Związki partnerskie w Polsce dla par nie tylko tej samej płci [projekt rządowy]. Rejestracja w USC, wspólny majątek i nazwisko, jedno rozliczenie PIT, dziedziczenie, zwolnienie z podatku spadkowego, renta rodzinna i inne zmiany

• Rejestrowany związek partnerski – zawarcie, majątek. Wspólne nazwisko?
• Dziedziczenie, podatki, opieka zdrowotna, zasiłki, prawo pochówku w związku partnerskim – zmiany w przepisach
• Co z adopcją dzieci przez związki partnerskie i ceremonią w USC?
• Wykonanie wyroku ETPCz
• Coraz mniej małżeństw a więcej związków nieformalnych
• Od kiedy nowe przepisy o związkach partnerskich?

Rejestrowany związek partnerski – zawarcie, majątek. Wspólne nazwisko?

Pierwsza ustawa ureguluje zasady zawierania i ustania rejestrowanego związku partnerskiego, prawa i obowiązki osób pozostających w rejestrowanych związkach partnerskich i stosunki majątkowe między nimi.

Rejestrowany związek partnerski będą mogły zawrzeć dwie osoby pełnoletnie, stanu wolnego, niezależnie od płci. 

Rejestrowany związek partnerski ma wpływ na stan cywilny osoby, w związku z tym zapewnienie o braku przeszkód do jego zawarcia składa się przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, kierownik urzędu stanu cywilnego ocenia zdolność do jego zawarcia i dokonuje wpisu do rejestru związków partnerskich.

Co do majątku, to w momencie zawarcia rejestrowanego związku partnerskiego osoby wchodzące w ten związek połączy ustrój rozdzielności majątkowej. 

Osoby w rejestrowanym związku partnerskim mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego (umowa majątkowa partnerska) ustanowić wspólność majątkową (wspólność partnerską) obejmującą przedmioty majątkowe określone w tej umowie (wspólny majątek partnerski). Umowa taka może poprzedzać zawarcie rejestrowanego związku partnerskiego.

Dziedziczenie, podatki, opieka zdrowotna, zasiłki, prawo pochówku w związku partnerskim – zmiany w przepisach

W projekcie ustawy wprowadzającej ustawę o rejestrowanych związkach partnerskich, znajdą się nowe przepisy przyznające osobom w rejestrowanych związkach partnerskich prawa w obszarze opieki zdrowotnej, zabezpieczenia społecznego, dziedziczenia i podatków.

Rozszerzona o partnerów z rejestrowanego związku partnerskiego zostanie definicja osoby bliskiej w ustawie z 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. A właśnie osobom bliskim udzielane są informacje na temat pacjenta i jego stanu zdrowia w placówkach medycznych.

Partnerom w rejestrowanym związku partnerskim zostanie przyznane prawo pochówku partnera (na równi z rodziną) w ustawie z 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych.

Ustawa ta wprowadzi zmiany w kodeksie cywilnym pozwalające na dziedziczenie ustawowe po zmarłej partnerce lub zmarłym partnerze.

W ustawie o podatku od spadków i darowizn oraz ustawie o podatku od czynności cywilnoprawnych pojawią się zwolnienia dla partnerów z rejestrowanego związku partnerskiego na równi z najbliższą rodziną.

Wprowadzona zostanie też w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych możliwość wspólnego rozliczania osób partnerskich, które zawarły umowę o wspólności majątkowej.

Dodatkowo w przepisach pojawią się:
- możliwość objęcia partnerki lub partnera ubezpieczeniem zdrowotnym, 
- możliwość reprezentowania partnerki lub partnera przed urzędami i sądami, 
- prawo do renty rodzinnej w przypadku śmierci partnerki lub partnera i 
- prawo do zasiłku opiekuńczego w przypadku konieczności sprawowania opieki nad chorą partnerką lub chorym partnerem.

Co z adopcją dzieci przez związki partnerskie i ceremonią w USC?

W opublikowanych dziś założeniach nowych ustaw nie znalazła się adopcja (przysposobienie) dzieci przez związki partnerskie a w szczególności przez pary jednopłciowe. Jak wiadomo sprzeciwiało się temu rozwiązaniu Polskie Stronnictwo Ludowe. Ministra Kotula mówiła o tym tak kilka dni temu: "Więc, żeby nie burzyć całego projektu, to musimy iść w takim pakiecie, który jest możliwy do zrealizowania w większości".

Maja Heban ze Stowarzyszenia Miłość Nie Wyklucza oceniła w rozmowie z PAP, że w rządowej informacji o omawianych projektach ustaw zabrakło trzech kwestii kluczowych dla społeczności LGBTQ+: przysposobienia dzieci, ceremonii w Urzędzie Stanu Cywilnego i wspólnoty nazwiska.
"Oceniamy tę informację tak naprawdę jako powód do protestu, bo musimy walczyć o interesy wszystkich par osób tej samej płci, nie tylko tych bezdzietnych" - powiedziała Maja Heban.

Dodała też, że w rządowej informacji zabrakło też tzw. aspektu godnościowego. "Część polityków sprzeciwia się ceremonii w Urzędzie Stanu Cywilnego. Ma to być raczej coś na zasadzie podpisywania umowy, składania dokumentów - żeby nie przypominało małżeństwa i z automatu nie pozwalało na zmianę nazwiska na wspólne" - zauważyła.

Wykonanie wyroku ETPCz

Omawiane przepisy mają być też wykonaniem wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 12 grudnia 2023 r. w sprawie Przybyszewska i inni przeciwko Polsce. W tym wyroku ETPCz stwierdził naruszenie przez Polskę art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, tj. prawo do poszanowania życia rodzinnego i prywatnego. Wyrok ten zobowiązał Polskę do wdrożenia przepisów pozwalających parom tej samej płci odpowiednie uznanie i ochronę ich związku. Ochrona par tej samej płci powinna być „odpowiednia” i zapewniać prawo do wsparcia materialnego, odnosić się do podatków i dziedziczenia, a także nakładać na partnerki i partnerów prawa i obowiązki w zakresie wzajemnej pomocy.

Coraz mniej małżeństw a więcej związków nieformalnych

W uzasadnieniu omawianych założeń wskazano, że z Narodowego Spisu Powszechnego z 2021 roku wynika, że w Polsce spada liczba małżeństw, ale rośnie liczba związków nieformalnych: w 2011 roku było ich 316,5 tys., a w 2021 – 552,8 tys. Rośnie też liczba małżeństw bez dzieci - w ciągu dekady liczba małżeństw z dziećmi zmniejszyła się z 41,8% ogółu rodzin do zaledwie 22,3%. Statystyki pokazują więc wyraźnie, że coraz więcej rodzin w Polsce to osoby pozostające w związkach nieformalnych. Zdaniem odpowiedzialnej za te projekty Katarzyny Kotuli, Ministry do spraw Równości, niewątpliwie istnieje potrzeba społeczna zwiększenia ochrony prawnej rodzin tworzonych przez pary tej samej i różnej płci, które nie zawierają małżeństw.

Od kiedy nowe przepisy o związkach partnerskich?

Projekty obu ww. nowych ustaw mają zostać przyjęte przez Radę Ministrów w IV. kwartale 2024 r. Na ten moment nie ma informacji o planowanym terminie wejścia w życie tych przepisów. Należy się spodziewać, że termin ten zostanie wyznaczony w I połowie 2025 roku – o ile obecna koalicja rządowa dojdzie do porozumienia odnośnie treści tych ustaw. Oczywiście wiele zależy też od Prezydenta RP Andrzeja Dudy, który swego czasu proponował koncepcję rozszerzenia statusu osoby najbliższej. Natomiast Prezydent Duda nie składał żadnych deklaracji odnośnie przepisów dot. związków partnerskich. Warto też wskazać, że druga (i ostatnia) kadencja obecnego Prezydenta RP rozpoczęła się 6 sierpnia 2020 r. i trwa 5 lat. W przyszłym roku czekają więc nas wybory nowego Prezydenta.

Źródła:
Projekt ustawy o rejestrowanych związkach partnerskich – założenia;
Projekt ustawy wprowadzającej ustawę o rejestrowanych związkach partnerskich – założenia