Narcyzami si� rodzimy czy si� nimi stajemy?
Wszystko wskazuje na to, �e narcyzami si� stajemy. Narcyzm jest bardzo mocno powi�zany z samoocen�. S� badania, kt�re pokazuj�, �e sk�onno�� do budowania negatywnego lub pozytywnego obrazu siebie jest dziedziczna, ale jest to wy��cznie sk�onno��. Dlatego w kszta�towaniu osobowo�ci narcystycznej wi�kszy nacisk k�adzie si� jednak na czynnik wychowawczy.
Jacy rodzice wychowuj� narcyz�w?
Kt�rzy uwa�aj�, �e ich dziecko jest geniuszem, najlepsz� istot� na �wiecie. Niestety, jest to dzi� do�� popularny model wychowania. Dziecko wychowywane prawid�owo otrzymuje bezwarunkow� mi�o��, ale rodzice wymagaj� od niego stosowania si� do pewnych zasad, wykonywania okre�lonych zada�, przestrzegania ogranicze�, limit�w. Ma�y narcyz mo�e wszystko, jest cudem mamusi i tatusia. Wszystko mu si� nale�y, �yje w przekonaniu, �e jest wszechmocny. I z takim pi�tnem idzie potem przez �ycie.
Narcyza mog� tak�e wychowa� rodzice stosuj�cy przemoc, odrzucaj�cy, zaniedbuj�cy, poni�aj�cy. Wskutek takiego wychowania mo�e si� wykszta�ci� osobowo�� zale�na, l�kowa, ale te� narcystyczno-kompensacyjna.
Fot. Shutterstock
Na czym ona polega?
W przypadku tego typu narcyzmu cz�owiek przez ca�y czas d��y do tego, �eby zrekompensowa� to, czego nie dosta� w dzieci�stwie. Chce udowodni� sobie i �wiatu, �e wcale nie jest takim zahukanym dzieckiem, �e nie mo�na go gn�bi�, �e to nieprawda, i� nic nie jest wart. Tworzy wi�c na sw�j temat fantazj�, �e jest kim� wspania�ym, lepszym od innych, wyj�tkowym. Swoj� wysok� samoocen� osi�ga cz�sto poprzez poni�anie innych. Ten typ narcyza jest o wiele bardziej podatny na zranienie, krytyka dzia�a na niego jak p�achta na byka. Nie znosi on �adnej odmowy, odrzuce�, jest na tym punkcie bardzo wra�liwy.
Wi�cej jest narcyz�w m�czyzn czy kobiet? S� jakie� statystyki na ten temat?
Mniej jest statystyk zwi�zanych z narcyzmem, wi�cej z samoocen�, kt�ra jest z nim silnie powi�zana. Na pewno wi�cej jest narcyz�w w�r�d m�czyzn, ma to zwi�zek z wzorcami kulturowymi, w jakich si� wychowuje dziewczynki i ch�opc�w. Dziewczynki wychowuje si� w duchu uleg�o�ci i zale�no�ci. Grzeczna dziewczynka to taka, kt�ra nie bije si� z innymi o swoje, nie wywy�sza si�. Ch�opiec z kolei ma by� przebojowy, osi�ga� sukces. Wi�c statystycznie to m�czy�ni maj� wy�sz� samoocen� ni� kobiety. Wida� to te� w ich zachowaniu - to oni cz�ciej maj� sk�onno�ci do popisywania si�, maj� potrzeb� imponowania innym.
Taki narcyz mo�e by� bardzo poci�gaj�cy.
To, �e ludzie mog� by� dla innych poci�gaj�cy, jest bardzo pozytywn� wiadomo�ci�. Niestety, nie w przypadku narcyza. Bo ten tworzy wok� siebie z�udzenia, iluzje. Robi to zw�aszcza narcyz posiadaj�cy cechy osobowo�ci histrionicznej, czyli takiej, kt�ra ma sk�onno�� do robienia wok� siebie show, demonstrowania cech, kt�rych nie ma. Takie osoby s� bardzo uwodzicielskie. To typowi Don Juani. Ich celem jest uwie�� i porzuci�. I zupe�nie nie przejmuj� si� osobami, kt�re porzucaj�, bo nie s� zdolni do empatii - po pierwsze, nie chc� fundowa� sobie wysi�ku, kt�ry polega na zastanawianiu si�, jak si� czuje druga osoba, a po drugie - w przypadku wi�kszo�ci - by�oby to nawet niemo�liwe, bo nie potrafi� zmieni� punktu widzenia z egocentrycznego na perspektyw� drugiej osoby. Nawet je�li s�ysz�, �e kto� cierpi, nie stanowi to dla nich problemu, id� przez �wiat w przekonaniu, �e wszystko im si� nale�y. Taktuj� ludzi instrumentalnie.
Fot. Shutterstock
Brzmi jak osobowo�� psychopatyczna.
Narcyzm typu uwodzicielskiego czy antyspo�ecznego ociera si� o ni�. Takie osoby potrafi� by� czaruj�ce, prezentowa� si� jako osoby mi�e, u�miechni�te, ale robi� to tylko po to, �eby zrealizowa� swoje cele.
Zaskakuj�ce jest to, �e je osi�gaj�. Przecie� takie cechy s� jednoznacznie negatywne. Kiedy wyjdzie na jaw, co za gagatek z tego narcyza, ka�dy powinien si� od niego odwr�ci�.
Niekt�rzy potrafi� si� broni� przed przemoc�, toksycznymi relacjami, innym wychodzi to gorzej, a jeszcze innym wcale. Narcyz nierzadko jest bardzo inteligentny, stosuje techniki manipulacyjne, kt�rych ludzie cz�sto nie znaj�, nie s� na nie odporni lub nie chc� przyzna� si� przed sob�, �e im ulegli, bo to by uderzy�o w ich samoocen�. Ludzie b�d�cy w relacji z manipuluj�c� ich osob� potrafi� si� �wietnie oszukiwa�. S� jak ta �aba, kt�ra wskoczy�a do garnka z ciep�� wod�. Na pocz�tku jest jej mi�o i przyjemnie w ciep�ej wodzie, ale nie czuje, jak jej temperatura powoli si� podnosi, bo s� to zmiany p�ynne, a nie skokowe. I tak mo�e si� w ko�cu ugotowa�, bo nie zauwa�y momentu, w kt�rym powinna z tej wody wyskoczy�. Niekt�re osoby, b�d�ce w zwi�zku z narcyzami, nie dostrzegaj� zwi�zanych z nimi niebezpiecze�stw.
Wyobra�am sobie, �e s� osoby, kt�re nie daj� robi� si� w tr�b� narcyzowi i trzymaj� si� od niego z daleka lub w pewnym momencie go porzucaj�. To go nie frustruje?
Frustruje, mo�e nawet wywo�a� u niego ogromny gniew. Bo ludzie s� po to, �eby spe�nia� jego �yczenia. Ale porzucenie go przez partnera czy partnerk� nie ma wp�ywu na jego samoocen�. Narcyz �yje w przekonaniu, �e to nie w nim le�y problem, ale w innych. Interpretuje ka�d� sytuacj� na swoj� korzy��, jest kolekcjonerem pozytywnych informacji na sw�j temat. Je�li kto� m�wi mu, �e mo�e nie jest najwspanialszy na �wiecie, po prostu nie przyjmuje tego do wiadomo�ci.
Czy narcyz mo�e by� szcz�liwy lub nieszcz�liwy?
Trudno narcyza postrzega� w takich kategoriach, bo ma on z zasady bardzo ubogie �ycie emocjonalne. Wysoka samoocena na pewno zapewnia mu stabilno�� emocjonaln�. Strategie, kt�re stosuje, chroni� go przed depresj�, my�lami samob�jczymi, smutkiem.
Z drugiej strony prze�ywa on emocjonaln� pustk�, nie wchodzi w g��bokie relacje, z czym mo�e wi�za� si� pewna t�sknota za blisko�ci�. Narcyz nie potrafi odczuwa� pe�nej mi�o�ci, bo jej integraln� cz�ci� jest wymiana emocjonalna. Czyli mo�na powiedzie�, �e nie jest w pe�ni szcz�liwy.
Jak to jest by� w zwi�zku z narcyzem?
Zwi�zek z narcyzem zazwyczaj wi��e si� z du�ym cierpieniem, bo nie mo�na przy nim rozwin�� skrzyde�. Narcyz zawsze b�dzie t�amsi� partnera, umniejsza� jego sukcesy, poni�a�. Nie da mu mi�o�ci, blisko�ci, nie oka�e szacunku. Oczywi�cie mo�na realizowa� te wszystkie potrzeby poza zwi�zkiem, z rodzin� czy przyjaci�mi, ale to nigdy nie b�dzie optymalne rozwi�zanie.
Mia�a pani okazj� obserwowa� zwi�zki z narcyzami?
Widzia�am osoby narcystyczne w akcji, s�ucha�am te� opowie�ci os�b, kt�re by�y w takich relacjach - zawodowych i osobistych. To s� zawsze bardzo trudne do�wiadczenia, wi��� si� z du�ymi stratami emocjonalnymi, a nawet z utrat� zdrowia. Mn�stwo szans �yciowych przechodzi obok, bo osoba b�d�ca w bliskiej relacji z narcyzem jest na jego us�ugach, wi�c nie rozwija swoich talent�w, zainteresowa�.
Mog� sobie wyobrazi�, �e jedynie osoby, kt�re lubi� si� podporz�dkowa�, s� uleg�e, mog� w jakim� stopniu si� w takiej relacji spe�nia�. Ale to te� nie jest zdrowe.
Mam wra�enie, �e rzadko mamy do czynienia z takim skrajnym typem narcyza. Czy mo�na by� narcyzem w mniejszym lub wi�kszym stopniu?
Oczywi�cie. To, o czym m�wimy, to jednostka kliniczna. Wi�kszo�� os�b, kt�re spotykamy, ma w sobie co� z narcyza. Skrajni narcyzowie stanowi� oko�o jednego procenta populacji.
Bycie w relacji z osob� o sk�onno�ciach narcystycznych ju� nie jest takie przera�aj�ce. To osoby o bardzo wysokiej samoocenie, ale potrafi�ce odczuwa� empati� i nietworz�ce fantastycznych wyobra�e� na sw�j temat. Nie uwa�aj� si� za geniuszy, maj� mniejsze sk�onno�ci do poni�ania innych, potrafi� okaza� szacunek. To jednak wci�� ludzie, kt�rzy s� skoncentrowani na sobie, maj� bardzo wysokie poczucie w�asnej warto�ci i kompetencji, s� cz�sto przekonani o tym, �e osi�gn� cele, jakie sobie stawiaj�. Typowi liderzy. W obecnych czasach, w kulturze indywidualistycznej, takie osoby si� wr�cz promuje, �atwo im przetrwa� w naszym �wiecie. Najwi�cej narcyz�w znajdziemy w�r�d ludzi o bardzo wysokim statusie, np. w�r�d biznesmen�w, prezes�w firm, gwiazd show-biznesu, polityk�w itp. To cz�sto osoby zamo�ne, bardzo dobrze wykszta�cone.
Czyli mo�na powiedzie�, �e wsp�czesny �wiat sprzyja kszta�towaniu si� osobowo�ci narcystycznej?
Tak, bo rodzice, wiedz�c, jakie cechy zwi�kszaj� szans� na osi�gni�cie sukcesu, w odpowiedni spos�b swoje dzieci ukierunkowuj�. Jestem prawie pewna, �e dzi� jest zdecydowanie wi�cej narcyz�w ni� kilkadziesi�t lat temu. Kolejna kwestia - media spo�eczno�ciowe, kt�re r�wnie� przyczyniaj� si� do kszta�towania narcyzmu czy stabilizowania go. M�odzi wchodz� w �ycie spo�eczne z przekonaniem, �e trzeba siebie samego nieustannie promowa�. Swoj� twarz, swoje sukcesy.
Co nie oznacza, �e osoby, kt�re cz�sto to robi�, s� narcyzami. Ludzie zak�adaj� r�ne maski. To mog� by� r�wnie dobrze osoby pe�ne niepokoju, bardzo nie�mia�e, kt�re ukrywaj� si� za parawanem tworzonych wok� siebie z�udze�.
Fot. Shutterstock
Czy narcyzowie trafiaj� do gabinet�w psychoterapeuty?
Raczej nie, bo nie poddaj� swojego �ycia refleksji. Mog� sobie wyobrazi� tylko dwie sytuacje, w kt�rych narcyz trafia na kozetk� - zostaje wys�any przez pracodawc�, bo na przyk�ad s� na niego skargi ze strony pracownik�w, lub wybiera psychoterapeut� znanego, powszechnie szanowanego, i wtedy traktuje to jako spotkanie z kim� wa�nym i wyj�tkowym, kto wreszcie go zrozumie i doceni. Terapia wymaga pracy nad sob�, a narcyzowie s� bardzo oporni na to, �eby cokolwiek w sobie zmienia�.
Czy powinni�my si� trzyma� od narcyz�w z daleka?
O ile to mo�liwe, dobrze jest utrzyma� zdrowy dystans do os�b o zaburzeniach narcystycznych. Czasem jest jednak tak, �e zerwanie takiej relacji nie jest mo�liwe - zaburzony narcystycznie jest kto� z rodziny, na przyk�ad matka. W�wczas mo�na ogranicza� kontakt z tak� osob� do niezb�dnego minimum lub dystansowa� si� mentalnie i emocjonalnie, na przyk�ad przesta� nadawa� szczeg�lne znaczenie zachowaniom tej osoby.
Natomiast osoby mieszcz�ce si� w normie, czyli takie o bardzo wysokiej samoocenie, mog� by� bardzo sprawnymi szefami czy pe�nymi werwy i pomys��w aktywnymi �yciowo partnerami. Przy nich niekt�re osoby mog� wie�� ca�kiem interesuj�ce �ycie.
Ewa Jankowska. Dziennikarka i redaktorka, absolwentka Polskiej Szko�y Reporta�u. Zaczyna�a w Wirtualnej Polsce w dziale Kultura, publikowa�a wywiady w serwisie Ksiazki.wp.pl. Pracowa�a r�wnie� serwisie Nasze Miasto i Metrowarszawa.pl, gdzie z czasem awansowa�a na redaktor naczeln�.
---
Je�eli zainteresowa� Ci� nasz tekst, prosimy o wype�nienie ankiety. Twoje odpowiedzi b�d� dla nas wskaz�wk�, jakie tematy porusza� w cyklu "Psychologia". Ankieta znajduje si� TUTAJ.
Dzi�kujemy, �e przeczyta�a�/e� do ko�ca nasz artyku�. Je�eli Ci si� podoba�, to wypr�buj nasz nowy newsletter z najciekawszymi i najlepszymi tekstami portalu. KLIKNIJ, BY ZAPISA� SI� NA NEWSLETTER
Polub Weekend Gazeta.pl na Facebooku
