Jeden przepis utrudnia obrót i spowalnia sądy. Warto go zmienić [ANALIZA PRAWNA]

Dwie sprawy zamiast jednej

Wyobraźmy sobie, że A.B. ma dług względem spółki X w wysokości 20 tys. zł. Natomiast spółka X ma względem A.B dług w wysokości 30 tys. zł. Spółka X złożyła więc A.B. oświadczenie o potrąceniu. Wskazała w nim, że po potrąceniu zapłaci A.B. kwotę 10 tys. zł. Spółka wpłaca tę kwotę i uznaje, że są skutecznie rozliczeni, bo doszło do umorzenia obu wierzytelności na skutek ich spełnienia. Okazuje się, że jednak nie.

— A.B. uznaje, że potrącenie nie było skuteczne, bo twierdzi, że kwota 20 tys. nie przysługiwała spółce X i wnosi przeciwko niej pozew o zapłatę całości swojego roszczenia, czyli 30 tys. zł. Spółka X w odpowiedzi wskazuje, że doszło do potrącenia. Sąd może jednak tego potrącenia nie uznać właśnie na podstawie art. 203 ¹ Kpc, argumentując, że wierzytelności nie wynikały z tego samego stosunku prawnego. Zasądzi również od pozwanego nienależne odsetki — tłumaczy mec. Miąskiewicz.

Sprawa z powództwa A.B. może trwać kilka lat, co rodzi kolejne pytania, np. czy spółka X powinna czekać na wyrok, wierząc, że sąd uwzględni potrącenie, czy powinna obawiać się zarzutu przedawnienia i z tego powodu musi wnieść swój własny pozew. Jeśli sąd jednak uwzględni potrącenie (w końcu przepis jest niejasny), kto poniesie koszty kolejnych sprawy wynikłej z błędnej redakcji przepisu?

— W konsekwencji w sądach toczą się dwie sprawy, niekiedy przed sądami w różnych miastach, angażowani są dwaj sędziowie, jest więcej administracyjnej pracy dla sądów – obciążenie i koszty po stronie sądu są większe, przez to sądy działają wolniej. Strony przed długi okres są w niepewności co do swojego stanu rozliczeń, ponoszą większe koszty, bo prowadzą dwie sprawy (w tym koszty obsługi prawnej: wynagrodzeń prawników, opłat sądowych, dojazdów). Tracą więcej czasu i energii, bo z prowadzeniem sprawy wiąże się zazwyczaj stres — mówi Bartosz Miąskiewicz.

Czy byłoby inaczej, gdyby art. 203[1] nie obowiązywał?

Zdaniem adwokata z kancelarii CMS, gdyby art. 203 [1] nie obowiązywał, to sąd w takiej sprawie zbadałby tylko to, czy A.B. był faktycznie winny spółce X 20 tys. zł. Jeśli tak, nie byłoby wątpliwości, że strony się rozliczyły i pozew nie miał podstaw. — Mogłoby dojść do rozstrzygnięcia sprawy w jednym postępowaniu — mówi mec. Miąskiewicz.

W omówionym wyżej przykładzie zostało złożone oświadczenie o potrąceniu. Może się jednak też zdarzyć tak, że ani A.B, ani spółka X nie podnosi oświadczenia o potrąceniu z obawy, że druga strona go nie uzna, bądź sąd pominie oświadczenie w procesie właśnie z uwagi na art. 203[1] k.p.c. — W konsekwencji obie strony składają osobne pozwy. Konsekwencje prowadzenia dwóch sporów są takie same, jak w omówionym wyżej przykładzie. Sądy i strony sporu ponoszą dużo większy wysiłek i koszty sprawy, która mogłaby być rozwiązana w jednym postępowaniu — ocenia mec. Miąskiewicz.

Szkodliwy przepis do usunięcia

Dlatego jego zdaniem art. 203 [1] Kpc jest szkodliwy dla wszystkich. — Dla osób fizycznych, w tym konsumentów, dla przedsiębiorców z różnych branż i dla sądów, jako źródło dodatkowego ich obciążenia. Ostatecznie jest więc szkodliwy dla wszystkich osób, które mają do załatwienia jakąkolwiek sprawę cywilną. Problemy te są widoczne też w sprawach frankowych, które obecnie bardzo obciążają sądy. Ich rozpoznawanie również jest utrudnione m.in. przez art. 203[1] Kpc — ocenia Bartosz Miąskiewicz. I dodaje, że w rzeczywistości praktycznych komplikacji powstaje dużo więcej.

— Niejasne są przepisy co do tego, jaki byłby wpływ takiego pominiętego przez Sąd potrącenia na prowadzenie egzekucji. W omawianym przypadku Spółka X mogłaby teoretycznie rozważyć powództwo przeciwegzekucyjne, którego słuszność, z uwagi na niejasne przepisy, byłaby również nieoczywista. Zamiast jednej sprawy sądowej są już więc trzy postępowania i postępowanie komornicze, z którym również wiążą się wysokie koszty — wyjaśnia mec. Miąskiewicz.

Mec. Miąskiewicz zwraca uwagę, że problemy te były niejednokrotnie przedmiotem dyskusji z sądami w sprawach, które są prowadzone w kancelarii CMS.

Na przykład w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 27 czerwca 2023 r. (sygn. V ACa 651/22) w ustnych motywach sąd wskazał, że: "Z zarzutem potrącenia wiążą się daleko idące ryzyka, choćby art. 203 [1] Kpc, który z jednej strony ustanawia barierę procesową, a z drugiej materialnoprawnie prowadzi do umorzenia wierzytelności. Zwłaszcza w tym kontekście istnienie potrącenia nie prowadzi do nieuwzględnienia zarzutu zatrzymania, ale wręcz odwrotnie. Warunki ustawowe dla zarzutu potrącenia wysuwają na plan pierwszy zarzut zatrzymania". — Te cenne motywy nie znalazły się niestety w pisemnym uzasadnieniu wyroku, ale mimo to stanowią dobry przykład sytuacji, w której orzecznictwo poszukuje rozwiązań praktycznych, korygujących wadliwą redakcję przepisów. Nie może być tak, że przepisy proceduralne wypaczają materialnoprawny sens potrącenia w większości spraw — podkreśla mec. Miąskiewicz.

Dlatego zdaniem mec. Miąskiewicza usunięcie art. 203 [1] Kpc byłoby korzystne dla wszystkich zainteresowanych. — Dzięki temu zwiększyłaby się pewność prawna i zmniejszyła liczba postępowań, a w dalszej perspektywie mniej obciążone sądy mogłyby zacząć pracować szybciej. Problem nadużywania potrącenia, na który zwrócił uwagę ustawodawca w art. 203 [1] Kpc, można przecież rozwiązać w inny, nieszkodliwy sposób. Potrącający mógłby być na przykład zobowiązany przez stosowny przepis do złożenia oświadczenia, że nie wykorzystał potrącanej wierzytelności w innej sprawie. Nieprawdziwe oświadczenia mogłyby z kolei skutkować sankcjami procesowymi. Tak czy inaczej, obecna regulacja przynosi zdecydowanie więcej szkód niż pożytku — kwituje Bartosz Miąskiewicz.