filmowej, która pozwoliła mu rozpocząć karierę w tej dziedzinie. Już na etapie pisania scenariusza, inspirowanego zresztą życiem prawdziwego człowieka - pracownika cukrowni w Chybiu Franciszka Dzidy, twórcy Amatorskiego Klubu Filmowego "Klaps" - Kieślowski myślał o Stuhrze. Panowie spotkali się na planie "Spokoju" w 1976 roku.
- "Ileż on się nabiedził, nastawał, aby widz w jak najkrótszym czasie zapomniał, iż ma do czynienia z Wodzirejem, i uwierzył, że to dobry człowiek, ten Filip Mosz. Od takich drobiazgów jak zmiana twarzy - wąsy, po ułożenie całej pierwszej sekwencji filmu, w której to bohaterowi rodzi się dziecko i on tego dziecka pragnie i żonę mocno kocha - moc zabiegów dla tak zwanego 'ocieplenia postaci'. To był wielki prezent scenarzysty, reżysera dla aktora, wiara Krzyśka w moje możliwości" - wspominał Jerzy Stuhr w swojej książce "Sercowa choroba, czyli moje życie w sztuce" z 1992 roku.
A potem była "Seksmisja" z 1983 roku, z którą przyszło uwielbienie kinomanów i potem milionów telewizyjnych widzów. Stuhr odgrywał w niej rolę Maksa Paradysa, który w 1991 roku wspólnie z Albertem Starskim (Olgierd Łukaszewicz) poddają się hibernacji w ramach eksperymentu prowadzonego przez profesora Wiktora Kuppelweisera. Po przebudzeniu się w roku 2044 dowiadują się o losach, jakie wydarzyły się w czasie ich "nieobecności". "Widzę ciemność, ciemność widzę" i "Nie wstanę! Tak będę leżał!"- to chyba najbardziej znane cytaty z komedii Juliusza Machulskiego.
Szerokim echem odbiła się również rola dadszyszkownika Kilkujadka, odgrywana przez Stuhra w filmie "Kingsajz". Panował w Szuflandii, nieznanej nikomu krainie znajdującej się w podziemiach Instytutu Badań Czwartorzędu. Kontrolował on wszystkich mieszkańców, aby przypadkiem nie wykryli największego sekretu kingsajzu, czyli tajemniczego eliksiru.
W 1997 roku premiery doczekał się "Kiler", w którym Stuhr odgrywał rolę komisarza Jerzego Ryby. Fabuła przedstawia historię zatrzymania przez niego Jurka Kilera, domniemanego seryjnego zabójcy. Jego dalsze losy i wsparcie ze strony Siary sprawiły, że "Kiler" na stałe wpisał się w kanon polskiego kina. To była kolejna rola Stuhra, w której charakterystycznym głosem i mimiką wzbogacał świetne dialogi. Któż nie pamięta wymiany zdań, którą kończą słowa komisarza Ryby:
- Panowie, ale to jest jakaś pomyłka!
- Pomyłka... moja żona miała na drugie Pomyłka.
Dwa lata później w kinach pojawiła się kontynuacja "Kilera", czyli "Kiler-ów 2-óch". Stuhr ponownie wcielił się w rolę komisarza Jerzego Ryby, który aresztuje Siarę, Ferdynanda Lipskiego, dwóch młodych wilków oraz Wąskiego. Fabuła ponownie opiera się na kryminalnych losach kilku "grubych ryb".
- "Wodzirej" (1977) - reż. Feliks Falk
- "Amator" (1979) - reż. Krzysztof Kieślowski
- "Seksmisja" (1983) - reż. Juliusz Machulski
- "Kingsajz" (1987) - reż. Juliusz Machulski
- "Kiler" (1997) - reż. Juliusz Machulski
- "Kiler-ów 2-óch" (1999) - reż. Juliusz Machulski
Filmy wyreżyserowane przez Jerzego Stuhra
Jerzy Stuhr w swojej karierze filmowej wcielił się również w rolę reżysera. Łącznie za jego sprawą powstało osiem produkcji. Pierwszą z nich był "Spis cudzołożnic" z 1994 roku, będący adaptacją powieści Jerzego Pilcha. Stuhr był reżyserem, scenarzystą i głównym aktorem, ale i Pilch zaangażował się w produkcję. Pisał ze Stuhrem dialogi, pojawił się także na ekranie - zagrał mężczyznę, którego główny bohater spotyka w barze Vis-à-Vis na Rynku Głównym w Krakowie. Ta produkcja spotkała się z uznaniem na Festiwalu w Gdyni, nagrodę za pierwszoplanową rolę kobiecą dostała Stanisława Celińska, a Stuhr i Pilch za dialogi.
Trzy lata później światło dzienne ujrzały "Historie miłosne". Stuhr zadedykował tę produkcję Krzysztofowi Kieślowskiemu, z którym wielokrotnie współpracował. I co? Trzy nagrody MFF w Wenecji, Złote Lwy w Gdyni i nominacja dla Stuhra do Europejskiej Nagrody Filmowej za rolę. W sumie nie rolę, a role - "Historie miłosne" to bowiem cztery równolegle prowadzone opowieści, w których głównym bohaterem za każdym razem jest inny mężczyzna, ale każdego z nich gra Jerzy Stuhr.
W 1999 roku powstał "Tydzień z życia mężczyzny", film obyczajowy, który zdobył wiele nominacji do prestiżowych nagród. Główne role odgrywali w nim Gosia Dobrowolska, Krzysztof Stroiński i Anna Samusionek. W roku 2000 premiery doczekał się czarno-biały film obyczajowy "Duże zwierzę", powstały na podstawie opowiadania "Wielbłąd" Kazimierza Orłosia. Tu aktorowi przed kamerą partnerowała Anna Dymna. W 2003 roku Stuhr wyreżyserował film fabularny "Pogoda na jutro" z udziałem Małgorzaty Zajączkowskiej, Macieja Stuhra, Barbary Kałużnej, Romy Gąsiorowskiej i Krzysztofa Globisza. Cztery lata później powstał "Korowód", kolejny z filmów fabularnych w kolekcji Stuhra, także na podstawie jego scenariusza.
Jerzy Stuhr wyreżyserował jeszcze dwie produkcje - "Mundo Invisível. Tributo ao Público de Cinema" (2011 rok) i "Obywatela" (2014 rok). Poza tym użyczył głosu w kilkudziesięciu produkcjach, wydał kilka publikacji książkowych, kształcił filmowców, zaś za całokształt doczekał się licznych nagród i odznaczeń. Wyróżniono go m.in. Złotym Krzyżem Zasługi, Nagrodą Miasta Krakowa, Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski "za wybitne zasługi dla kultury polskiej, za osiągnięcia w twórczości artystycznej oraz działalności pedagogicznej" oraz Złotym Medalem "Zasłużony Kulturze Gloria Artis". Był także laureatem Orderu Uśmiechu.
- "Spis cudzołożnic" (1994) - w głównych rolach Jan Peszek, Dorota Pomykała, Stanisława Celińska, Jan Frycz,
- "Historie miłosne" (1997) - w głównych rolach Katarzyna Figura, Jerzy Nowak, Dominika Ostałowska, Maciej Stuhr, Artur Barciś,
- "Tydzień z życia mężczyzny" (1999) - w głównych rolach Gosia Dobrowolska, Krzysztof Stroiński, Anna Samusionek, Ewa Skibińska,
- "Duże zwierzę" (2000) - w głównych rolach Anna Dymna, Dominika Bednarczyk, Błażej Wójcik, Feliks Szajnert,
- "Pogoda na jutro" (2003) - w głównych rolach Małgorzata Zajączkowska, Maciej Stuhr, Barbara Kałużna, Roma Gąsiorowska,
- "Korowód" (2007) - w głównych rolach Kamil Maćkowiak, Katarzyna Maciąg, Karolina Gorczyca, Jan Frycz,
- "Mundo Invisível" (2011) - brazylijski dramat,
- "Obywatel" (2014) - w głównych rolach Maciej Stuhr, Magdalena Boczarska, Sonia Bohosiewicz, Janusz Gajos.
