Rəqabət (iqtisadiyyat)

Rəqabət (lat. concurrentia, lat. concurro — bərabər olmaq) — bütün iştirakçıları üçün vahid qaydalarla istehsal amillərinin ən səmərəli istifadəsi üçün iqtisadi iştirakçılar arasındakı mübarizədir. Rus dilində mənbələrdə ilk dəfə 1878-ci ildə alman mənşəli bir konsepsiya olaraq xatırlanır, Marksın əsərlərində bəhs edilmir (səhv məlumatlar, çünki "Fəlsəfənin Yoxsulluğu" əsərində "Rəqabət və İnhisar" adlı bir fəsil var), lakin sinonimi "ictimai istehsal"-dır.

İqtisadiyyatda, hər biri öz hərəkətləri ilə bir rəqibin malların bazarda dövriyyə şərtlərinə birtərəfli təsir etmək qabiliyyətini məhdudlaşdıran iqtisadi subyektlərin işgüzar rəqabətindən, yəni bazar şərtlərinin ayrı-ayrı bazar iştirakçılarının davranışlarından asılılıq dərəcəsindən danışırlar. Rusiya Federasiyasının 26 iyul 2006-cı il tarixli 135-FZ saylı "Rəqabətin qorunması haqqında" Qanununa uyğun olaraq, rəqabət, hər birinin müstəqil hərəkətlərinin, hər birinin malların dövriyyəsinin ümumi şərtlərinə uyğun olaraq birtərəfli təsir göstərməsini istisna etdiyi və ya məhdudlaşdırdığı iqtisadi subyektlərin rəqabətidir. əmtəə bazarı.

İqtisadi baxımdan rəqabət 4 əsas aspektdə nəzərdən keçirilir:

• Bütün iştirakçılar üçün qaydaların birliyi.
• Bazarda rəqabət dərəcəsi olaraq;
• Bazar mexanizminin özünü tənzimləyən elementi kimi;
• Sənaye bazarı növünün təyin olunduğu bir meyar kimi.

Mükəmməl rəqabət — hər biri nisbətən az bazar payı tutan və malların alqı-satqı şərtlərini diktə edə bilməyən istehsalçı olan çox sayda alıcı və satıcı olduğu bazar vəziyyətidir. Yalnız bu yerdəki deyil, digər bölgə və şəhərlərdəki qiymətlər, dinamikalar, satıcılar və alıcılar haqqında lazımlı və əlçatan məlumatların mövcud olduğu güman edilir. Mükəmməl rəqabət bazarı istehsalçı bazarı üzərində gücün olmamasını və qiymətlərin istehsalçı tərəfindən deyil, tələb və təklif funksiyası ilə təyin olunmasını nəzərdə tutur.

Mükəmməl rəqabətin xüsusiyyətləri heç bir sənayedə tam xas deyil. Hamısı yalnız modelə yaxınlaşa bilər.

İdeal bazarın əlamətləri (ideal rəqabət bazarı) bunlardır:

1. bütün iştirakçılar üçün qaydaların vahidliyi
2. müəyyən bir sənayedə giriş və çıxış maneələrinin olmaması;
3. bazar iştirakçılarının sayında məhdudiyyətlərin olmaması;
4. bazarda eyniadlı məhsulların homojenliyi;
5. pulsuz qiymətlər;
6. bəzi iştirakçıların digərlərinə qarşı təzyiq, məcburiyyət olmaması

Mükəmməl rəqabətin ideal modelinin yaradılması son dərəcə mürəkkəb bir prosesdir. Kənd təsərrüfatı mükəmməl rəqabət bazarına yaxın bir sənayenin nümunəsidir.

Qeyri-mükəmməl rəqabət — fərdi istehsalçıların istehsal etdikləri məhsulların qiymətlərini idarə etmək qabiliyyətinə sahib olduqları bir mühitdəki rəqabət. Bazarda həmişə mükəmməl rəqabət mümkün deyil. Qüsurlu rəqabətin formaları inhisarçı rəqabət, oliqopoliya, inhisar, oliqopsoniya və monopsoniya. Bir inhisar ilə inhisarçının digər firmaları bazardan sıxışdırması mümkündür.

Bir neçə fərqli baxış mövcuddur. Deməli, Adam Smitin tərəfdarları rəqabəti və inhisarı qütb anlayışları hesab edirlər. Həmişə qarşılıqlı müstəsna olmasa da. Marksistlər inhisarçılığı rəqabətin ayrılmaz hissəsi və rəqabət forması hesab edirlər. Çox vaxt rəqabəti fərqli inhisar növləri ilə eyniləşdirmək və qarışdırmaq.

Qüsurlu rəqabətin əlamətləri bunlardır:

1. iştirakçılar və mallar üçün qeyri-bərabər şəraitin yaradılması (dempinq qiymətləri, qiymət ayrı-seçkiliyi (eyni məhsulu fərqli qiymətlərə satmaq))
2. bazara giriş maneələri yaratmaq
3. məxfi elmi, texniki, istehsal və ticarət məlumatlarının istifadəsi və ya açıqlanması
4. reklamda yalan məlumatların yayılması və ya malların istehsal üsulu və yeri və ya miqdarı ilə bağlı digər məlumatlar
5. istehlakçı üçün vacib olan məlumatların yatırılması
6. dövlətin müdaxiləsi və ya inzibati mənbələrin istifadəsi

Qüsurlu rəqabətdən gələn itkilər:

1. qiymətlərin əsassız artması
2. paylama xərclərindəki artım
3. elmi və texnoloji tərəqqinin yavaşlaması
4. dünya bazarlarında rəqabət qabiliyyətinin azalması
5. iqtisadi səmərəliliyin azalması
6. bütün mənfi amillərlə birlikdə korrupsiya.

İnhisar — bir şeyə müstəsna hüquqdur. İqtisadiyyata gəldikdə — bir şəxsə, müəyyən bir qrupa və ya dövlətə məxsus müstəsna istehsal, alqı-satqı hüququ. Kapitalın və istehsalın yüksək konsentrasiyası və mərkəzləşdirilməsi əsasında yaranır. Məqsəd ultra yüksək mənfəət əldə etməkdir. İnhisarın yüksək və ya inhisarın aşağı qiymətlərinin qoyulması ilə təmin olunur. Bazar iqtisadiyyatının rəqabət potensialını basdırır, qiymətlərin artmasına və tarazlığın pozulmasına səbəb olur.

İnhisar modeli:

1. yeganə satıcı;
2. yaxın əvəzedici məhsulların olmaması;
3. diktə edilmiş qiymət.

Təbii inhisarçılığı, yəni demonopolizasiyası praktik və ya qeyri-mümkün olan strukturları ayırmaq lazımdır: kommunal xidmətlər, yeraltı, enerji, su təchizatı və s.

İnhisar rəqabəti — bir çox satıcıların yeni satıcıların meydana çıxma ehtimalı olduğu bir bazarda fərqli məhsul satmaq üçün rəqabət etdikləri zaman meydana gəlir.

İnhisarçı rəqabət aparan bazar aşağıdakılarla xarakterizə olunur:

• bazarda satan hər bir firmanın məhsulu, digər firmalar tərəfindən satılan məhsulun əvəzsiz bir əvəzedicisidir;
• bazarda nisbətən çox sayda satıcı var ki, hər biri firma və rəqibləri tərəfindən satılan ümumi bir məhsul növü üçün bazar tələbinin az, lakin mikroskopik bir hissəsini təmin edir;
• bazarda olan satıcılar mallarına hansı qiymət təyin edəcəyini seçərkən və ya illik satış həcmi üçün meyarlar seçərkən rəqiblərinin reaksiyasını nəzərə almırlar;
• bazarın giriş və çıxış şərtləri var

İnhisar rəqabəti, ayrı firmaların mallarının qiymətinə nəzarət etmək bacarığına sahib olduqları inhisar vəziyyətinə bənzəyir. Həm də mükəmməl rəqabətə bənzəyir, çünki hər məhsul bir çox firma tərəfindən satılır və bazarda sərbəst giriş və çıxış mövcuddur.

Dünyanın bütün inkişaf etmiş ölkələrində inhisar və onların birliklərinin fəaliyyətini məhdudlaşdıran antitrest qanunları mövcuddur. Avropa ölkələrində anti-inhisar siyasəti daha çox inhisar mövqelərini əldə etdikləri yollardan asılı olmayaraq onsuz da qurulmuş inhisarların tənzimlənməsinə yönəldilmişdir və bu tənzimləmə struktur dəyişikliklərini nəzərdə tutmur, yəni firmaların müstəqil müəssisələrə bölünməsi, dekonsantrasiya tələblərini ehtiva etmir.

ABŞ dövlət antiinhisar siyasəti üçün ilk növbədə və əlbəttə ki, belə bir mövqe xarakterikdir, ona görə bir şirkətin "yüksək iş keyfiyyətləri, ixtiraçılıq və ya sadəcə şanslı bir şans sayəsində" bazarda inhisar mövqeyinə gəldiyi təqdirdə yüksək mənfəətdən məhrum edilməsinə ehtiyac yoxdur.

Qiymət tənzimləməsindən əlavə, təbii inhisarların strukturunu islah etməklə müəyyən bir fayda əldə etmək olar — xüsusən də Rusiyada. Məsələ burasındadır ki, Rusiyada vahid bir şirkət çərçivəsində həm təbii inhisar mallarının istehsalı, həm də rəqabət şəraitində istehsal etmək daha səmərəli məhsulların istehsalı birləşdirilir. Bu birlik, bir qayda olaraq, şaquli inteqrasiyadır. Nəticədə milli iqtisadiyyatın bütün sahəsini təmsil edən nəhəng bir inhisar yaranır.

Bütövlükdə, Rusiyada antiinhisar tənzimləmə sistemi hələ başlanğıc mərhələsindədir və köklü bir şəkildə təkmilləşdirilməsini tələb edir. Rusiyada anti-inhisar tənzimləmə orqanı Rusiyanın Federal Antiinhisar Xidmətidir.

111111

Rh-un pred.ə d. olan normaların məqsədi bzrda sərbəst rəqabəti qorumaq, yəni bzrda r şəraitinin təsərrüfat sub.ləri arasındakı sazişlər, uyğun hərəkət, qərarlardan, inhisarlardan, şirkət birləşmə və satın alınmalarından, hökmran mövqedən sui-ist olunması səbəbi ilə pozulmasının qarşısının almasıdır. RH normaları ictimai məqsədə xidmət edən normalar — səbəbi ilə imperativ formada olurlar. RH-nin tənzimləmə met. imperativ mahiyyətdir. Məsəl üçün 19. Haqsız rəqabətin formaları 19.1. Haqsız rəqabətin formaları aşağıdakılardır: 19.1.1. müşt aqres davranış; 19.1.2. rəqib təs subnin nüfuz; 19.1.3. rəqib sahib fəal təqlidi; 19.1.4. müş çaşd ald; 19.1.5. kom q-suz əldə istifadəsi yayılması; 19.1.6. 25-ci haqsız r-ə səbəb olan digər hərəkətlər. 19.2. 19.1-ci qeyd olunan formalarda h-r apar qadağandır.^[1]

RH imperativ met baxmayaraq, dünya prakt.da ticarət h. bir alt sahəsi. RH sahibkarlar arasında sağlam bir r mühitinin formalaşmasına xidmət etməsi göstərilməkdədir.

Cəmiyyətdə şəxslərin davranış və münasibətlərini tənzimləyən, dövlətin sanks ümum məcburi qaydalarının məcmusu kimi qəbul edilən h, Roma h-dan bəri "ü-h" və "X-h" ayrılıb.

Roma-German hüquq sistemini qəbul edən ölkələrdə mülki hüququn alt sahələri aşağıdakı kimi təsnif olunub:

1) Şəxsin: 2) Beynəlxalq xüsusi: 3) Ailə: 4) Mülki Prosessual: 5) Əşya: 6) Öhdəliklər: 7) Vərəsəlik: 8) İcra və İflas: 9) Sahibkarıq (Ticarət): a) Sahibkarlıq: b) Əqli və sənaye mülkiyyəti: c) Bank: d) Qiymətli kağızlar: e) Şirkətlər: f) Dəniz ticarəti: g) Sığorta: h) Rəqabət hüququ: bu h. s-i inhisarçılıq fəaliyyətinin qarşısının alınmasının, məhdudlaşdırılmasının və aradan qaldırılmasının təşkilati və h əsaslarını, sahibkarların arasında r-i məhdudlaşdıran hərəkətlərin nələr olduğunu və bunun qarşısının necə alına biləcəyini, hansı halların h-r təşkil etdiyini və bu hərəkətləri icra edən şəxslərin hansı məsuliyyətə cəlb olunacağını tənzimləyir.

Az-da da Sahibkarlıq h-u mülki h-un bir alt s-i kimi qəbul olunduğu kimi, özü də müxtəlif qollara ayrılır. Bu təsnifat texniki mənada bir təsnifat olmayıb, SH-nun öyrənilməsinin asanlaşdırılması baxımından qəbul edilən bir təsnifatdır.

222222

4.1 Ümumi məlumat

e elmində mənbə məfhumu bu elmin əsaslandığı yaz və şif normalar, hüquqşünas alimlərin yazdıqları əsərlər, presedent və digərləri olduğu qəbul edilir.

h-un mənbəyi terminin ifadə etdiyi bir digər məna isə h normalarının qüvvəyə minərkən büründüyü formadır. Məsələn, Məc, qan, qayd, fərm, əsasn, nizamn, təlimatlar bu mənada h-un mənbəyi hesab olunur. Bu səbəblə həmin mənbələrə h-un qüvvədə olan mənbələri deyilir.

4.2. RH-nun bağ mənbələri

4.2.1. Ümumi məlumat

Bağ mənbə termini ilə ifadə edilən texniki məna hüququ münasibətin tərəflərinin və mübahisəni həll edən orqanın bu mənbə ilə, başqa bir ifadə ilə bu mənbənin tənzimlədiyi hüquq norması ilə bağlı olmasıdır.

"Mülki h münasibətləri mülki qanunvericiliklə və ya tərəflərin razılaşması ilə birbaşa tənzimlənmədikdə və onlara tətbiq edilə bilən işgüzar adət olmadıqda həmin münasibətlərə, əgər bu, onların mahiyyətinə zidd deyildirsə, oxşar münasibətləri tənzimləyən mülki qanunvericilik normaları tətbiq edilir (qanunun analogiyası) (m.11.1).

Oxşar münasibətləri tənzimləyən mülki h normaları olmadıqda tərəflərin h və vəz mülki qanunvericilik prinsipləri əsas götürülməklə tənzimlənir (h-u analogiyası). H-un analogiyası tətbiq edilərkən ədalət, mənəviyyat, insaf tələbləri nəzərə alınmalıdır (m.11.2)".

2.1. Azərbaycan Respublikasının rəqabət qanunvericiliyi Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasından, Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrdən, bu Məcəllədən və bu sahədə münasibətləri tənzimləyən digər normativ-hüquqi aktlardan ibarətdir.

2.2. Bu Məcəllə əqli mülkiyyət sahəsində Azərbaycan Respublikasının normativ-hüquqi aktları ilə müəyyən olunan hüquqları məhdudlaşdırmır.

AR-nın Konstitusiyasının 148-ci

"I. Qanunvericilik sistemi aşağıdakı normativ-hüquqi aktlardan ibarətdir:

1) Konstitusiya; 2) referendumla qəbul edilmiş aktlar; 3) qanunlar; 4) fərmanlar; 5) Nazirlər Kabinetinin qərarları; 6) mərkəzi icra hökmraniyyəti orqanlarının normativ aktları. II. AR tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələr Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik sisteminin ayrılmaz tərkib hissəsidir.

Qeyd edilən göstərişləri nəzərə deyə bilərik ki, RH-u qanunvericiliyi:

1) kons, 2) referendumla qəbul edilmiş aktlar, 3) AR tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələr, 4) qanunlar, 5) fərmanlar,

6) Nazirlər Kabinetinin qərarları, 7) mərkəzi icra hökmraniyyəti orqanlarının normativ aktları 8) Konstitusiya Məhkəməsinin qərarları,

9) işgüzar adətlərdən ibarətdir.

4.2.2. Yazılı — bağlayıcı mənbələr

1) AR kons

Maddə 15. İqtisadi inkişaf və dövlət I. Azərbaycan Respublikasında iqtisadiyyatın inkişafı müxtəlif mülkiyyət növlərinə əsaslanaraq xalqın rifahının yüksəldilməsinə xidmət edir. II. Azərbaycan dövləti bazar münasibətləri əsasında sosial yönümlü iqtisadiyyatın inkişafına şərait yaradır, azad sahibkarlığa təminat verir, iqtisadi münasibətlərdə inhisarçılığa və haqsız rəqabətə yol vermir.

Maddə 16. Sosial inkişaf və dövlət I. Azərbaycan dövləti xalqın və hər bir vətəndaşın rifahının yüksəldilməsi, onun sosial müdafiəsi və layiqli həyat səviyyəsi qayğısına qalır. II. Azərbaycan dövləti mədəniyyətin, təhsilin, səhiyyənin, elmin, incəsənətin inkişafına yardım göstərir, ölkənin təbiətini, xalqın tarixi, maddi və mənəvi irsini qoruyur.

2) Referendumla qəbul edilmiş aktlar

3) Qanunlar

a) Antiinhisar fəaliyyəti haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu

b) Təbii inhisar haqqında AR Qnunu

c) Haqsız rəqabət haqqında AR-nın qanunu

d) RM 08.12.2023–01.07.2024 — əhatə dariəsi

4.1. Bu Məcəllə AR-da iqtisadiyyatın bütün sahələrində fəaliyyət göstərən təsərrüfat subyektlərinin öz aralarında, onlarla dövlət orqanları (qurumları), yerli özünüidarəetmə orqanları, tənzimləyici qurumlar və digər subyektlər, habelə müştərilər arasında yaranan və rəqabətə təsir edən münasibətləri tənzimləyir.

4.2. Bu Məcəllə ümumi iqtisadi mənafeyə xidmət edən fəaliyyətə, habelə belə fəaliyyətlə məşğul olan bazar sub-lərinin digər iqtisadi fəaliyyətinə də şamil edilir.

4.3. Bu Məcəllə AR təsərrüfat subyektləri ilə xarici ölkələrin h. və f. şəxsləri arasında bağlanılan sazişlərin, təmərküzləşmələrin və (və ya) həmin sub-lərin x.dəki fəaliyyətinin d bazarda rəqabəti məhdudlaşdırdığı (və ya məhdudlaşdıra biləcəyi) hallara da şamil edilir.

4) Fərmanlar

AR Prezidentinin antiinhisar ilə əlaqədar olaraq qəbul etdiyi fərmanları aiddir

5) AR Nazirlər Kabinetinin qərarları

Sahibkarlıq fəaliyyəti ilə əlaqədar olaraq AR Nazirlər Kabineti də bir çox normativ-hüquqi akt qəbul edib.

6) Mərkəzi icra hökmraniyyəti orqanlarının normativ aktları

İqtisadiyyat nazirliyi — Azərbaycan Respublikasının İqtisadi İnkişaf Nazirliyi Antiinhisar Siyasəti və İstehlakçıların Hüquqlarının Müdafiəsi Dövlət Xidməti

7) Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələr,

Bu mənbələr siyahısına Aİ-nin Roma Sözləşməsini, Sənaye mülkiyyətinin mühafizəsi üzrə Paris konvensiyası 1883 və s göstərmək olar.

4.2.3. Şifahi — bağlayıcı mənbə: işgüzar adətlər

İşgüzar adətlərin mülki hüququn və onun bir sahəsi olan SH-nun bağlayıcı mənbəyi olduğunu Mülki qanunvericiliyin müxtəlif normaları tənzimləyir. Məsələn AMM.m.11.1-ə görə, "Mülki hüquq münasibətləri mülki qanunvericiliklə və ya tərəflərin razılaşması ilə birbaşa tənzimlənmədikdə və onlara tətbiq edilə bilən işgüzar adət olmadıqda həmin münasibətlərə, əgər bu, onların mahiyyətinə zidd deyildirsə, oxşar münasibətləri tənzimləyən mülki qanunvericilik normaları tətbiq edilir (qanunun analogiyası)".

Yenə AMM.m.390.2-yə görə, "Müqavilə onun bağlandığı vaxt qüvvədə olan qanunla və digər hüquqi aktlar ilə müəyyənləşdirilmiş, tərəflər üçün məcburi qaydalara (imperativ normalara) uyğun gəlməlidir".

Bundan başqa AMM.m.390.7-yə görə, "Əgər müqavilə şərti onun iştirakçıları tərəfindən və ya dispozitiv norma ilə müəyyənləşdirilməyibsə, müvafiq şərtlər tərəflərin münasibətlərinə tətbiq edilə bilən işgüzar adətlərlə müəyyənləşdirilir".

Qeyd edilən normaları birlikdə nəzərə alsaq belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, mülki hüquq münasibətlərinə mülki qanunvericiliyə aid olan qanun normaları tətbiq edilərkən birinci növbədə imperativ normalar, sonra müqavilə şərtləri, daha sonra dispozitiv normalar, bunlar da olmadıqda isə işgüzar adətlər tətbiq edilir. İşgüzar adətlərdə də yoxdursa qanunun analogiyası metodundan, bu metodu da tətbiq edə bilməsək hökmran hüququn analogiyası metodundan istifadə edərək mülki hüquq münasibətini tənzimləyir.

4.3. Tövsiyə xarakterli mənbələr

Doktrina, Məhkəmə qərarları

333333

RM

1.1.7. bazar subyektləri – bazarda yaranan münasibətlərin iştirakçısı olan təsərrüfat subyektləri, dövlət orqanları (qurumları) və yerli özünüidarəetmə orqanları, tənzimləyici qurumlar, digər subyektlər;

6.1. r sahəsində bazar subyektlərinin vəzifələri:

6.1.1. r qanunvericiliyinin tələblərinə riayət etmək;

6.1.2. r orqanının vəzifəli şəxslərinin qanunda nəzərdə tutulmuş səlahiyyətlərinin bu Məcəlləyə uyğun olaraq icrası üçün lazımi şərait yaratmaq, onların rəqabət qanunvericiliyinə uyğun olaraq verdikləri göstərişləri və qanuni tələblərini icra etmək;

6.1.3. yoxlama zamanı yoxlamaya aid sənədləri (məlumatları) yoxlayıcıya təqdim etmək və yaranan suallara şifahi və (və ya) yazılı izahatlar vermək, habelə sənədlərin (məlumatların) təhrif olunmasına yol verməmək;

6.1.4. bu Məcəllə ilə müəyyən edilmiş hallarda və qaydada zəruri məlumatları (qanunda nəzərdə tutulduğu hallarda kommersiya, vergi, gömrük və bank sirri, habelə statistik sirr sayılan məlumatlar daxil olmaqla) və sənədləri (onların təsdiq olunmuş surətlərini) rəqabət orqanına təqdim etmək;

7.1. r sahəsində bazar subyektlərinin h-lar:

7.1.1. r qanunvericiliyi haqqında, habelə bazar subyektlərinin, rəqabət orqanının və onun vəzifəli şəxslərinin rəqabət sahəsinə aid hüquqları və vəzifələri barədə rəqabət orqanından əvəzsiz olaraq yazılı məlumat (izahat) almaq;

7.1.2. r qanunvericiliyində nəzərdə tutulmuş tənzimləmə tədbirlərinin tətbiqi ilə əlaqədar təkzibedici sübutları və materialları rəqabət orqanına təqdim etmək;

7.1.3. əlavə sübut və izahatların təqdim edilməsi üçün müəyyən olunmuş müddətin uzadılması barədə rəqabət orqanına müraciət etmək;

7.1.4. barəsində aparılan araşdırmaların və yoxlamaların materialları ilə tanış olmaq, qəbul edilmiş qərarlara münasibətdə rəyini bildirmək;

7.1.5. barəsində aparılan araşdırmalara və yoxlamaların nəticələrinə dair sənədlərin və qəbul edilmiş qərarların surətini almaq;

7.1.6. r orqanının inzibati aktlarından, onun vəzifəli şəxslərinin hərəkətlərindən (hərəkətsizliyindən) inzibati qaydada və məhkəməyə şikayət etmək;

7.1.7. r orqanının inzibati aktları, onun vəzifəli şəxslərinin hərəkətləri (hərəkətsizliyi) nəticəsində dəymiş zərərin ödənilməsini mülki qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada tələb etmək;

7.1.8. r orqanının vəzifəli şəxslərindən bazar subyektinin təqdim etdiyi məlumatların və sənədlərin (kommersiya, vergi, gömrük və bank sirri, habelə statistik sirr sayılan məlumatlar daxil olmaqla) qanunla müəyyən edilmiş qaydada qorunmasını tələb etmək;

7.1.9. r qanunvericiliyinə riayət olunması və pozulmasının qarşısını almaq məqsədilə özünün rəqabət qanunvericiliyi tələblərinə uyğunluğunun daxili təminatı sistemini təşkil etmək;

7.1.10. r qanunvericiliyinin pozulması nəticəsində qanunsuz gəlir əldə etmiş bazar subyektindən həmin pozuntu halı üzrə zərərinin əvəzinin ödənilməsini mülki qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada tələb etmək;

Müqayisəli hüquqda xüsusi ilə Aİ-nin Roma Sözləşməsində bazar subyekti məfhumundan bəhs edir. Məhz qeyd edilən sözləşmənin 85-ci (sazişlər) və 86-cı (hökmran mövqe) maddələrində nəzərdə tutulan müəssisə məfhumu rəqabət hüququnun müştərək məfhumlarındadır. Bu məfhum kimlərə Aİ rəqabət hüququnun tətbiq ediləcəyini təsbit edir.

Bununla birlikdə R. S-nin 85-ci və 86-cı maddələrində müəssisənin tərifi verilmir. R. S-nın yerləşmə sərbəstliyinə dair normalarından olan 58-ci maddəsində Aİ hüququ baxımından şirkətin tərifi verilir. Lakin R. S-nın 85-ci və 86-cı maddələrində bu maddəyə hər hansı bir göndəriş olmadığı kimi, Aİ Ədalət Məhkəməsi rəqabət hüququnda müəssisənin tərifini verərkən 58-ci maddəni əsas kimi seçmir və müəssisəni bu maddədə qeyd ediləndən daha geniş formada qəbul edir. Məhz aşağıdakı izah və nümunələrədn də məlum olduğu kimi Aİ Komissiyası və Ədalət Məhkəməsi rəqabət hüququ baxımından müəssisənin tərifini verərkən dar bir yorum metodundan istifadə etməyib.

Ədalət Məhkəməsi müəssisə məfhumunun tərifini verərkən üzv dövlətlərin qanunvericiliyində, milli ticarət qanunlarında nəzərdə tutulan tərif və şərtlərdən fərqli bir yaxınlaşma izləyib və Aİ rəqabət hüququna xas bir müəssisə tərifini verib. Bu səbəblə Aİ rəqabət hüququ çərçivəsində müəssisə, üzvdövlətin milli qanunvericiliyində tənzimlənən müəssisə məfhumunun tərifi ilə eyni olmayıb milli hüquqlarda verilən tərifdən daha genişdir.

Aİ Komissiyası bir fiziki şəxs tərəfindən işlədilən kiçik bir mağazadan böyük bir holdinqə qədər, məhsulların istehsalı satışı, paylanması və / və ya xidmətlərin göstərilməsi kimi hər hansı bir iqtisadi fəaliyyət göstərən fiziki və hüquqi şəxslərin rəqabət hüququ baxımından müəssisə olduğunu qəbul edib.

Ədalət Məhkəməsi bir çox qərarında, yalnız hüquqi şəxslərin deyil, iqtisadi fəaliyyət göstərən fiziki şəxslərin də, 85-ci maddəyə əsasən müəssisə sayıla biləcəyini qəyd edib və fiziki şəxsin iqtisadi fəaliyyət göstərməsini müəssisə sayıla bilməsi baxımından yetərli hesab edib.

Yerləşdiyi üzv dövlətdəki hüquqi statusu nə olursa olsun, hər hansı bir iqtisadi fəaliyyət göstərən fiziki və ya hüquqi şəxs müəssisə olaraq qəbul olunmuşdur. Ədalət Məhkəməsi qərarlarında müəssisə məfhumu hüquqi statusu və ya maliyyə ehtiyatlarına baxılmadan iqtisadi fəaliyyət göstərən fiziki və ya hüquqi şəxs kimi qəbul olunub.

Ədalət Məhkəməsi bir hüquqi şəxsin mənfəət ələdə etmək məqsədini daşıyıb daşımamasını müəssisə sayıla bilməsi baxımından şərt kimi qəbul etməyib

Dolayısı ilə Ədalət Məhkəməsi, müəssisə məfhumunun tərifini verərkən hüquqi şərtləri deyil iqtisadi şərtləri nəzərə alıb. Məhz rəqabət hüququ baxımından müəssisədən bəhs edə bilmək üçün için onun iqtisadi fəaliyyət göstərməsi şərt olmaqla birlikdə, bəhs edilən qurumun (subyektin) müstəqil olması da şərtdir.

Bəzi hallarda, hüquqi baxımdan bir-birindən müstəqil bir neçə şəxs iqtisadi fəaliyyət ilə məşğul olmaqla birlikdə, bu şəxslərin aralarındakı iqtisadi və ya faktiki münasibət səbəbi ilə onları rəqabət hüququ baxımından tək bir müəssisə olaraq qəbul etmək mümkündür. Hüquqi baxımdan müstəqil bir neçə fiziki və ya hüquqi şəxsin Aİ rəqabət hüququ çərçivəsində hansı hallarda tək bir müəssisə sayılacağı, hansı hallarda bir-birindən ayrı müəssisə sayılacağı R. S-nin 85-ci maddəsi (AİFQ-nunun 10-cu maddəsi) baxımından önəmlidir.

Belə ki, hüquqi yöndən bir-birindən müstəqil bir neçə hüquqi şəxs mövcud olsa da, lakin bu şəxslərin rəqabət hüququ baxımından müstəqil olmadığı təsbit edildiyi halda ortadan tək müəssisənin mövcud olduğu qəbul ediləcək və müəssisələr arasındakı sazişdən bəhs edilməyəcəkdir. Aİ rəqabət hüququnda, müstəqillik şərtinin əsas alınması vahid iqtisadi təşkilat (single economic unit) prinsipi əmələ gəlmişdir.

Bir ana müəssisə (parent undertaking) ilə, hüquqi baxımdan ondan tamamilə ayrı və müstəqil olmaqla birlikdə, aralarındakı münasibət, iqtisadi qərarların ana müəssisənin təlimatları əsasında verilməsi, ana müəssisənin digərini müxtəlif şəkillərdə nəzarət etməsi durumlarda bağlı (törəmə) müəssisə (subsidiary), ana müəssisə ilə birlikdə bir iqtisadi birliyi meydana gətirməsi səbəbi ilə vahid bir müəssisə olduğu qəbul edilmişdir.

4.4. Dövlət müəssisələri

Bazarda fəaliyyət göstərən müəssisələrin rəqabətə zidd davranışlarına nəzarət etmək və rəqabəti pozan davranışları qadağan etmək surəti ilə rəqabətin pozulmadığı bir sistem qurmaq yalnız özəl müəssisələrin fəaliyyətlərinə nəzarət edilməsi ilə təmin edilə bilər. Özəl müəssisələrdən başqa dövlət müəssisələrinin və ya dövlət tərəfindən özünə bəzi özəl, inhisar və ya imtiyaz hüquqları verilmiş müəssisələrin də fəaliyyətləri rəqabəti pozucu xarakterdə ola bilər. R. S-nın 90-cı maddəsində dövlət müəssisələrinə də rəqabət normalarının tətbiq edilməsinin vacib olduğu qeyd edilmişdir. R. S-nin 90-cı maddəsi, yalnız dövlət müəssisələrinə deyil, dövlət tərəfindən özünə özəl, inhisar, imtiyaz hüquq verilmiş özəl müəssisələrə də tətbiq edilə bilər.

R. S.-nin 85-ci ve 86-cı maddələri birbaşa müəssisələrə dair vəzifələr nəzərdə tutulur. Bu maddələrdən fərqli olaraq 90-cı maddə üzv dövlətlərə tətbiq olunur. Tərəflərindən birinin bir dövlət müəssisəsi olduğu bir anlaşma, rəqabəti pozucu xarakterdə ola biləcəyi kimi, hər hansı bir anlaşma olmadan da, bir dövlət müəssisəsinin, örnəğin özündən məhsul alanlara məhsulun satılmasını dayandırma və ya ayrı seçkilik kimi tək tərəfli hərəkətlər də rəqabəti pozucu xarakterdə ola bilər. Dolayısı ilə dövlət müəssisələrinin bazarda davranışları, həm R. A. 85 inci maddəsinə, həm de 86-cı maddəsinə predmet ola bilər. Bununla birlikdə dövlət müəssisələri çox vaxt qanuni inhisar hüququna sahib və ya dövlət tərəfindən özünə inhisar və ya imtiyaz hüquqları və ya ayrıcalıqlar verilmiş müəssisələr olduğu üçün həmin bazarda hökmran mövqedədir. Bu səbəblə dövlət müəssisələri baxımından R. S.’nın 86-cı maddəsi çərçivəsində hökmran mövqenin sui istifadə olunmasına dair örnəklərə tez tez ras gəlinir.

Dövlət müəssisələrinin də rəqabət normalarına tabe olması, rəqabət normalarının təsirli tətbiq edilməsinin tələbidir. Özəl müəssisələrin rəqabət hüququ normalarına əməl etmələrini təmin etmək və bu məqsəd ilə müəssisələrin fəaliyyətlərinə nəzarət vəzifəsi olan üzv dövlətlərin bazarlarda dövlət müəssisələri dolayısı ilə fəaliyyət göstərdiyi alanlarda rəqabət normalarına tabe olaraq, bu normaları, bir başa öz sərəncamları ilə və ya dövlət müəssisələrinin əməliyyatları pozması rəqabət hüququnun özü və Aİ’nın əsası hədəfləri ilə bağlaşmaz.

444444444

3.1. Təqlid

3.1.1. Məfhum

19.1.3. və 22. Rəqibin sahibkarlıq fəaliyyətinin təqlidi

22.1. Aşağıdakılar rəqibin sahibkarlıq fəaliyyətini təqlid edən hərəkətlər hesab edilir:

22.1.1. məhsulun texniki xassələrindən irəli gələn xarici görünüşü istisna olmaqla, rəqibin məhsulunun və onun formasının, o cümlədən malın xarici tərtibatının və ya qablaşdırılmasının onunla razılaşdırmadan təqlid edilməsi;

22.1.2. rəqibin əqli mülkiyyət hüquqlarını pozmaq yolu ilə onun məhsulunun bilavasitə təkrarlanması;

22.1.3. rəqibin adından və ya firma adından (eyni adlı təsərrüfat subyektinin öz adından hər hansı fərqləndirici nişanla firma adı kimi istifadə halları istisna olmaqla), habelə onun əmtəə nişanından qanunsuz istifadə edilməsi;

22.1.4. rəqibin internet domeninin adından, habelə rəqiblə eynilik və ya istifadəçiləri çaşdıracaq dərəcədə oxşarlıq təşkil edən internet səhifəsinin dizaynından onunla razılaşdırılmadan istifadə edilməsi;

22.1.5. rəqibin qanuna uyğun istifadə etdiyi coğrafi göstəricisindən qanunsuz istifadə edilməsi.

Qeyd edilən normadan da məlum olduğu kimi bir h-r forması olan təqlid 3 şəkildə reallaşa bilər:

1) başqasına aid olan əmtəənin xarici görkəminin (sənaye nümunəsinin) icazəsiz təqlid olunması

2) başqasının patent-lisenziya hüququnu pozmaq yolu ilə onun məhsulunun eyni ilə təkrarlanması

3) başqasının aid olan fərqləndirici nişanından eyni ilə və ya bənzərindən istifadə olunması

3.1.2. Təqlid sayılan hallar

a) Başqasına aid olan əmtəənin xarici görkəminin (sənaye nümunəsinin) icazəsiz təqlid olunması

Başqasına aid olan əmtəənin xarici görkəmin təqlid olunması deyildikdə hər hansı bir şəxsin sahib olduğu sənaye mülkiyyəti hüququnun pozulması nəzərdə tutulur. Məhz APQ (patent haqqında qanunu) 9.1-ci maddəsnə görə, "sənaye nümunəsinə məmulatın zahiri görkəmini müəyyən edən bədii-konstruktiv həllər aiddir. Sənaye nümünəsi şəkil və ya model, yaxud onların birliyindən ibarət ola bilər". Yenə həmin qanunun 9.2-ci maddəsinə görə, "yeni və orijinal olan, sənayedə tətbiq edilə bilən sənaye nümunəsinə hüquqi mühafizə verilir". Buradan belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, üzərində hüquqi mühafizə verilən sənayə nümunəsinin haqsız olaraq hər hansı bir şəxs tərəfindən təqlid edilərək, yəni onun eynsini və ya bənzərini istehsal edərək haqsız qazanc əldə edən şəxs hasız rəqabət forması olan təqlidi reallaşdırmışdır. Məsələn rəqibinə aid mebel dəstinin xarici görkəminə bənzəyən mebel dəsti istehsal edərək satışa çıxardan sahibkarın məqəsdi rəqibin bazarda həmin mebel dəsti ilə əldə etdiyi şan şöhrətdən faydalanaraq istehlakçıları çaşdırmaq və bunun da nəticəsində haqsız qazanc əldə etməkdir.

b) başqasının patent-lisenziya hüququnu pozmaq yolu ilə onun məhsulunun eyni ilə təkrarlanması

"Patent-lisenziya hüququnun pozulması" ilə qanunverici orqanın nəzərdə tutduğu məsələnin üzərində patent hüququ təsis edilən hər hansı bir obyektin qanusuz olaraq istehaslı olduğunu hesab edirik. APQ-nun 1-ci maddəsinə görə, patent –– ixtira, faydalı model və sənaye nümunəsi üçün müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən verilən mühafizə sənədidir. Məlum olduğu kimi, qanunverici orqan sənayə nümunəsinin haqsız rəqabət normaları ilə mühafizə edə bilmək üçün HRQ-nin 4-cü maddsəinin 1-ci hissəsində xüsusi norma qəbul etmişdir.

c) başqasının aid olan fərqləndirici nişanından eyni ilə və ya bənzərindən istifadə olunması

Başqasının aid olan fərqləndirici nişan ifadəsi ilə nəzərdə tutulan məsələ hər hansı bir şəxsə aid məhsul və ya xidməti başqa şəxsə aid məhsul və ya xidmətindən fərqləndirən nişan (əmtəə nişanı,), məhsul və ya xidmətin coğrafi mənbəyini və ya mənşəyini göstərən coğrafi göstərici, hər hansı bir sahibkarı başqa bir sahibkardan fərqləndirən ad (firma adı), hər hansı bir müəssisəni başqa bir müəssisədən fərqləndirən ad (işlətmə adı) anlaşılmaqdadır. Bu səbəblə üzərində "beko" markası yazılan televizorların icazəsiz olaraq başqa bir sahibkar tərəfindən istehsal edilməsi, satılması HRQ-nin 4-cü maddəsinin 3-cü hissəsi baxımından təqlid hesab olunur.

55555

1) r-in məhdudlaşdırılması yolları haqqında ümumi məlumat

r-in iqtisadi və sosial həyatdakı müsbət funksiyalarından hamı bərabər səviyyədə faydalanırkən, r-in məhdudlaşdırılmasından istifadə edənlər isə təkcə r-i məhdudlaşdıran sazişlərdən fayda gözləyən kiçik bir qrupdur. Müəyyən bir bazarda r-in məhdudlaşdırılmasından fayda gözləyənlər, r-i məhdudlaşdıran sazişlərin tərəfləridir. Bu bazarda fəaliyyət göstərən, ancaq r-i məhdudlaşdıran saziş və ya uyğun davranışın daxilində yer almayan digər firmalar da istehlakçılar kimi r-in məhdudlaşdırılmasından zərər görürlər. R-i məhdudlaşdıran tərəflərin məqsədi, bazardakı təklif və qiyməti nəzarət altına alaraq, inhisarçı firma kimi normal mənfəətin üstündə bir gəlir əldə etməkdir.

Ümumiyyətlə dövlətin müdaxiləsi olmadan r üç formada məhdudlaşa bilər.

Bunlardan birincisi, bazarda hökmran mövqe

1.1.17. hökmran mövqe – bazar payı bu Məcəllədə qeyd olunan hədlərdən çox olan təsərrüfat subyektinin öz üstün bazar gücünə əsaslanaraq, rəqiblərdən və müştərilərdən asılı olmadan müvafiq bazarda r-i məhdudlaşdırmaq və ya ona təsir etmək (o cümlədən məhsulun dövriyyəsinin ümumi qaydalarını və şərtlərini dəyişdirmək, bazara giriş maneələri yaratmaq, rəqibləri bazardan çıxarmaq) imkanı verən müstəsna vəziyyəti;

ikinci yol isə, aynı ya da fərqli səviyyədə fəaliyyət göstərən firmaların bir şəxsin hakimiyyətində birləşməsidir.

1.1.47. təmərküzləşmə – bu Məcəllənin 26-cı maddəsində qeyd olunan qaydada bir və ya bir neçə təsərrüfat subyektinin, onun müəyyən hissələrinin (fəaliyyət sahələrinin) birləşməsi, yaxud təsərrüfat subyektinin, onun müəyyən hissələrinin (fəaliyyət sahələrinin, səhmlərinin, paylarının) və hüquqlarının əldə edilməsi, yaxud birgə təsərrüfat subyektinin yaradılması;

r-i məhdudlaşdıran üçüncü yol isə bazarda fəaliyyət göstərən firmaların aralarında anlaşaraq r-i məhdudlaşdırmalarıdır. 1.1.20. kartel sövdələşməsi – r-in məhdudlaşdırılması məqsədilə bağlanılmış və bu Məcəllə ilə qadağan edilən üfüqi saziş;

1.1.52. üfüqi saziş – müvafiq bazarda fəaliyyət göstərən və bir-biri ilə rəqib olan (o cümlədən potensial rəqib ola bilən) təsərrüfat subyektlərinin və ya digər subyektlərin öz aralarında bağladıqları, yaxud təsərrüfat subyektləri ilə digər subyektlər arasında bağlanılan saziş;

11. üfüqi

11.1. 13-cü maddəsi nəzərə alınmaqla, r-i məhdudlaşdıran nəticələrə səbəb olan və ya ola bilən üfüqi sazişlər və uyğunlaşdırılmış hərəkətlər, o cümlədən aşağıdakı hədəflərdən birinə və ya bir neçəsinə çatmaq məqsədilə bağlanılan kartel sövdələşmələri və uyğunlaşdırılmış hərəkətlər qadağan edilir və bağlanıldığı andan əhəmiyyətsizdir:

1. alış və ya satış qiymətlərinin, yaxud hər hansı digər ticarət şərtlərinin razılaşdırılması

2. istehsalın, bazarın məhdudlaşdırılması, onlara nəzarət edilməsi;

3. müvafiq bazarda tələb və təklifin həcminin əvvəlcədən müəyyənləşdirilməsi və ona nəzarət həyata keçirilməsi;

4. bazarların, ərazinin, müştərilərin, satıcıların və ya məhsulun müəy növlərinin satışının öz aralarında bölüşdürülməsi;

5. saziş iştirakçısı olmayan rəqiblərlə müqavilələrə mahiyyətinə və işgüzar adətlərə əsasən, həmin müqavilələrin predmeti ilə əlaqəsi olmayan və (və ya) onun üçün əlverişsiz olan şərtin (öhdəliyin) daxil edilməsi;

6. digər təsərrüfat subyektlərinin saziş iştirakçısı olmayan bir sıra təsərrüfat subyektləri ilə kommersiya münasibətləri qurmamağa və ya müqavilə bağlamamaq üçün təsir göstərmək;

7. rəqib təsərrüfat subyektlərinin müvafiq bazara girişinin məhdudlaşdırılması və ya həmin bazardan sıxışdırılıb çıxarılması;

11.2. r-i məhdudlaşdıran üfüqi sazişlərin, həmçinin kartel və uyğunlaşdırılmış hərəkətlərin müəyyən edilməsi üçün araşdırılır:

1. təsərrüfat subyektlərinin eyni vaxtda bir ərazidə yerləşən bazarlardan çəkilməsi;

2. müvafiq bazarda sabit iqtisadi amillər şəraitində hər hansı şəxslər qrupuna daxil olmayan təsərrüfat subyektlərinin sayının 20 faiz və daha çox bazardan çəkilməsi;

3. müvafiq bazarda sabit iqtisadi amillər şəraitində məhsul dövriyyəsinin 20 faiz və daha çox dəyişməsi;

4. müvafiq bazarda təsərrüfat subyektlərinin bazar paylarının 90 faizinin 6 (altı) aydan çox olan müddətdə dəyişməz qalması;

11.4. Təsərrüfat subyektlərinin hərəkətləri uyğunlaşdırılmış hərəkət hesab olunması üçün aşağıdakı şərtlərə birlikdə cavab verməlidir:

11.4.1. rəqib təsərrüfat subyektinin hərəkətləri əvvəlcədən təsərrüfat subyektinə məlum olmalıdır;

11.4.2. təsərrüfat subyektlərinin hərəkətləri müvafiq bazarın tələbi əsasında və təbii şəraitdə formalaşan, habelə bütün təsərrüfat subyektlərinə eyni dərəcədə təsir edən amillərdən asılı olmamalıdır.

1.1.42. şaquli saziş – bir-biri ilə alqı-satqı münasibətində olan və ya ola bilən və rəqib olmayan təsərrüfat subyektlərinin və ya digər subyektlərin öz aralarında bağladıqları, yaxud təsərrüfat subyektləri ilə digər subyektlər arasında bağlanılan saziş;

12. şaquli sazişlər

12.1. Bu Məcəllənin 12-ci maddəsində nəzərdə tutulan istisnalar və bu Məcəllənin 13-cü maddəsi nəzərə alınmaqla, aşağıdakı şərtlərdən bir və ya daha çoxunu nəzərdə tutan rəqabəti məhdudlaşdıran (məhdudlaşdıra bilən) şaquli sazişlər qadağan edilir və bağlanıldığı andan əhəmiyyətsizdir:

12.1.1. satıcı tərəfindən alıcının təkrar satış qiymətini müəyyən etmək imkanının məhdudlaşdırılması, o cümlədən təkrar satış qiymətinin məbləğini və ya minimum həddini müəyyən etməklə məhsulu həmin qiymətdən aşağı qiymətə satmamağa aşağıdakılar istisna olmaqla sövq edilməsi:

12.1.1.1. alıcıya təkrar satış qiymətinin minimum həddinin yalnız tövsiyə edilməsi (bu halda tövsiyənin məcburi xarakter daşımaması yazılı şəkildə satıcı tərəfindən bəyan edilməlidir və məhsulun üzərində (etiketində) qiymət yazıldıqda həmin qiymətin "tövsiyə olunan qiymət" olduğu qeyd olunmalıdır);

12.1.1.2. satıcı tərəfindən məhsulun maksimum satış qiymətinin müəyyənləşdirilməsi;

12.1.2. eksklüziv təchizat sistemi üzrə satıcı tərəfindən aşağıdakılar istisna olmaqla alıcının məhsulu aktiv və ya passiv qaydada sata biləcəyi ərazinin və ya müştərilərin məhdudlaşdırılması:

12.1.2.1. satıcı tərəfindən onun özünə və ya digər alıcıya eksklüziv olaraq ayrılan ərazi və ya müştəri qrupuna alıcı tərəfindən aktiv satışın məhdudlaşdırılması;

12.1.2.2. topdansatış səviyyəsində fəaliyyət göstərən alıcının son istehlakçılara aktiv və ya passiv satışının məhdudlaşdırılması;

12.1.2.3. birləşdirilmə məqsədləri üçün təchiz edilən tərkib hissələrinin, onlardan istifadə edərək satıcı ilə eyni növ məhsulu istehsal edəcək təsərrüfat subyektlərinə aktiv və ya passiv satışı üzrə alıcıya məhdudiyyət qoyulması;

12.2. Şaquli sazişlərdə aşağıdakı şərtlərin nəzərdə tutulması qadağan olunur:

12.2.1. 3 (üç) ildən artıq müddət üçün nəzərdə tutulan birbaşa və ya dolayı rəqabət aparmama öhdəliyinə dair şərt (əgər alıcı satışı satıcının mülkiyyətində olan torpaq sahəsi və ya digər daşınmaz əmlakda həyata keçirirsə və rəqabət aparmama öhdəliyi alıcının həmin torpaq sahəsi və ya digər daşınmaz əmlakı istifadə etmə müddətindən çox deyilsə, bu maddə tətbiq olunmur);

12.2.3. saziş müddəti bitdikdən sonra alıcının müəyyən məhsulu istehsal etmək, almaq, satmaq və ya təkrar satmaq imkanını birbaşa və ya dolayı yolla məhdudlaşdıran şərt.

12.3. Bu Məcəllənin 12.2.3-cü maddəsi aşağıdakı şərtlərin hamısı olduqda tətbiq olunmur:

12.3.1. öhdəlik həmin məhsul ilə rəqabətdə olan mal və ya xidmətə (işə) aiddirsə;

12.3.2. öhdəlik satıcı tərəfindən alıcıya ötürülən nou-haunun qorunması üçün zəruridirsə;

12.3.3. öhdəlik satıcı tərəfindən təmin olunan torpaq sahəsi və ya digər daşınmaz əmlakdan həyata keçirilən satış üzrə müəyyənləşdirilirsə;

12.3.4. öhdəliyin müddəti sazişin xitamından sonra 1 (bir) ili keçmirsə.

12.4. İctimaiyyətə açıqlanmayan nou-haunun açıqlanması və istifadəsi üzrə qeyri-müəyyən müddət üçün nəzərdə tutulan məhdudiyyət tətbiq oluna bilər və bu Məcəllənin 12.2.3-cü maddəsi belə məhdudiyyətin tətbiqi imkanına xələl gətirmir.

12.5. Bu Məcəllənin 12-ci maddəsinin müddəaları müvafiq bazarda fəaliyyət göstərməyən, lakin bu maddə ilə qadağan edilmiş və bu Məcəllənin 13-cü və 14-cü maddələrinin tələblərinə cavab verməyən sazişin tərəflərinin ümumi məqsədlərinə çatmasında iştirak edən və həmin məqsədlərə nail olunması üçün faktiki hərəkətlərin edildiyini bilən və ya bilməli olan digər təsərrüfat subyektlərinə də tətbiq olunur.

12.6. Bu Məcəllənin 12-ci maddəsinin müddəaları eyni şəxslər qrupuna daxil olan şəxslər arasındakı münasibətlərə tətbiq edilmir.

13. İstisna edilmiş sazişlər

13.1. Texnologiyanın transferti, bazarın tədqiqi və inkişafı ilə əlaqəli olan sazişlər bu Məcəllənin 13.2-ci maddəsi ilə müəyyənləşdirilən meyarlara cavab verdikdə, habelə istehlakçılara verdiyi fayda rəqabətin məhdudlaşdırılmasının mənfi təsirlərindən üstün olan sazişlər və uyğunlaşdırılmış hərəkətlər aşağıdakı şərtlərin hamısına birlikdə cavab verdikdə, həmin şərtlərin mövcud olduğu müddətdə rəqabət orqanı tərəfindən qadağadan azad edilir:

13.1.1. belə sazişlər məhsulun istehsalının və ya satışının yaxşılaşdırılmasına, yaxud texniki və ya iqtisadi tərəqqinin təşviqinə xidmət etdikdə və istehlakçıların ədalətli şəkildə əlavə fayda əldə etməsinə imkan yaratdıqda;

13.1.2. belə sazişlər bu Məcəllənin 13.1.1-ci maddəsində qeyd olunanlara nail olmaq məqsədilə qeyri-mütənasib əlavə məhdudiyyətlər müəyyən etmədikdə;

13.1.3. belə sazişlər təsərrüfat subyektlərinə müəyyən məhsulun əhəmiyyətli hissəsinə münasibətdə r-in məhdudlaşdırmadıqda

13.2. Sazişlərin hansı hallarda bu Məcəllənin 13.1-ci maddəsində qeyd olunan şərtlərə cavab verməsinə dair meyarlar, müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqan (qurum) tərəfindən müəyyən edilir.

13.4. Bu Məcəllə ilə qadağan edilən və bu Məcəllənin 12-ci və 13-cü maddələrinə uyğun olaraq istisna olunmaq üçün şərtlərə cavab verməyən sazişlər və uyğunlaşdırılmış hərəkətlər əhəmiyyətsiz hesab edilir və rəqabət orqanı həmin saziş və uyğunlaşdırılmış hərəkətin pozuntunu törədən təsərrüfat subyektləri tərəfindən ləğv olunmasına dair icrası məcburi göstəriş verir.

• Конкуренция в экономике  // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
• Rəqabət (iqtisadiyyat)  // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
• Кирцнер И. Конкуренция и предпринимательство. — Социум, 2010.

• Латов Юрий. "Конкуренция экономическая". Кругосвет. 2012-05-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-10-18.

1. ↑ Crocusoft. "E-QANUN". e-qanun.az (ingilis). İstifadə tarixi: 2024-07-24.