Przejdź do zawartości

Uzbecy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Uzbecy
Oʻzbeklar
Ilustracja
Tradycyjny strój uzbecki
Populacja

30–40 mln

Miejsce zamieszkania

Uzbekistan: 24,9 mln(2014)[1]
Afganistan: 2,6 mln[2]
Rosja: 2 mln[3]
Tadżykistan: 1,1 mln[4]
Kirgistan: 816 219 (2013)[5]
Kazachstan: 470 tys.[6]
Arabia Saudyjska: 300.000–2,7 mln.
Turkmenistan: 250 tys.[7]
Pakistan: 70 tys.[8]
Ukraina: 12 400[9]
Chiny: 10 569 (2010)[10]
Australia: 4 997
Stany Zjednoczone: 4 930
Białoruś: 1593 (2009)[11]
Łotwa: 908 (2014)[12]
Mongolia: 260 (2010)[13]

Język

uzbecki

Religia

islam sunnicki

Grupa

ludy tureckie

Uzbecy (uzb. Oʻzbeklar) – naród turecki, najliczniejszy z narodów zamieszkujących Azję Środkową[14]. Uzbecy zamieszkują głównie Uzbekistan, a także sąsiednie państwa Afganistan, Tadżykistan, Kirgistan, Turkmenistan i Kazachstan oraz chiński region autonomiczny Sinciang.

Pochodzenie

[edytuj | edytuj kod]

Uzbecy wywodzą się z części turko-mongolskiej Białej Ordy rządzonej przez ród Szejbanidów, która po pewnym czasie została sturkizowana. W XIV wieku grupa ta przyjęła nazwę Uzbecy, której pochodzenie jest niejasne; być może wywodzi się ona od imienia chana Złotej Ordy Ozbega (1313–1341)[15]. Inne teorie mówią, że nazwa pochodzi od wyrażenia oʻz bek, oznaczającego „rządzący sobą”.

Liczebność i rozmieszczenie

[edytuj | edytuj kod]

Historyczna populacja Uzbeków w poszczególnych republikach radzieckich na podstawie radzieckich spisów ludności:

1926 1939 1959 1970 1979 1989
Uzbecka SRR 3 467 226 (73,0%) 4 804 096 (65,1%) 5 038 273 (62,2%) 7 733 541 (64,7%) 10 569 007 (68,7%) 14 142 475 (71,4%)
Tadżycka SRR 175 627 (21,2%) 353 478 (23,8%) 454 433 (23,0%) 665 662 (23,0%) 873 199 (22,9%) 1 197 841 (23,5%)
Kirgiska SRR 110 463 (11,1%) 151 551 (10,4%) 218 640 (10,6%) 332 638 (11,3%) 426 194 (12,1%) 550 096 (12,9%)
Turkmeńska SRR 104 971 (10,5%) 107 451 (8,6%) 125 231 (8,3%) 179 498 (8,3%) 233 730 (8,5%) 317 333 (9,0%)
Kazachska SRR 129 407 (2,1%) 120 655 (2,0%) 136 570 (1,5%) 207 514 (1,6%) 263 295 (1,8%) 332 017 (2,0%)
Rosyjska FSRR 942 (0.00%) 16 166 (0,01%) 29 512 (0,03%) 61 588 (0,05%) 72 385 (0,05%) 126 899 (0,09%)

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Za panowania chana Abu al-Chajr-chana (14281468) Uzbecy przenieśli się na tereny w dolnym biegu Syr-darii i zaczęli interweniować w walki pomiędzy poszczególnymi gałęziami Timurydów, co pozwoliło im w swoich łupieżczych wyprawach docierać do Chorezmu i Transoksanii. Państwo Uzbeków rozpadło się po śmierci Abu al-Chajr-chana, jednak jego restauracji dokonał jego wnuk, Muhammad Szejbani (15001510), któremu udało się opanować większość Azji Środkowej. Stopniowo Uzbecy przemieszali się z innymi tureckojęzycznymi ludami tego regionu, zarówno koczowniczymi, jak i osiadłymi, które przejęły od nich ich nazwę.

Kultura

[edytuj | edytuj kod]

Dominującą religią jest islam. Główne zajęcia to rolnictwo, handel, rzemiosło oraz hodowla zwierząt[14].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Özbəkistan Dövlətinin Statistika Komitəsinin rəsmi məlumatlarına əsasən Özbəkistan əhalisnin 81,7%-ni özbəklər təşkil edir və 1 yanvar 2014-cü il tarixinə Özbəkistan əhalisnin sayı 30 492 800 nəfərdir. Bu məlumatlara nəzərə alınaraq Özbəkistanda təxminən 24 milyon 912 min 600 nəfər özbəyin yaşadığı ehtimal edilir.
  2. CIA World Factbook – Afghanistan. cia.gov. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-20)]..
  3. Uzbek - an overview | ScienceDirect Topics [online], sciencedirect.com [dostęp 2024-05-13] (ang.).
  4. CIA World Factbook – Tajikistan. cia.gov. [zarchiwizowane z tego adresu (2001-03-31)]..
  5. Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2009-02-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-06)].
  6. Ethnic groups in Kazakhstan, official estimation 2010-01-01 based on National Census 2009. [dostęp 2011-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-08)].
  7. CIA World Factbook – Turkmenistan.
  8. Afghan Refugees: Current Status and Future Prospects.
  9. State Statistics Committee of Ukraine: The distribution of the population by nationality and mother tongue. [dostęp 2011-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-12-01)].
  10. Chinese National Minorities.
  11. Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2010-09-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-18)].
  12. Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2014-03-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-27)].
  13. Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2013-10-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-25)].
  14. a b Obyczaje, języki, ludy świata. Encyklopedia PWN, Warszawa 2007, s. 791.
  15. Uzbekistan, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-05] (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Obyczaje, języki, ludy świata. Encyklopedia PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.