Dorota codziennie po �niadaniu za�ywa gar�� suplement�w, mi�dzy innymi witamin� C, D+K, magnez, cynk, witamin� B6, omega 3+, kurkum� z czarnym pieprzem, ashwagandh� [indyjski �e�sze� stosowany w medycynie ajurwedyjskiej - przyp. red.], zestaw witamin i minera��w w jednej kapsu�ce. Do tego lek na recept� - na zesp� jelita dra�liwego. W razie potrzeby �yknie lek przeciwb�lowy, rozkurczowy lub przeciwbiegunkowy. Twierdzi, �e cierpi na wiele dolegliwo�ci, d�ugo mia�a nisk� odporno�� i musia�a j� odbudowa� po przewlek�ej chorobie z dzieci�stwa. Przekonuje, �e jest pod kontrol� lekarza medycyny alternatywnej, bo zwykli lekarze nie byli w stanie jej pom�c - wyniki bada� by�y prawid�owe, mimo to Dorota cz�sto chorowa�a. Zarzeka si�, �e odk�d przyjmuje leki, jej odporno�� si� wzmocni�a.
Kasia przez sze�� lat kilka razy w tygodniu bra�a popularny lek przeciwbiegunkowy - nawet pi�� razy dziennie. - Mia�am biegunki na tle stresowym. Wiedzia�am, �e gdy znajd� si� w miejscu, gdzie jest utrudniony dost�p do toalety lub gdzie b�dzie t�oczno, dostan� rozwolnienie. �yka�am lek jak witaminki - zwierza si�. Nie wie, czy to lek pomaga�, czy sam fakt, �e go przyjmowa�a. Po kilku miesi�cach straci�a nad tym kontrol�. I zacz�a narzeka� na silne b�le brzucha, md�o�ci, bardzo schud�a. - Przy okazji badania kr�gos�upa tomografem komputerowym wysz�o na jaw, �e mam co� na w�trobie. Okaza�o si�, �e to torbiel. Nie przyzna�am si� gastrologowi, �e za�ywam takie ilo�ci leku przeciwbiegunkowego, powiedzia�am jednak o problemie z rozwolnieniami. Badania nic nie wykaza�y, lekarz wys�a� mnie wi�c do psychiatry. Okaza�o si�, �e cierpi� na zaburzenia l�kowe, dosta�am lek na nerwic� - opowiada. Teraz Kasia przyjmuje leki przeciwbiegunkowe tylko w sytuacjach kryzysowych, co kilka tygodni. Ale przyznaje, �e w chwili stresu jest w stanie wzi�� nawet pi�� tabletek na raz.
Marek nie funkcjonuje bez �rodk�w przeciwb�lowych. Gdy tylko zaczyna bole� go g�owa, od razu si�ga po proszek. A b�l wywo�uje u niego, jak twierdzi, prawie wszystko - zmiana ci�nienia, zm�czenie, alkohol, siedzenie d�ugo przed komputerem, stres. B�lu nie jest w stanie przetrzyma�. Musia�by dwa dni le�e� w ��ku, a na to nie mo�e sobie pozwoli�. - Jeden dzie� nie wystarcza. B�l wraca nast�pnego dnia - m�wi. Miesi�cznie "zjada" od jednego do p�tora opakowania leku na bazie ibuprofenu, czyli ponad 20 tabletek. Funkcjonuje tak od lat. Uwa�a, �e to ten lek zniszczy� mu jelita. - Mam problemy z wypr�nianiem, silne b�le brzucha, niekiedy w kale widz� krew. Ale z lek�w przeciwb�lowych nie jestem w stanie zrezygnowa� - m�wi.
We� udzia� w aukcji dla WO�P i wylicytuj kapitalne rzeczy! [WSZYSTKIE AUKCJE]
"Poprosz� ten lek, co w reklamie"
Wed�ug raportu firmy badawczej PMR Polacy wydaj� coraz wi�cej pieni�dzy na leki - w 2014 roku by�o to ok. 9 mld z�, w 2018 ju� ponad 13 mld z�. Bezdzietny Polak przeznacza na leki bez recepty i suplementy ok. 25 proc. warto�ci miesi�cznego koszyka zakup�w spo�ywczych. Polska jest r�wnie� w czo��wce kraj�w Europy, je�li chodzi o spo�ycie lek�w przeciwb�lowych - zajmuje czwarte miejsce, zaraz po Francji, Grecji i W�oszech. Rocznie spo�ywamy ponad 100 mln opakowa�, czyli wydajemy tylko na leki przeciwb�lowe 2 mld z�. Polacy kupuj� r�wnie� coraz wi�cej suplement�w diety - w 2015 roku przeznaczyli�my na nie ponad 3,5 mld z�, w 2017 roku - 4 mld z�. W 2020 roku warto�� tego rynku prawdopodobnie przekroczy 5 mld z�. Suplementy spo�ywa nawet 72 proc. Polak�w, 48 proc. regularnie. Szacuje si�, �e za�ywa je co najmniej troje na czworo doros�ych Polak�w. Ten statystyczny zjada rocznie minimum 130 tabletek witamin i minera��w. Zaledwie 17 procent rodak�w konsultuje ich za�ywanie z farmaceut� lub lekarzem. Co 10. osoba suplementy kupuje w Internecie.
- Klienci masowo kupuj� witamin� D, K2, B6, suplementy na w�osy, zestaw og�lny witamin, co� na kr��enie. Maj� wtedy poczucie, �e dbaj� o siebie - m�wi Marta, farmaceutka. A Joanna, r�wnie� pracuj�ca w aptece, dodaje: - Ludzie skar�� si� na d�ugie kolejki do lekarzy, wi�c lecz� si� sami, zazwyczaj tym, co zobacz� w reklamie. M�wi�: poprosz� ten lek, co wczoraj reklamowali mi�dzy jednym serialem a drugim.
Je�li nie pami�taj� nazwy, ka�� sobie pokazywa� po kolei wszystkie opakowania. Albo kupuj� to, co maj� ju� w domu, ale pod inn� nazw�, bo mo�e lek od innego producenta b�dzie skuteczniejszy. W sezonie jesienno-zimowym budzi si� natomiast wiara w cudowne w�a�ciwo�ci lek�w na przezi�bienie. Marta opowiada: - Pacjent by� u lekarza, nie dosta� recepty na antybiotyk, bo ma infekcj� wirusow�, kt�r� trzeba przele�e�, wi�c przychodzi do apteki i pyta o jaki� "mix" na wszystkie dolegliwo�ci. Ale czego� takiego nie ma. Wi�c kupuje: lek przeciwgor�czkowy, mimo �e nie ma gor�czki, do tego co� na katar, na kaszel. Pytam - na jaki? Mokry czy suchy? Nie wie. M�wi, �ebym da�a co� uniwersalnego, taki �rodek jak reklamowali w telewizji. Do tego witamin� C na odporno��. I jeszcze lek z inozyn�, kt�rego przecie� nie mo�na ��czy� z witamin� C, bo podnosi si� poziom kwasu moczanowego, co skutkuje nawet uszkodzeniem nerek.
Grzechem polskiego pacjenta jest nieczytanie ulotek. Inna sprawa, �e je�li kupuje lek w listku czy saszetce - ulotki brak. Ale wydaje mu si�, �e skoro �rodek jest bez recepty, to nie ma dzia�a� niepo��danych. - Przychodzi do naszej apteki pan po lek przeciwb�lowy z kofein�. Bo boli go g�owa. Codziennie wraca po nowe opakowanie. Ten lek zawiera mi�dzy innymi aspiryn�, kt�ra stosowana w nieodpowiednich dawkach mo�e uszkodzi� b�on� �luzow� �o��dka i jelita cienkiego. Wi�c pan za�ywa jeszcze co� na �o��dek. Dodam, �e jest po zawale, z astm� - opowiada Joanna. Inna pani od miesi�cy przyjmuje znany lek na drogi moczowe, ale stosuje go nieprawid�owo. - Bierze go przez kilka dni, gdy objawy mijaj�, przestaje, a �eby zwalczy� chorob�, trzeba przej�� odpowiednio d�ug� kuracj�. Objawy wi�c wracaj�, ona zn�w bierze lek. I tak w k�ko. Albo przychodzi pan po kolejn� buteleczk� kropli do nosa. Mo�na je stosowa� tylko przez kilka dni, a on przyjmuje je od miesi�cy i ju� bez nich nie mo�e oddycha�. Podobnie z lekami na zgag� - m�wi�, �e je�li objawy nie ust�puj�, to trzeba si� skonsultowa� z lekarzem. Pan na to: "Jakim lekarzem? Za miesi�c wizyta, a mnie zgaga m�czy". Jak ma si� nabawi� wrzod�w, to rzeczywi�cie lepiej niech �yka t� jedn� tabletk� dziennie, ale bez diagnostyki to jest �lepa uliczka. Ale lekarz dla niekt�rych jest nieosi�galny, a raczej nieosi�galny wzgl�dnie, bo "trzeba i�� po skierowanie, a to musia�bym rano zaj�� kolejk�" - cytuje pacjent�w Joanna.
Najbardziej przera�a j� to, ile lek�w kupuj� matki dla swoich dzieci. Nie wyjd� od lekarza, dop�ki nie zag�usz� l�ku o zdrowie dziecka. Co je uspokoi? Odpowiednio d�uga lista �rodk�w zaleconych podczas wizyty. Tre�� karteczek, z kt�rymi przychodz� do apteki, Joanna mo�e recytowa� z pami�ci: - Wapno, inozyna, witamina C, suplement na odporno��, tabletki na gard�o, lek przeciwgor�czkowy, rutinoscorbin, recepta na antybiotyk, je�li "w ci�gu trzech dni nie przejdzie", recepta na steryd do nosa. Z tego wszystkiego wystarczy�yby steryd, witamina C i ewentualnie co� na kaszel. Ale nie b�d� z zaleceniami lekarza polemizowa�. Oburzam si� tylko wtedy, kiedy widz�, �e lekarz przepisa� dziecku z lekkim katarem np. cztery suplementy o bardzo podobnym sk�adzie. Czasem wida� po recepcie i zaleceniach, jaki przedstawiciel handlowy odwiedzi� przychodni� - podsumowuje.
Okazy zdrowia na lekach
Powod�w, dla kt�rych Polacy kupuj� tak du�o lek�w, jest zdaniem Marka Tomkowa, wiceprezesa Naczelnej Rady Aptekarskiej, kilka. - W Polsce leki mo�na dosta� niemal�e wsz�dzie, nie tylko w aptece, ale i w sklepie, kiosku, na stacji benzynowej, w marketach budowlanych, w zak�adzie szewskim, a nawet w budce ze zniczami. S� targowiska, na kt�rych seniorzy ustawiaj� si� w d�ugich kolejkach po przeterminowane leki dost�pne w aptece wy��cznie na recept� - m�wi. - W Polsce jest 360 tys. punkt�w uprawnionych do sprzeda�y lek�w, kt�re pozostaj� poza jak�kolwiek kontrol� inspekcji farmaceutycznej. Pracuj� tam ludzie, kt�rzy nie maj� poj�cia o dzia�aniu lek�w. Przeciwb�lowe sprzedaj� z kaw� czy napojem energetycznym, kt�rymi potem klient ten lek zapija. Kierowcy tir�w, cierpi�cy na b�le kr�gos�upa i lecz�cy si� w�a�nie w ten spos�b nagminnie trafiaj� do szpitala z objawami zatrucia. �rodki przeciwb�lowe umieszcza si� przy p�kach z alkoholem jako "zestaw grillowy". A potem ludzie �ykaj� paracetamol jeszcze w trakcie picia - �eby nie mie� kaca. A ten lek w po��czeniu z alkoholem niszczy w�trob�. To raczej pr�ba nieumy�lnego spowodowania �mierci ni� pomoc - podsumowuje.
Wed�ug informacji podanych przez Naczeln� Izb� Aptekarsk� nieprawid�owe za�ywanie lek�w to trzecia przyczyna zgon�w na �wiecie. Jako drugi pow�d ich nadu�ywania podaje wszechobecne w mediach reklamy. - Przedstawiaj� leki w pozytywnym �wietle, o dzia�aniu niepo��danym si� w nich nie wspomina. Wiele wzbudza w nas poczucie winy, bo je�li nie zastosujemy leku, to znaczy, �e nie dbamy o siebie. Producenci wykorzystuj� luki w prawie i w reklamie suplement�w umieszczaj� osoby udaj�ce lekarzy - obecno�� autorytetu znacznie podnosi sprzeda�. Reklamy wywo�uj� te� wra�enie, �e leki bior� wszyscy - widzimy na przyk�ad m�odego m�czyzn�, kt�ry wygl�da jak okaz zdrowia, ale nagle si� krzywi i bierze tabletk� przeciwb�low�, bo jak m�wi, w pracy cz�sto doskwiera mu b�l kr�gos�upa, wi�c musi si�gn�� po co� skutecznego i dzia�aj�cego natychmiastowo. To oswajanie ludzi z lekiem - twierdzi wiceprezes NRA. Przera�a go, �e coraz wi�cej reklam kierowanych jest do dzieci. - Od najm�odszych lat przyzwyczajamy organizm do lek�w, os�abiaj�c w ten spos�b jego naturaln� odporno��. Te faszerowane lekami dzieci w przysz�o�ci nie b�d� w stanie bez nich normalnie funkcjonowa� - m�wi.
Tomk�w zauwa�a te�, �e wiele lek�w, kt�re kiedy� by�y dost�pne wy��cznie na recept�, dzi� mo�na dosta� bez niej. - Znane s� przypadki, �e lek w opakowaniu 50 tabletek jest na recept�, a produkt o tym samym sk�adzie w opakowaniu 100 tabletek mo�na kupi� od r�ki jako suplement diety. Kiedy� wiele lek�w mia�o dawk� 200 mg, p�niej wprowadzono 400 mg, a teraz ju� s� w dawce 600 mg. Nasze w�troby czy �o��dki nie sta�y si� w tym czasie silniejsze, masa cia�a nie zwi�kszy�a si� tak, �eby�my nagle potrzebowali dawki trzykrotnie wi�kszej.
We� udzia� w aukcji dla WO�P spotkanie z Agat� M�ynarsk� na planie nagrania programu "Bez tabu"
Podaje przyk�ad preparat�w zawieraj�cych witamin� D, kt�re s� dzi� sprzedawane w dawce wielokrotnie wi�kszej ni� kiedy�, bez recepty, jako profilaktyka. - Podobno z bada� epidemiolog�w wynika, �e 90 proc. Polak�w ma niedob�r witaminy D. Naprawd�? Dziewi�� na 10 os�b? Trudno to sobie wyobrazi�. To jaka jest norma? Mo�e co� z ni� jest nie tak? - pyta. Do tego dochodz� silnie pobudzaj�ce leki zawieraj�ce pseudoefedryn�. - �rodki, kt�re dzi� bierzemy na katar, grupy przest�pcze skupuj� do produkowania metamfetaminy. Pseudoefedryna jest wyj�tkowo popularna w�r�d m�odych, kt�rzy traktuj� j� jak "narkotyk do zabawy", wielu nie wie, �e mo�e powodowa� uzale�nienie - dodaje.
Lekomani
Darek, m�� Magdy, d�ugo nie u�wiadamia� sobie, �e jego �ona mo�e by� uzale�niona od lek�w. - Nasza domowa apteczka zajmuje ju� dwie szafki. �ona ma na wszystko jak�� pigu�k� - witaminy na odporno��, proszki na sen, kolejne na b�le. Leki popija jakimi� zio�ami, niestety, nierzadko r�wnie� alkoholem - opowiada. Powa�nie zaniepokoi� si� dopiero, gdy podczas urlopu �onie sko�czy�y si� tabletki nasenne. - Nie by�a w stanie spa�. Trzeciego dnia dosta�a drgawek. Pobieg�em do lekarza, kt�ry przepisa� odpowiedni specyfik i objawy min�y - dodaje.
Lucyna cierpi na chorob� afektywn� dwubiegunow�, ma r�wnie� problemy ze snem. Przyjmuje kilka lek�w na recept� - pochodn� benzodiazepiny [grupa lek�w o dzia�aniu przeciwl�kowym, uspokajaj�cym, nasennym, przeciwdrgawkowym - przyp. red.], dwa leki nasenne oraz silny lek przeciwb�lowy - tramal. Wie, �e jest od tych lek�w uzale�niona, by�a ju� dwa razy na odwyku, ale bez skutku. - Po recept� chodz� do lekarza prywatnie - ten z NFZ-etu, kt�ry przepisuje mi tylko leki antydepresyjne i przeciwpsychotyczne, nieuzale�niaj�ce, by mi jej nie da�. A prywatnie p�ac�, wi�c lekarz wypisuje recept� bez zaj�kni�cia. Wcze�niej tylko informuje o szkodliwym dzia�aniu - opowiada. Lucyna zdaje sobie spraw�, �e s� inne �rodki, kt�re pomog�yby na jej chorob�, ale czuje si� po nich przymulona, nie daj� r�wnie� najwa�niejszego: efektu przyjemno�ci. - Ja tego potrzebuj� - przyznaje. Jest �wiadoma skutk�w ubocznych - zaburze� pami�ci, agresji, braku trze�wej oceny sytuacji, ale twierdzi, �e bez tych lek�w nie wytrzyma.
Tomasz Wo�niak, psychiatra, kt�ry specjalizuje si� w leczeniu tzw. lekomanii, uwa�a, �e w Polsce jest wi�cej lekoman�w ni� alkoholik�w - jego zdaniem to oko�o 15 proc. spo�ecze�stwa. - Ludzie nie zdaj� sobie sprawy, �e wiele lek�w czy suplement�w za�ywanych w du�ych dawkach mo�e doprowadzi� do uzale�nienia. Cz�� silnie wp�ywa na nastr�j, pobudza, chocia�by witamina C. Gdy przestaj� bra� lek, nagle okazuje si�, �e s� wci�� podenerwowani, nie mog� si� skoncentrowa�. Nie ��cz� tego z lekami, a to typowy zesp� abstynencyjny - t�umaczy Wo�niak. ��czy coraz cz�ciej wyst�puj�ce depresje, zaburzenia l�kowe czy snu ze stylem �ycia. - Po pracy trwaj�cej kilkana�cie godzin dziennie trudno si� wyciszy�. Tabletka jest du�o szybszym rozwi�zaniem ni� porada terapeuty. Skutki takiego post�powania mog� by� tragiczne. Leki s� atrakcyjn� u�ywk� - �atwo dost�pne, niedrogie i nie wydzielaj� zapachu, wi�c mo�na przez d�ugi czas ukrywa� uzale�nienie. Trudniej te� wpa�� podczas kontroli policyjnej - m�wi.
We� udzia� w aukcji dla WO�P i wylicytuj ksi��k� "Pan Wyrazisty" od Olgi Tokarczuk i Joanny Concejo
Z jego praktyki wynika, �e przewa�aj�ca wi�kszo�� uzale�nionych ma problem z nadu�ywaniem lek�w na recept�, na przyk�ad tych, kt�re powinny by� kr�tkotrwale u�ywane w leczeniu bezsenno�ci, ale w wi�kszych dawkach mog� powodowa� zaburzenia pami�ci, halucynacje czy dawa� efekt euforyzuj�cy. - To istna plaga. Ludzie bior� te leki gar�ciami. Doprowadzaj� si� do takiego stanu w ci�gu kilku tygodni. Mia�em pacjentk�, bardzo wykszta�con�, zajmuj�c� wysokie stanowisko urz�dnicze, kt�ra latami podrabia�a recepty na ten lek, nie by�a w stanie wyj�� z na�ogu. W ko�cu j� na tym przy�apano - opowiada.
W�r�d uzale�nionych jest bardzo du�o os�b starszych, kt�re przychodz� do psychiatry po popularny lek nasenny. - Nieprawid�owe przyjmowanie lek�w zaburza �wiadomo��, pog��bia demencj�. Bardzo wiele os�b uzale�nionych od zolpidemu ulega wypadkom, bo w chwili upojenia nie maj� kontroli nad w�asnym cia�em - a to przewr�c� si� i z�ami� ko�� udow�, a to uderz� g�ow� o framug� czy kraw�nik, a to spowoduj� wypadek komunikacyjny. Nierzadko wskutek tych zdarze� umieraj� - wyja�nia Wo�niak.
Aleksandra Tasarz-Sp�tana, kt�ra prowadzi szkolenia dla farmaceut�w i lekarzy, mi�dzy innymi z tego, jakie dzia�anie maj� konkretne leki, przekonuje, �e dzi� bardzo �atwo zdoby� nie tylko leki bez recepty, ale r�wnie� te na recept�. - Lekarze maj� na jednego pacjenta kilka minut, w tym czasie musz� go zbada�, zdiagnozowa�, dopasowa� leczenie, wypisa� recept� i zrobi� opis wizyty. Cz�sto te� ulegaj� pro�bom o wypisanie leku, bo boj� si�, �e pacjent z�o�y skarg� albo oczerni ich w Internecie. Nierzadko nie wiedz�, jakie inne leki pacjent przyjmuje, bo to ukrywa - m�wi.
W dodatku w Internecie jest mn�stwo stron, gdzie mo�na kupi� leki dost�pne tylko na recept�. Ludzie kupuj� je na nielegalnych bazarkach, ale r�wnie� od rodziny czy s�siad�w. - Starsze osoby wymieniaj� si� lekami w ramach jednego bloku czy klatki, a gdy kto� umrze, dziel� si� jego apteczk�. Pami�tam, �e jako 10-letnie dziecko dostawa�am w podzi�ce za pomoc przy sprz�taniu grobu leki od s�siadki. Gdy wr�ci�am raz do domu z augmentinem, moi rodzice zdecydowali si� zainterweniowa�. I to wci�� si� dzieje, wiem, bo opowiadaj� mi farmaceuci na szkoleniach - przekonuje.
Edukacja
Co zrobi�, �eby Polacy nie brali tyle lek�w? Marek Tomk�w przekonuje, �e pewne kwestie mo�na regulowa� ustawowo. - Od stycznia 2020 roku stare recepty, wypisywane r�cznie, praktycznie przestan� istnie�. W �ycie wejd� tak zwane e-recepty, gdzie znajdziemy mi�dzy innymi informacje o dawkowaniu leku. Funkcjonuje ju� internetowe konto pacjenta - lekarz mo�e sprawdzi�, jakie leki pacjent przyjmuje. W tej chwili pos�owie pracuj� nad wdro�eniem ustawy o zawodzie farmaceuty, kt�ra umo�liwia�aby r�wnie� farmaceutom dokonywanie przegl�du konta pacjenta. Nale�a�oby r�wnie� ograniczy� obr�t pozaapteczny, czyli dost�pno�� lek�w - wylicza.
Do konsultacji publicznych w pa�dzierniku trafi� projekt ustawy o wyrobach medycznych. Je�li ustawa wejdzie w �ycie, konieczne b�dzie emitowanie ostrze�e� przed ich stosowaniem, opieranie reklamy na obiektywnych i merytorycznych przes�ankach, badaniach, publikacjach i rzeczywistych cechach wyrob�w medycznych i suplement�w. Znikn� r�wnie� pseudoautorytety - aktorzy udaj�cy lekarzy, zakazane b�dzie te� reklamowanie �rodk�w skierowanych g��wnie do dzieci.
Zdaniem Tomkowa najwa�niejsza jest jednak edukacja. Has�o, kt�re pada na ko�cu ka�dej reklamy, "�eby przed u�yciem zapozna� si� z tre�ci� ulotki lub skonsultowa� si� z lekarzem lub farmaceut�", s�yszeli�my ju� tyle razy, �e jednym uchem nam wpada, drugim wylatuje. A szkoda. - Ludzie przede wszystkim powinni pyta� lekarza czy farmaceuty, jak dany lek dzia�a, jak go stosowa�, w jakich dawkach, czy mo�na go ��czy� z innymi lekami i jakimi oraz jakie s� konsekwencje nieprawid�owego przyjmowania - m�wi Tomk�w. - Powinni�my sugerowa� si� nie tym, co widzimy w reklamie, ale tym, co powie nam fachowiec, a s�siadk� co najwy�ej prosi� o przepis na ciasto, a nie radzi� si� w sprawie przyjmowania lek�w. A ju� na pewno si� tymi lekami nie wymienia�!
Ewa Jankowska. Dziennikarka i redaktorka, absolwentka Polskiej Szko�y Reporta�u. Zaczyna�a w Wirtualnej Polsce w dziale Kultura, publikowa�a wywiady w serwisie Ksiazki.wp.pl. Pracowa�a r�wnie� serwisie Nasze Miasto i Metrowarszawa.pl, gdzie z czasem awansowa�a na redaktor naczeln�.
