Recenzja ksi��ki: Brzemi�

„Brzemi�” Jeanette Winterson wyra�nie dowodzi, �e wielokrotne opowiadanie tych samych historii ma sens, bo pozwala dostrzec pomini�te przez innych szczegó�y, pozwala odczyta� je przez pryzmat najbardziej osobistych prze�y� i nada� im nowy sens. To ksi��ka niez�a, cho� do „Podtrzymywania �wiat�a” czy „P�ci wi�ni” – poprzednich powie�ci Winterson, do�� sporo jej brakuje.

„Chc� opowiedzie� t� histori� jeszcze raz” – to zdanie, najcz�ciej powtarzaj�ce si� na kartach powie�ci, to idea, przy�wiecaj�ca wszystkim autorom, publikuj�cym w serii „Mity” Wydawnictwa Znak. Dlaczego? Bo kr�g mitów to wspólna cz�stka kultury europejskiej, to jej korzenie i �ród�o inspiracji, skojarze�, od których nie da si� uciec. To brzemi�, które wszyscy d�wigamy, niezale�nie od w�asnej woli, czy jeste�my tego �wiadomi, czy – nie. Brzemi� odpowiedzialno�ci za podtrzymanie �wiadomo�ci kultury, tradycji, korzeni, ale te� brzemi� konieczno�ci odwo�ywania si� do wzorców, archetypów i historii wszystkim ju� dobrze znanych i dla wszystkich zrozumia�ych.

Winterson odwo�uje si� wi�c do mitu o Atlasie – tytanie, ukaranym za „przekroczenie granicy”, który do ko�ca �wiata zmuszony jest d�wiga� na w�asnych barkach ci�ar kosmosu. Pisarka opisuje, jak do tego dosz�o, opowiada histori� brutalnej wojny mi�dzy tytanami a bogami, snuje opowie�� o antycznych herosach, o jednej z 12 prac Heraklesa oraz o jego smutnym ko�cu, zestawiaj�c j� z histori� wspó�czesnej kobiety, adoptowanej córki ludzi, którzy nigdy nie uwierzyli w to, �e II wojna �wiatowa si� sko�czy�a. Winterson opowiada o spotkaniu Atlasa z �ajk� – psem, który sta� si� na wiele lat jego wiernym towarzyszem. W swej króciutkiej historii zderza przesz�o�� z tera�niejszo�ci�, udowadniaj�c, �e zmieniaj� si� tylko dekoracje i bohaterowie, sedno za� opowie�ci nie podlega przemianie. Jej sednem s� bowiem uczucia, emocje – tak samo jasne dla wszystkich ludzi, niezale�nie od d�ugo�ci i szeroko�ci geograficznej.

„Brzemi�” to tak�e ksi��ka o iluzji odpowiedzialno�ci, któr� tworzy ka�dy cz�owiek. Ka�dy, kto ma jak�� pasj�, sta�e zaj�cie, któremu oddaje si� bez reszty, g��boko wierzy, �e jest ono najwa�niejsz� spraw� w kosmosie, �e je�li ludzie przestan� si� nim zajmowa�, �wiat przestanie istnie�. Dodatkowo tkwi w nim g��bokie przekonanie (co nie ma jednak nic wspólnego z narcyzmem), �e na owym zaj�ciu zale�y tak naprawd� tylko jemu samemu i �e nikt inny nie jest w stanie go dobrze wykonywa�. Je�li wpisujemy si� w ten schemat, wisi nad nami widmo tytana Atlasa. Czasem (jak i on) zaj�cie takie traktujemy jak kar�, czasem uznajemy za wyrok Losu, Boga czy po prostu za Przeznaczenie. Nie zmienia to jednak faktu iluzoryczno�ci brzemie�, które na siebie nak�adamy. Mog� by� one najwi�kszym szcz�ciem w naszym �yciu lub te� – �ród�em najwi�kszego cierpienia. Trzeba wi�c pami�ta� o tym, �e nasza historia nie jest z góry spisana, a jej zako�czenie nie jest jeszcze przes�dzone. Tylko wtedy, gdy to zrozumiemy, mo�emy sta� si� naprawd� wolni.

Krótka powie�� Jeanette Winterson jest bardzo pojemna semantycznie. Staje si� równie� ona aren� wielu eksperymentów z rozmaitymi mitami kultury. Jedne s� bardziej udane, inne – jak na przyk�ad motyw onanizuj�cych si� herosów – zdecydowanie mniej. Czas biegnie b�yskawicznie, zmieniaj� si� narratorzy i bohaterowie historii. Stylowi czy sposobowi prowadzenia narracji trudno cokolwiek zarzuci�, podobnie jak trudno zanegowa� ogromn� kultur� literack� czy erudycj� autorki, którym daje ona wyraz na kartach swej ksi��ki. Ca�o�� broni si� wi�c, cho� podobne refleksje na temat opowie�ci autorka snu�a ju� w innych, o wiele bardziej udanych, powie�ciach.