Przejdź do zawartości

X

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
X x

X (minuskuła: x) (iks) – dwudziesta czwarta litera alfabetu łacińskiego. Litera x jest obecna w wielu alfabetach narodowych wywodzących się z alfabetu łacińskiego. W rzymskim systemie zapisywania liczb oznacza 10.

X w języku polskim

[edytuj | edytuj kod]

Występowanie litery x w zapisie języka polskiego reguluje ortografia: w dawnych zapożyczeniach w których oryginalnie było x w pisowni polskiej jest ono zamieniane na ks, rzadziej na gz, na przykład łacińskie słowo textilia oznaczające tkaninę po długim procesie adaptacji jest współcześnie zapisywane w języku polskim jako tekstylia, podobnie contextus (związek) → kontekst, expeditio (wyprawa) → ekspedycja, luxus (bujny wzrost, rozpusta, zbytek) → luksus, exemplar (odpis, kopia, obraz, wzór) → egzemplarz, examenegzamin. Do XIX wieku litera x była literą alfabetu polskiego na równi z pozostałymi literami, stosowana zarówno w zapożyczeniach, jak i wyrazach rodzimych (np. xięstwo). Do dziś zachowała się w wyrazie xenia, nazwiskach (np. Axentowicz, Axer, Jaxa, Koxowski, Mixtacki, Rexemowski, Xiężopolski[1][2]) i skrótach (x. = ksiądz, książę). Prócz słów współcześnie zapożyczanych, lub jeszcze nie w pełni zaadaptowanych, w języku polskim litera x jest używana sporadycznie także w innych kontekstach, np. jako symbol lub skrót, na tablicach rejestracyjnych pojazdów i nazwach firm, np. Polimex, Hortex.

Do dziś litera X używana jest także jako wariant pisowni niektórych imion:

  • Xawery (obok: Ksawery) – polskie imię męskie[3][4][5]
  • Xymena (obok: Ksymena) – polskie imię żeńskie[6]

Nazwę tej litery w języku polskim wymawia się jako [iks].

W kulturze

[edytuj | edytuj kod]

X w kulturze masowej służy jako symbol tego co tajemnicze lub tego co znaczenie fundamentalne. Przykłady:

  • Malcolm X – nazywał się tak, bo twierdził, że rzeczywistym nazwiskiem jest to afrykańskich przodków, którego nie znał.
  • X-men – fikcyjni ludzie o cechach specjalnych
  • Z Archiwum X – serial o śledztwach, w których kluczowe znaczenie ma UFO i zjawiska nadprzyrodzone.
  • tytułowe postaci serialu Atomówki zawdzięczają nadprzyrodzone moce nieznanej substancji o nazwie związek X.
  • w serialu Przygody Speeda Błyskawicy drugoplanową postacią jest Tajemniczy X. Wyścigowiec i agent rządowy o nieznanym nazwisku i twarzy.
  • w serialu Wojownicze Żółwie Ninja Krang, jedna z ważniejszych negatywnych postaci pochodzi z alternatywnej rzeczywistości o nazwie Wymiar X.
  • promieniowanie rentgenowskie w języku angielskim to promienie x. Wilhelm Röntgen nazwał je tak, bo początkowo nie znał jego pochodzenia.
  • Planeta X był tymczasową nazwą Plutona nim zatwierdzono tę ostateczną.
  • Red X – postać z uniwersum DC Comics
  • prometeum X – fikcyjny minerał o właściwościach wybuchowych w serialu Spider-Man z 1994 r.

Inne reprezentacje litery X

[edytuj | edytuj kod]
Sygnalizacja Język migowy Alfabet
Braille’a
flaga
Międzynarodowego
Kodu Sygnałowego
Alfabet
semaforowy
Kod Morse’a francuski kanadyjski polski
X  i

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Jan Xiężopolski – właściciel firmy. znajduje.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-07-10)].
  2. Jan Xiężopolski – informacja o firmie w Panoramie Firm
  3. Wielki słownik ortograficzno-fleksyjny – Bertelsmann 2001, 2004 – J. Podracki
  4. Xawery Dunikowski
  5. Xawery Żuławski
  6. Xymena Zaniewska