Rozporządzenie 2024/1849 w sprawie zmiany rozporządzenia (UE) 2017/852 w sprawie rtęci w odniesieniu do amalgamatu stomatologicznego i innych produktów z dodatkiem rtęci objętych ograniczeniami wywozowymi, przywozowymi oraz ograniczeniami produkcji

(1) Zgodnie z art. 19 ust. 1 i 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/852 3  Komisja miała dokonać oceny i przedłożyć sprawozdanie dotyczące potrzeby uregulowania przez Unię emisji rtęci i związków rtęci z krematoriów, wykonalności stopniowego wycofywania stosowania amalgamatu stomatologicznego w Unii w perspektywie długoterminowej, najlepiej do 2030 r., jak również korzyści środowiskowych oraz wykonalności zakazu produkcji i wywozu innych produktów z dodatkiem rtęci, których wprowadzanie do obrotu w Unii i przywóz do Unii zostały zakazane.

(2) Rtęć jest substancją chemiczną zagrażającą środowisku na skalę ogólnoświatową ze względu na jej przenoszenie w powietrzu na dalekie odległości, trwałość po antropogenicznym wprowadzeniu do środowiska oraz zdolność do bioakumulacji w ekosystemach. Rtęć również bardzo negatywnie wpływa na zdrowie ludzi i jest przekazywana przez matki potomstwu przez łożysko lub w mleku w trakcie karmienia piersią. Zanieczyszczenie środowiska rtęcią może wynikać z działalności antropogenicznej, w tym nieprawidłowego gospodarowania odpadami rtęciowymi, kremacji lub niewłaściwego wdrożenia obowiązkowych separatorów w gabinetach stomatologicznych.

(3) W następstwie wniosków zawartych w sprawozdaniu z dnia 17 sierpnia 2020 r. w sprawie przeglądów wymaganych na podstawie art. 19 ust. 1 rozporządzenia (UE) 2017/852 dotyczących stosowania rtęci w amalgamacie stomatologicznym i produktach stomatologicznych Komisja przedstawiła wniosek ustawodawczy zgodnie z art. 19 ust. 3 tego rozporządzenia, w sprawie stopniowego wycofywania stosowania amalgamatu stomatologicznego oraz zakazu produkcji i wywozu amalgamatu stomatologicznego i niektórych lamp zawierających rtęć.

(4) Korzystanie z produktów z dodatkiem rtęci, w tym stosowanie amalgamatu stomatologicznego i korzystanie z lamp zawierających rtęć, odpowiada za największe pozostałe celowe zużycie rtęci w Unii. Alternatywy bezrtęciowe stały się jednak wykonalne pod względem ekonomicznym i technicznym i są łatwo dostępne.

(5) Biorąc pod uwagę, że Unia i jej państwa członkowskie ratyfikowały Konwencję z Minamaty w sprawie rtęci 4  z 2013 r. (zwaną dalej "konwencją"), oraz zauważając, że Strony konwencji powinny podejmować działania na rzecz zapobiegania próchnicy zębów i promowania zdrowia, minimalizując w ten sposób potrzebę wypełniania ubytków w zębach jako dodatkowego środka wspierającego stopniowe wycofywanie amalgamatu stomatologicznego, oraz biorąc pod uwagę dostępność i przystępność cenową alternatyw bezrtęciowych, a także obecne przechodzenie na te alternatywy w wielu państwach członkowskich, należy zakazać stosowania amalgamatu stomatologicznego w leczeniu stomatologicznym w Unii, przy jednoczesnym utrzymaniu możliwości stosowania amalgamatu stomatologicznego u pacjentów ze szczególnymi potrzebami medycznymi, o ile lekarz dentysta uzna to za bezwzględnie konieczne.

(6) Przy pełnym poszanowaniu kompetencji państw członkowskich w zakresie organizacji i świadczenia usług zdrowotnych i opieki medycznej, aby ograniczyć skutki społeczno-gospodarcze stopniowego wycofywania amalgamatu stomatologicznego, w szczególności w przypadku pacjentów o niskich dochodach, państwa członkowskie, w których stosowany w leczeniu amalgamat stomatologiczny jest jedynym publicznie refundowanym - w wysokości co najmniej90 % na mocy prawa krajowego - materiałem, i w których taki zwrot nie jest jeszcze możliwy w przypadku alternatyw bezrtęciowych począwszy od dnia 1 stycznia 2025 r., powinny, w drodze odstępstwa od przewidzianego w niniejszym rozporządzeniu wymogu wycofania amalgamatu stomatologicznego do tej daty, mieć więcej czasu na znalezienie odpowiednich rozwiązań w celu dostosowania swojego systemu opieki zdrowotnej i powinny w związku z tym mieć możliwość późniejszego wycofania amalgamatu stomatologicznego. Stopniowemu wycofywaniu amalgamatu stomatologicznego powinny towarzyszyć, w stosownych przypadkach, szkolenia zawodowe dla lekarzy dentystów, które pozwolą im dostosować się do nowych technik.

(7) Państwa członkowskie, które korzystają z odstępstwa od stopniowego wycofywania przewidzianego w niniejszym rozporządzeniu, powinny mieć możliwość zezwolenia na stosowanie amalgamatu stomatologicznego w bardzo szczególnych okolicznościach do dnia 30 czerwca 2026 r. W związku z tym przywóz i produkcja amalgamatu stomatologicznego powinny być zakazane dopiero od dnia 1 lipca 2026 r. Od dnia 1 lipca 2026 r. przywóz i produkcja amalgamatu stomatologicznego powinny być jednak nadal możliwe wyłącznie gdy stosowanie takiego amalgamatu jest niezbędne w celu zaspokojenia szczególnych potrzeb medycznych.

(8) Aby ocenić ciągłą potrzebę stosowania amalgamatu stomatologicznego w związku ze szczególnymi potrzebami medycznymi, importerzy i producenci powinni każdego roku informować właściwe organy o ilościach przywiezionych lub wytworzonych na takie potrzeby medyczne. Ponadto do dnia 31 grudnia 2029 r. Komisja powinna ocenić, czy nadal istnieje potrzeba utrzymania odstępstwa dotyczącego przywozu i produkcji amalgamatu stomatologicznego stosowanego u pacjentów ze szczególnymi potrzebami medycznymi, biorąc pod uwagę dostępność bezrtęciowych alternatyw dla odpowiednich grup pacjentów.

(9) Krematoria są znaczącym źródłem emisji rtęci uwalnianej do atmosfery i niezależnie od stopniowego wycofywania amalgamatu stomatologicznego przewidzianego w niniejszym rozporządzeniu krematoria będą nadal przyczyniać się do zanieczyszczenia rtęcią powietrza, wody i gleby. Konieczne jest opracowanie wytycznych dotyczących technologii ograniczania emisji rtęci i związków rtęci z krematoriów oraz gromadzenie informacji na temat środków wdrożonych w oparciu o te wytyczne w państwach członkowskich, aby osiągnąć odpowiednie zapobieganie zanieczyszczeniom i złagodzić wpływ na zdrowie ludzkie oraz środowisko.

(10) Nielegalne stosowanie rtęci i związków rtęci w produktach kosmetycznych utrzymuje się na poziomie globalnym. W związku z tym na piątym posiedzeniu Konferencji Stron konwencji (zwanej dalej "konferencją Stron") postanowiono w decyzji MC-5/5 o zebraniu od Stron konwencji informacji na temat stojących przed nimi wyzwań w związku z zapobieganiem wywozowi, przywozowi i produkcji kosmetyków wymienionych w części I załącznika A do konwencji. Wobec szkodliwego wpływu rtęci i związków rtęci na zdrowie ludzkie i środowisko należy w jak największym stopniu zminimalizować narażenie na nie i ich emisje. Najnowsze raporty pokazują, że przedsiębiorstwa działające w Unii produkują i eksportują związki rtęci, które powodują niedozwolone zastosowanie rtęci, zwłaszcza w kosmetykach. W związku z tym Komisja powinna przedstawić sprawozdanie na temat rozwoju sytuacji w ramach konwencji w odniesieniu do stopniowego wycofywania nielegalnego stosowania rtęci w produktach kosmetycznych, uwzględniając informacje przekazane przez Strony konwencji zgodnie z decyzją MC-5/5. Komisja powinna dokonać ponadto oceny pozostałych zastosowań rtęci i związków rtęci, na przykład w porozymetrii, latarniach morskich i szczepionkach, a także zbadać potrzebę rozszerzenia wykazu dużych źródeł odpadów oraz w stosownych przypadkach zaproponować środki mające na celu stopniowe wycofanie takich zastosowań i uregulowanie wywozu, przywozu i produkcji w takich celach.

(11) Państwa członkowskie mają zapewnić odpowiednie systemy zbierania produktów z dodatkiem rtęci w odpadach nieelektronicznych i elektronicznych oraz zbierania takich produktów oddzielnie i w sposób przyjazny dla środowiska, zgodnie z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/19/UE 5 .

(12) W art. 4 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/65/UE 6  zakazuje się wprowadzania do obrotu i przywozu do Unii określonego sprzętu elektrycznego i elektronicznego zawierającego rtęć. W załączniku III do tej dyrektywy wymieniono między innymi określone lampy z dodatkiem rtęci, które są zwolnione z tego zakazu do dat określonych w tym załączniku. Zwolnienie to wygasło w dniu 13 kwietnia 2016 r. w odniesieniu do lamp innych niż liniowe z luminoforem halofosforanowym, w dniu 24 lutego 2023 r. - w odniesieniu do niektórych kompaktowych lamp fluorescencyjnych, a w dniu 24 sierpnia 2023 r. - w odniesieniu do liniowych lamp fluorescencyjnych stosowanych na potrzeby oświetlenia ogólnego. W przypadku innych niż liniowe lamp fluorescencyjnych z luminoforem trójpasmowym zwolnienie wygasa z dniem 24 lutego 2025 r. Zwolnienie dotyczące większości wysokoprężnych lamp sodowych na potrzeby oświetlenia ogólnego o podwyższonym wskaźniku oddawania barw wygasło w dniu 24 lutego 2023 r., natomiast w przypadku pozostałych lamp oraz innych wysokoprężnych lamp sodowych stosowanych na potrzeby oświetlenia ogólnego wymienionych w pozycji 4 w załączniku III do dyrektywy 2011/65/UE zwolnienie wygaśnie w dniu 24 lutego 2027 r.

(13) Ponadto niektóre liniowe lampy fluorescencyjne na potrzeby oświetlenia ogólnego zostały wymienione w celu objęcia ich zakazem w decyzji MC-4/3 przyjętej na czwartym posiedzeniu konferencji Stron, które odbyło się w dniach 21-25 marca 2022 r., a daty ich stopniowego wycofania określono w decyzji MC-5/4 przyjętej na piątym posiedzeniu konferencji Stron, które odbyło się w dniach 30 października - 3 listopada 2023 r. Decyzje te Unia poparła w drodze decyzji Rady (UE) 2022/549 7  oraz (UE) 2023/2417 8 .

(14) Ponieważ należy jak najszybciej zakazać wywozu z Unii pozostałych lamp z dodatkiem rtęci, a niektóre z tych lamp nie są obecnie objęte częścią A załącznika II do rozporządzenia (UE) 2017/852, w celu zachowania spójności należy je włączyć do tego załącznika, aby zakazać ich produkcji i wywozu od dat określonych w załączniku III do dyrektywy 2011/65/UE i nie później niż począwszy od najbardziej ambitnych dat wskazanych w decyzji MC-4/3. Ponadto znaczne dodatkowe korzyści można osiągnąć dzięki jak najszybszemu zaprzestaniu wywozu lamp z dodatkiem rtęci, zważywszy, że bezrtęciowe alternatywy są bardziej energooszczędne i dzięki nim dałoby się uniknąć emisji wielu ton CO₂.

(15) Ponieważ cele niniejszego rozporządzenia nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, natomiast ze względu na ich rozmiary i skutki możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii, może ona podjąć działania zgodnie z zasadą pomocniczości określoną w art. 5 Traktatu o Unii Europejskiej. Zgodnie z zasadą proporcjonalności określoną w tym artykule, niniejsze rozporządzenie nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia tych celów.

(16) Należy zatem odpowiednio zmienić rozporządzenie (UE) 2017/852,

PRZYJMUJĄ NINIEJSZE ROZPORZĄDZENIE: