Njuškii siskáldâsân

Apple

Wikipedia:st
Apple logo

Apple Inc. (tolebáá Apple Computer) lii stuorrâ ovtâstumstaatâlâš finnodâh, mii vuáváá, oovded já vuábdá elektroniik, ohjelmijd já tiätumašinijd. Ton peeggâlmumos pyevtittâsah láá Mac-tiätureh, iPhone-puhelimeh, iPad-tavlutiätureh, iPod-muusiikčuojânâsah, Apple Watch -fiättutijmeh, Apple TV -mediačuojânâsah, iMovie-videohammimohjelm sehe piergâsij várás ovdedum macOS-, iOS-, watchOS- já tvOS-kevttimvuáháduvah.

Historjá

[mute | mute käldee]
Apple váldukonttur Cupertinost, Kaliforniast

Apple vuáđudii Steve Jobs, Steve WozniakRonald Wayne cuáŋuimáánu 1. peeivi 1976 noomáin Apple Computer. Irâttâsâst lijjii kuittâg vaigâdvuođah pyevtittiđ Jobs keksim já Wozniak olášuttem tiättur tondiet ko tast ij lamaš tuárvi ennuv uáiviomâdâh. Taan keežild Jobs vuobdij jieijâs Volkswagen-uccâbuusi (1 500 dollarid) já Wozniak jieijâs ohjelmistee lummorekinisteemaašin (250 dollarid), mut tot ij pijssám. Jobs finnij ohtâvuođâ “eŋgâlinvestisten” tubdum Mike Markkulan, kii puovtij projektân fáárun meid riskâväldee Arthur Rock. Puáđusin lâi tot, ete Apple finnij 250 000 dollar investistem[1].

Apple Computer noomâ keksij Steve Jobs, ko sun maacâi oomeenfaarmist. Suu mielâst sääni Apple timedij sääni Computer. Ton lasseen Apple poođij ovdil sääni Atari puustavoornigist.

Ive 1977 almostui pegâlmin šoddâm Apple II -mikrotiättur. Maŋeláá ive 1984 Apple almostitij graafâlijn Mac OS -kiävttusopâmuššáin riäidudum ovdánemmielâlii Macintosh-päikkitiättur. Uđđâivemáánu 9. peeivi 2007 tolebáá noomáin Apple Computer tubdum irâttâs uánidij háámán Apple (anarâškielân oomeen).

Apple historján láá lohtum maaŋgah merhâšittee noomah. Macintosh tiäturij markkânistmist 1980-lovvoost västidij pegâlmâs teknologiarävvejeijee Guy Kawasaki. Finnoduv pyevtittâsovdánmân lii vaiguttâm aldasâš ohtâvuotâ Carnegie Mellon- já Stanford ollâopâttuvváid. Tast ovdâmerkkân lii OS X -kevttimvuáháduv ovdánem stivrim Avie Tevanian, kii čaalij Mach-kernel 1980-lovvoost Carnegie Mellon -ollâopâttuvâst oovtâst Richard Rashidáin.

Porgemáánust 2018 Applest šoodâi maailm vuosmuš ovtâskâs finnodâh, mon markkânárvu lâi paijeel 1 miljard dollarid.

Apple uđđâ váldukonttur káátu alne láá piäivášpaneleh (18 MW)[2].

Syeinimáánust 2019 Apple almottij, ete áigu uástiđ Intel moodeemfinnodâhtooimâ[3].

Irâttâsovdâsvástádâs

[mute | mute käldee]

Viärukarvem

[mute | mute käldee]

New York Times lii tutkâm Apple viärumáávsuid já lii selvâttâm täävi, maht tot karva viäruid. Applest láá postâloovákonttureh viäruparadiisijn, já ton toimâttuvah láá ovdâmerkkân Nevadast, kost iä lah ollágin irâttâsviäruh. Ruttâjotolâh stivrejuvvoo Luxemburg peht, mon áánsust Apple šiäštá ennuv viäruid.

Pärnipargovyeimi

[mute | mute käldee]

Amnesty mieldi Apple piergâseh sättih siskeldiđ pärnipargovuoimijn rahtum meetaal. Ive 2016 almostum raportist Amnesty čuávui koobooltmaalmâ pyevtittem epivirgálii kuáivuttuvâst, mast lâi kevttum pärnipargovyemi. Kuáivuttuv jođettii 16 stuorrâ irâttâsâd, moi juávhust lâi meiddei Apple.

Brändi

[mute | mute käldee]

Apple brändi lii maailm árvusumosij juávhust. Ive 2007 almostum Business Week -loostâ artikkâl mield toos láá nelji suujâ:

  • Pyevtittâsah tevdih tuođâlâš táárbu já láá älkkeeh kevttiđ.
  • Pyevtittâsâin lii čielgâ já čuálččáás design.
  • Äššigâsah já media hoittájeh markkânistem.
  • Pyevtittâsah láá uáivildum maaŋgâahasáid ulmuid.

Pyevtittâsah

[mute | mute käldee]
Apple I

Apple toimâttâsjođetteijeeh

[mute | mute käldee]
1977–1981 Michael Scott
1981–1983 Mike Markkula
1983–1993 John Sculley
1993–1996 Michael Spindler
1996–1997 Gil Amelio
1997–2011 Steve Jobs
2011– Tim Cook

Käldeeh

[mute | mute käldee]
  1. Rapo, Raija: Mike Markkula nosti Applen autotallista. Kauppalehti, 26.10.2011, s. 10 (suomâkielân)
  2. eu.usatoday.com Čujottum 5.12.2020 (eŋgâlâskielân)
  3. is.fi/digitoday Čujottum 5.12.2020 (suomâkielân)
Jurgâlus
Jurgâlus
Taat artikkâl teikkâ uási tast lii jurgâlum teikkâ toos láá uccum tiäđuh ereskielâlâš Wikipedia artikkâlist.
Algâalgâlâš artikkâl: fi:Apple