Rogowska-Rajda Beata, Wiążące informacje podatkowe

Współczesne przedsiębiorstwa funkcjonują w złożonym otoczeniu, które podlega różnorodnym i dynamicznym przemianom. Szczególnym elementem otoczenia pozarynkowego jest otoczenie podatkowe. Podatki i przepisy podatkowe określające zakres obciążeń i obowiązków nakładanych na przedsiębiorców mają istotne znaczenie dla prowadzonej przez nich działalności gospodarczej – zmniejszają bowiem w sposób przymusowy środki pozostające w ich dyspozycji. Nieuniknione jest zatem powstawanie pomiędzy otoczeniem podatkowym a przedsiębiorstwem napięć i sprzeczności, które w ostatecznym rozrachunku przekładają się na sytuację finansową podatnika i jego szeroko rozumiane bezpieczeństwo. Mnogość i duży stopień skomplikowania regulacji podatkowych są źródłem ryzyka podatkowego. Trudności we właściwym odczycie oraz zastosowaniu przepisów prawa podatkowego przez podmioty gospodarcze generują negatywne skutki w ich finansach. Aspekt ten w połączeniu z władczym charakterem działań organów podatkowych sprawia, że podatnicy poszukują instrumentów gwarantujących stabilizację obciążeń podatkowych poprzez zapewnienie przewidywalności urzędowych rozstrzygnięć oraz długofalowej trwałości dokonywanych rozliczeń i chętnie z nich korzystają. Do dyspozycji w tym zakresie mają następujące instytucje:

Każdy z tych instrumentów ma swoją specyfikę i jest przeznaczony do różnych celów podatkowych, zabezpiecza inne potrzeby i daje gwarancje w wielu wymiarach. To podatnik decyduje, z których instrumentów skorzysta i w jakim zakresie. Przedmiotem badań w doktrynie i judykaturze jest najczęściej instytucja interpretacji indywidualnych, która w obecnym kształcie funkcjonuje już ponad 15 lat (z pewnymi modyfikacjami). Pozostałe instytucje (z wyjątkiem APA i interpretacji ogólnych na wniosek) zostały wprowadzone w ostatnich 5 latach i nie doczekały się jeszcze kompleksowych analiz.

Z perspektywy autorki jako najciekawsza proceduralnie i merytorycznie jawi się instytucja wiążących informacji. Jest ona bowiem pewnego rodzaju „krzyżówką” wielu rozwiązań prawnych – interpretacją indywidualną wydawaną po uprzednim przeprowadzeniu postępowania podatkowego, której istotą jednak jest klasyfikacja celna lub statystyczna. Wymaga zatem zupełnie innego spojrzenia interpretatora, który działa równocześnie w charakterze organu celnego lub statystycznego, zmuszonego w trakcie prowadzonego postępowania do kilkukrotnej zmiany perspektywy: z podatkowej na celno-statystyczną i z celno-statystycznej na podatkową. Ponadto niejednokrotnie wymaga dodatkowego zanurzenia się w przepisy pozostające zupełnie poza sferą podatkową (np. przepisy o paszach czy nawozach). Do tego dochodzi niespotykane w prawie podatkowym związanie tą instytucją innych organów podatkowych, które w postępowaniu jurysdykcyjnym muszą przyjąć rozstrzygnięcie zawarte w wiążącej informacji jako „nieweryfikowalne”. Nietypowe dla prawa podatkowego jest również przyznanie przez ustawodawcę podmiotom innym niż adresaci WIS ochrony prawnej o bardzo szerokim zakresie (oznaczającej nawet zwolnienie z zapłaty podatku) na podstawie WIS zamieszczonych w Systemie Informacji Celno-Skarbowej EUREKA. Ochrona ta co prawda jest zawężona wyłącznie do towarów lub usług o tożsamym charakterze z towarami lub usługami objętymi WIS, zamieszczonej w Eurece, nie zmienia to jednak jej wyjątkowego w prawie podatkowym charakteru.

Zasygnalizowana powyżej specyfika stała się inspiracją do podjęcia kompleksowych badań nad kształtującą się dopiero w doktrynie i judykaturze instytucją wiążących informacji o charakterze podatkowym: wiążącą informacją akcyzową (WIA) i – młodszą stażem – wiążącą informacją stawkową (WIS).

Wieloaspektowemu, w formie monografii, omówieniu problematyki wiążących informacji podatkowych podporządkowano jej treść. Publikacja została podzielona na 17 rozdziałów, w których skupiono się na poszczególnych elementach tej instytucji, jak również jej otoczenia prawnego i instytucjonalnego. Z uwagi jednak na fakt, że zdecydowana większość tych elementów jest integralnie ze sobą powiązana, wzajemnie się przenika i uzależnia od tego wnioskowanie, w poszczególnych częściach opracowania dochodzi do wielokrotnego ich prezentowania, aczkolwiek zazwyczaj z innej perspektywy, jako tła kluczowego w danym rozdziale zagadnienia. W ocenie autorki umożliwia to także odbiorcy uzyskanie pełnej informacji w wybranym rozdziale, bez konieczności przenoszenia się do innego, celem domknięcia danego wątku.

Po ogólnym zaprezentowaniu instytucji WIA i WIS umiejscowiono te instytucje w systemie wiążących informacji, zestawiając je z wiążącymi informacjami o charakterze celnym. Następnie skupiono się na organach podatkowych zobowiązanych do obsługi tych wiążących informacji (rozdział I). Kolejny rozdział poświęcono istocie wiążących informacji – klasyfikacjom statystycznym i celnym, dokonując równocześnie kwerendy przepisów podatkowych, w których te klasyfikacje są wykorzystywane (rozdział II). Kompleksowej analizie poddano w dalszej kolejności: przedmiot i podmiot wiążących informacji (rozdział III i IV), kwestię pobierania opłat (rozdział V) oraz procedurę wydawania informacji (rozdział VI). Przeanalizowano szczegółowo również zasady publikacji wiążących informacji (rozdział VII), zaskarżalność (rozdział VIII), ważność (rozdział IX) oraz moc wiążącą (rozdział X) tych informacji. Niezbędne było także omówienie trybów dokonywania zmian i uchyleń wiążących informacji (rozdział XI) oraz rodzajów wydawanych w tych sprawach rozstrzygnięć (rozdział XII). Kolejne rozdziały zostały poświęcone wyspecyfikowaniu – na podstawie dokonanych wcześniej rozważań – podobieństw i różnic między WIA a WIS (rozdział XIII) oraz zestawieniu wiążących informacji z innymi dostępnymi podatnikowi instytucjami prawa podatkowego (rozdział XIV). Rozdział XV ogniskuje się wokół analizy danych statystycznych dotyczących wniosków o wydanie WIS i WIA oraz wydawanych rozstrzygnięć, w tym przez sądy administracyjne. Przedostatni rozdział dotyczy najnowszej zmiany w badanej instytucji, mianowicie elektronizacji, która niewątpliwie stwarza ogromne wyzwania, zarówno dla organu podatkowego wydającego WIA i WIS, jak i dla wnioskodawców oraz adresatów tych informacji (rozdział XVI). Przeprowadzona w pracy wieloaspektowa analiza umożliwiła wytyczenie kierunków zmian w zakresie wiążących informacji, które zostaną zaprezentowane w ostatnim, XVII rozdziale.

Materiałem badawczym w monografii są przede wszystkim przepisy ustawy o akcyzie i ustawy o VAT oraz Ordynacji podatkowej dotyczące wiążących informacji. Przeanalizowano także wszystkie zmiany dokonane w tych regulacjach od początku działania tych instytucji. Badaniem objęto też inne przepisy związane w jakikolwiek sposób z instytucją wiążących informacji, w szczególności dotyczące klasyfikacji celnych i statystycznych. Studia wzbogacono o literaturę przedmiotu, aczkolwiek zasygnalizowania wymaga brak na rynku wydawniczym pogłębionych opracowań dotyczących stricte analizowanej problematyki – jednostkowe artykuły krajowe mają bowiem bardzo ogólny i wybiórczy charakter. Monografię uzupełniono również o dotychczasowe orzecznictwo sądów administracyjnych, dotykające bezpośrednio i pośrednio tej tematyki. Przeanalizowano każdy wyrok sądu administracyjnego wydany w sprawie wiążących informacji. Podjęto również próbę wytyczenia relacji pomiędzy wiążącymi informacjami podatkowymi i celnymi oraz zestawiono omawianą instytucję ze wszystkimi pozostałymi instytucjami prawa podatkowego dostępnymi dla podatnika, których celem jest zapewnienie prawidłowego wywiązywania się przez niego z obowiązków podatkowych oraz zagwarantowanie ochrony prawnej. Dostępne dane statystyczne pozwoliły ocenić skalę korzystania przez podatników z tej instytucji oraz jej rzeczywisty obraz. Analizą objęto dane pozyskane z Krajowej Informacji Skarbowej oraz Izby Administracji Skarbowej w Warszawie i we Wrocławiu. Z uwagi na pionierskie wyzwanie pełnej elektronizacji obsługi wiążących informacji zbadano również szczegółowo ramy prawne, w jakich zostały osadzone dwa kluczowe dla tych instytucji systemy teleinformatyczne Szefa KAS.

Okres badawczy został zdeterminowany okresem działania instytucji wiążących informacji. Obejmuje on zatem lata 2015–2023 – WIA została wprowadzona 1.01.2015 r., a WIS – 1.11.2019 r. Stan prawny monografii datuje się na 1.04.2024 r.

Przedstawione w opracowaniu wyniki studiów, analiz i przeprowadzonych badań wskazują na wiele istotnych zagadnień dotyczących instytucji wiążących informacji i ich odziaływania na podatników. Tym samym mogą one stanowić inspirację do dalszych badań i poszukiwań idealnego modelu tej instytucji. Biorąc po uwagę istotność i aktualność podnoszonych zagadnień, monografia jest adresowana nie tylko do środowiska akademickiego, ale także do praktyków – sędziów sądów administracyjnych, doradców podatkowych, jak również wszystkich osób zainteresowanych analizowaną instytucją.