To problem wielu rodzin. "Nawet bajki czytam dziecku w stresie"

Kiedy miałam zostać mamą po raz pierwszy, wyobrażałam sobie siebie w nowej roli. Sporo było w tym różnych projekcji, nadziei, ostatecznie wiele z tego oczywiście się nie spełniło. Po co sobie to robimy? Jesteśmy dorośli, dlaczego więc dajemy sobie wmówić, że jest jakiś określony wzorzec rodzicielstwa?

– Próbujemy się przygotować do nowej roli. Wyobrażając sobie siebie jako rodziców, korzystamy z kodów kulturowych, skryptów, ale są nam też podsuwane różne wzory. Samo to, że zadajemy sobie pytanie, jak chcemy realizować się w tej roli, jest w porządku. To całkiem naturalne, że przyglądamy się, próbujemy ten nieznany grunt oswoić, często wracając wspomnieniami do swojego dzieciństwa. Wiele osób już na starcie deklaruje, jakimi rodzicami nie chcą być, jakimi na pewno się nie staną. I to wszystko jest OK, bo ludzie taką mają naturę, że starają się oswoić z czymś, nawet jeśli jest to wielka niewiadoma. Takie podejście zmniejsza lęk. Problem zaczyna się, kiedy wzorem staje się jakiś całkiem nierealny obraz rodzicielstwa, zaczerpnięty z internetu czy gazet. Żyjemy w czasach, kiedy tych mocno podkolorowanych, wymyślonych wzorców jest znacznie więcej, więc łatwiej się dać nabrać. Wtedy myśląc o przyszłym rodzicielstwie, zbyt mocno koncentrujemy się na budowaniu swojego ego, na potrzebie bycia kimś perfekcyjnym, zgodnie z tym, co sugerują nieprawdziwe opowieści o idealnych matkach i ojcach. Brakuje natomiast pytań o to, kim chcę być, co mam do dania, na czym – w sobie – mogę polegać.

Jakie jeszcze pułapki czyhają na przyszłych rodziców?

– Wielką pułapką są motywy rodzicielstwa. Na przykład mogę chcieć być rodzicem, bo moi znajomi już mają dzieci. Albo dlatego, że moi rodzice chcą mieć wnuki. Albo próbuję uratować związek, wydaje mi się, że jak pojawią się dzieci, to wzmocni moją relację. To są motywy, które sprawiają, że rosną oczekiwania względem rodzicielstwa. I nijak się nie mają do tego, czym rodzicielstwo w istocie jest. Bo na przykład chciałam zostać mamą, ale teraz borykam się z brakiem czasu dla siebie, co rodzi ogromną frustrację. Albo myślałam, że dziecko skonsoliduje mój wyczerpujący się związek, ale okazało się, że nic z tego i zostałam sama z dzieckiem. Może być też tak, że chcę zostać matką, bo mam już 35 lat i „zegar tyka”… Powody bywają różne, wiem to z rozmów z kobietami, z którymi pracuję.

Kobiety z młodszego pokolenia chyba są bardziej świadome, często zadają sobie pytanie, czy chcą być matkami. I wiele z nich nie decyduje się na dziecko.

– Takich pytań nie zadawały sobie moje koleżanki ze szkoły, ja też nie. W zasadzie każda z nas chciała być mamą, nie wyobrażałyśmy sobie innego scenariusza. To był naturalny etap w życiu i naturalne były wyobrażenia o rodzicielstwie. Ale pewnie różne były motywy, które sprawiały, że myślałyśmy o dziecku. Mogło chodzić o chęć zmiany w życiu albo o pragnienie posiadania kogoś, kto będzie bezgranicznie kochał. A może chodziło o wypełnienie jakiejś pustki w życiu… Powód, dla którego chcemy być rodzicem, wpływa i na nasze rodzicielstwo, i na dziecko, bo już na starcie mamy wobec niego – i wobec siebie – jakieś oczekiwania.

A czym jest rodzicielstwo? Czy można je w prosty sposób zdefiniować?

– Nie umiałabym zrobić tego w bardzo krótkiej definicji. Rodzicami zostajemy w różnych okolicznościach. To jest albo świadome rodzicielstwo, albo z przypadku. Można mieć dzieci w młodym wieku, kiedy bardziej spontanicznie podejmujemy decyzję o byciu rodzicem, ale też w wieku dojrzałym, kiedy wydaje nam się, że mamy wszystko przemyślane. Z perspektywy psychologicznej można powiedzieć, że rodzic to taka osoba, która pojawia się w życiu dziecka. Czyli nie jest tak, że to dziecko pojawia się w naszym. To my pojawiamy się w życiu dziecka po to, by odegrać pewną rolę. Myślę, że warto to podkreślać, odwracać wektor. Kiedy zastanowimy się, po co właściwie pojawiamy się w życiu młodych ludzi, to może spojrzymy na nasze rodzicielstwo inaczej. Może zastanowimy się, jaką funkcję chcemy pełnić w życiu dziecka. Czy przygotujemy tego człowieka, jak najlepiej potrafimy, do samodzielności?

Rodzicielstwo to rola, która się przecież zmienia, bo zmiany zachodzą w dziecku.

– Oczywiście, inne będzie rodzicielstwo wobec dziecka trzyletniego, a innymi regułami będzie rządziło się wobec osoby dorosłej. To chyba takie pojęcie, które należałoby regularnie na nowo rewitalizować dla siebie. Bo jeśli tego nie robimy, nie nadążamy za tym, czego nasze dziecko w nas potrzebuje. I znów wracamy do potrzeby zastanowienia się nad tym, kim ja jestem. Tak w ogóle, w różnych rolach. Kim jestem dla dziecka? Jaką rolę pełnię w rodzinie, w związku?

Z rolą rodzica wiąże się chęć posiadania kontroli, przede wszystkim nad dzieckiem. Kontrola daje poczucie bezpieczeństwa, oczekujemy, że będziemy panować nad sytuacją. Potem okazuje się, że często ją tracimy.

– Nasze przygotowania do bycia rodzicem służą też do tego, aby tę kontrolę zwiększyć. Próbujemy przewidzieć różne wydarzenia, różne sytuacje. Wyobrażamy sobie, że oprócz kontroli będziemy mieć też wpływ. Ale czy możemy wpłynąć na to, jakie będzie nasze dziecko? Na pewno nie. Zwykle przeceniamy swój wpływ wychowawczy, a nie doceniamy wpływu środowiska, innych osób, a nawet pojedynczych wydarzeń, który może być kolosalny. To mogą być wakacje u ciotki, jakieś przelotne spotkanie, rozmowa. Najczęściej to nie rodzice stają się wzorem osobowym dla dziecka, ale właśnie ktoś z zewnątrz, członkowie rodziny, może nauczyciele, czasami jakieś postacie literackie, idole. W życiu naszych dzieci przewijają się różni ludzie, co oczywiście jest jakąś trudną okolicznością dla rodziców. Ale najgorsze, co mogą zrobić, to odciągać dziecko od świata zewnętrznego, próbować kontrolować je w pełni. To nigdy się nie udaje.

Co zatem może zrobić rodzic, by nie przeżywać tego rodzaju frustracji?

– Pogodzić się z tym, że dziecko nie będzie jego kopią i że niekoniecznie będzie podzielało jego zainteresowania. Dzieci muszą znaleźć własną drogę, dlatego najczęściej odrzucają to, co podsuwają im rodzice.

Skoro rodzicielstwo jest czasem zaskoczeń i rozczarowań, to w co powinien uzbroić się dorosły, by przetrwać ten czas?

– Moja rada to ciekawość zamiast oczekiwań. Ciekawość dziecka, ale też ciekawość nas samych, tego, jak się będziemy zmieniać, ale też co dziecko zmienia w naszym życiu, jakie stawia przed nami zadania. Ciekawość otwiera nas na różne możliwości, różne scenariusze. Kiedy zmniejszamy swoje zasoby odporności psychicznej, ciekawość pozwala na różne sposoby reagować na to, co się dzieje. Oczekiwania, przeciwnie, sprawiają, że wszystko, co odbiega od naszych oczekiwań, traktujemy jak zagrożenie. Oczekiwania zawężają obraz, ciekawość sprawia, że możemy widzieć trochę szerzej.

Dość często słyszę od znajomych rodziców, że czują się potwornie zmęczeni i nigdy nie spodziewali się, że dojdą do takiego stanu. Totalny brak sił i lęk, że nie uda się już naładować akumulatorów, towarzyszy im niemal codziennie. I nie są to wyłącznie rodzice małych dzieci.

– To rodzicielskie wypalenie, niezwykle częste u rodziców w Polsce. Składają się na nie: nieumiejętność dbania o siebie, perfekcjonizm, surowość wobec siebie. To skutkuje przemęczeniem, napięciem. I ciągłym stresem, bo „zaraz weekend, trzeba coś z dzieckiem zrobić, coś zorganizować”. Nawet zwykłe czytanie bajek na dobranoc może być źródłem stresu i przemęczenia, rodzice przyłapują się na tym, że wykonują tę, wydawałoby się przyjemną, czynność ze spiętym ciałem, z zaciśniętą szczęką i dopiero kiedy dziecko zasypia, oddychają z ulgą, napięcie spada.

W jaki sposób uniknąć rodzicielskiego wypalenia?

– Przede wszystkim rodzic powinien zrozumieć, że nie musi być we wszystkim doskonały, że dbałość o własne odprężenie jest równie ważna jak dbałość o spokój i bezpieczeństwo dziecka. Jeśli dorosły jest napięty, dziecko też nie będzie czuło się dobrze. To po prostu męczy. Przeciwieństwem jest coś, co ja nazywam „rodzicielstwem zrelaksowanym”. Chodzi o szukanie sposobów, by tego spinania się było jak najmniej. Można zacząć od przyjrzenia się sobie w sytuacji, gdy jesteśmy z dzieckiem, gdy się wspólnie bawimy. Pewne aktywności intuicyjnie odbierzemy jako

niewygodne dla nas, dorosłych, będą nas nudziły, pojawi się napięcie. Poszukajmy wtedy innego sposobu bycia z dzieckiem. Nie zawsze musimy robić to, co przeczytaliśmy w poradnikach. Najważniejsze, aby relacja i wspólne bycie były dla obu stron przyjemne, dawały spokój i relaks.

Nie jest łatwo znaleźć spokój. Ciągłe napięcie, mnóstwo bodźców, nieustanna gonitwa za czymś. Staramy się mieć dokładnie zaplanowany czas, także ten wolny. To pułapka, w którą wpada wielu rodziców.

– Ta gonitwa jest w pracy, jest także w naszych domach, to rzeczywiście problem wielu rodzin. Kiedyś było więcej umiejętności takiego zwykłego bycia razem, nieinwazyjnego. Rodzice i dzieci częściej – i łatwiej – obok siebie odpoczywali. Sama nieraz widziałam swoich rodziców zrelaksowanych, wypoczętych. Jako dziecko umiałam dać im tę przestrzeń do odpoczynku, nie miałam potrzeby ciągłego zajmowania ich sobą. Dziś nasze dzieci potrzebują uwagi, a my staramy się nie zostawiać ich samych, próbujemy czymś je zająć, nie pozwalając im się nudzić.

Czy wypalenie rodzicielskie ma związek z odpornością psychiczną? Zwykle mówimy o tym, jak ważna jest odporność psychiczna dziecka, walczymy o nią, zapominając o własnej.

– Odporność psychiczna to nie jest cecha, tylko umiejętność, którą można zdobywać i ćwiczyć. Dzięki niej udaje nam się, mimo różnych przeciwności, adaptować się, patrzeć na jakieś niedociągnięcia i porażki jak na lekcje, z których się czegoś uczymy. Odporność psychiczna pozwala nie załamywać się w sytuacji trudnej, być trochę jak gałąź, która potrafi się ugiąć, a nie musi złamać się od razu, kiedy jest ciężko. To jest umiejętność ciągłego działania w zgodzie z własnymi wartościami, z zasadami, z umiejętnością korzystania z zasobów innych osób i ich obecności, co też jest bardzo ważne. We wszystkich tych sferach ta odporność może być naruszona, uszkodzona.

Często nie wiemy, jakimi wartościami w rodzicielstwie się kierować, co jest dla nas najważniejsze – czy to, żeby dziecko czuło się kochane, czy żeby miało dobre wyniki za osiągnięcia w nauce? A może najważniejsze jest to, żeby dziecko posiadało jakąś żelazną dyscyplinę i samokontrolę albo żeby było wolne? Wszystkiego nie da się uczynić motywem przewodnim rodzicielstwa. Zwiększając odporność psychiczną, mogę wybierać reakcję w zgodzie z wartością wiodącą. Czy dla mnie jest ważniejsze to, żeby moje dziecko się wyspało, czy ważniejsze jest, żeby powtórzyć jeszcze cztery razy materiał z historii, żeby dostało najlepszą ocenę? Oczywiście przerysowuję, ale we wszystkich innych tematach życiowych my też wybieramy jakiś klucz. Na szczęście coraz więcej rodziców rozumie coś, co nazywamy rodzicielstwem bliskości. Ci rodzice często mają większą odporność. Albo rodzicielstwo przez porozumienie, przez współpracę z dzieckiem. I jeszcze jedna bardzo ważna rzecz: wsparcie społeczne. Wspaniale by było wiedzieć, że są osoby, na które można liczyć. Rodzic powinien rozumieć, że inni ludzie też będą mieli wpływ na dziecko. I to będzie wpływ, którego nie potrafimy sobie wyobrazić, a wielu rodziców boi się tego, że ktoś inny może stać się wzorem dla ich dzieci.

Stajemy się rodzicami i często czujemy lęk, bo przed nami nieznane. I chyba nie mamy wyjścia, trzeba się z tym pogodzić.

– Pomoże tu na pewno poznanie siebie. Zadajmy sobie pytania o własne ograniczenia i o moce, które posiadamy. I tak jak mówiłam – lepiej nie przywiązywać się do wizji idealnego rodzicielstwa, bo takie nie istnieje.