Przejdź do zawartości

Rajd Dakar

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kraje, przez które prowadził rajd Paryż–Dakar (oba miasta zaznaczono czarnymi kwadratami, a na pomarańczowo kraje przebyte w 1992 roku, na trasie rajdu do Kapsztadu w RPA)

Rajd Dakar (dawniej Rajd Paryż–Dakar) – doroczny rajd terenowy organizowany obecnie przez Amaury Sport Organisation na początku roku, dostępny również dla amatorów (którzy stanowią około 80% uczestników).

Jest to rajd terenowy, rozgrywany w o wiele trudniejszych warunkach niż rajdy płaskie – zawodnicy podróżują przez pustynię, a długość odcinków specjalnych sięga kilkuset kilometrów dziennie. Z tego powodu używa się pojazdów terenowych, znacznie wytrzymalszych od tych używanych w rajdach płaskich.

Od początku rajdu zawodnicy ścigają się w dwóch klasach – samochody i motocykle, natomiast w klasie ciężarówki od 1980 r. (bez roku 1989). W 2009 r. zadebiutowała nowa klasa – quady[1][2].

Historia i trasa

[edytuj | edytuj kod]

Historia rajdu sięga roku 1977, kiedy Francuz Thierry Sabine zgubił się na pustyni w Libii podczas rajdu Abidżan-Nicea[3]. Urzeczony pustynią uznał, że miejsce to jest idealne do rozgrywania rajdów. Pierwotnie trasa rajdu wiodła z Paryża we Francji do Dakaru w Senegalu z przeprawą promową przez Morze Śródziemne, jednak ze względu na różne czynniki, w tym zawirowania polityczne, rajd zmieniał lokalizację zarówno startu, jak i mety[2]. Ostatni raz rajd Paryż – Dakar odbył się w 2001 r. Kolejnymi edycjami były rajdy:

Rok Trasa Dystans Odcinki specjalne Liczba startujących Dotarło do mety Uwagi
1979 Francja ParyżSenegal Dakar 10 000 km 3 168 km 182 pojazdy 74 pojazdy Trasa wiodła przez Algierię, Niger, Mali i Burkina Faso.
1980 Francja Paryż – Algieria AlgierSenegal Dakar 10 000 km 4 059 km 216 pojazdów 81 pojazdów Rajd trwał od 1 do 23 stycznia 1980.
1981 Francja Paryż – Algieria Algier – Senegal Dakar 6 263 km 3 357 km 291 pojazdów 91 pojazdów Rajd otrzymał certyfikat FIA.
1982 Francja Paryż – Algieria Algier – Senegal Dakar 10 000 km 5 963 km 385 pojazdów 127 pojazdów
1983 Francja Paryż – Algieria Algier – Senegal Dakar 12 000 km 5 210 km 385 pojazdów 123 pojazdy
1984 Francja Paryż – Algieria Algier – Senegal Dakar 12 000 km 5 882 km 427 pojazdów 148 pojazdów
1985 Francja Paryż – Algieria Algier – Senegal Dakar 14 000 km 7 470 km 552 pojazdy 146 pojazdów
1986 Francja Paryż – Algieria Algier – Senegal Dakar 15 000 km 7 731 km 486 pojazdów 100 pojazdów W katastrofie helikoptera zginął Thierry Sabine – główny pomysłodawca i organizator rajdu.
1987 Francja Paryż – Algieria Algier – Senegal Dakar 13 000 km 8 315 km 539 pojazdów 124 pojazdy Po raz pierwszy w rajdzie wzięli udział polscy zawodnicy (dwie ciężarówki Jelcz).
1988 Francja Paryż – Algieria Algier – Senegal Dakar 12 874 km 6 605 km 603 pojazdy 151 pojazdów Ponad 600 uczestników (rekord). Na jednym z pierwszych etapów odpadła ich rekordowa liczba – ok. 100.
1989 Francja Paryż – Tunezja TunisSenegal Dakar 10 831 km 6 605 km 473 pojazdy 209 pojazdów Trasa rajdu zmieniona: ominięto Algierię, z Francji transport do Tunisu.
1990 Francja Paryż – TrypolisSenegal Dakar 11 420 km 8 564 km 465 pojazdów 133 pojazdy Trasa rajdu zmieniona: ominięto Algierię, z Francji transport do Trypolis.
Udział polskiego kierowcy Andrzeja Kopera.
1991 Francja Paryż – Trypolis – Senegal Dakar 9 186 km 6 747 km 406 pojazdów 174 pojazdy
1992 Francja Paryż – Południowa Afryka Kapsztad 12 427 km 6 263 km 332 pojazdy 169 pojazdów Duże zmiany w trasie rajdu – za sprawą Gilberta Sabina (ojca Thierriego) prowadziła ona przez Afrykę i skończyła się w RPA (zmiana nazwy „Paryż – Le Cap”).
Po raz pierwszy pojawia się technologia GPS.
1993 Francja Paryż – Senegal Dakar 8 877 km 4 476 km 153 pojazdy 67 pojazdów Kryzys rajdu.
Gilbert Sabine sprzedał prawa do organizacji Amaury Sport Organisation Group (ASO).
1994 Francja Paryż – Senegal Dakar – Francja Paryż 13 379 km 4 446 km 259 pojazdów 114 pojazdów Nowym dyrektorem rajdu został Claude Fenouil, który wytyczył nową trasę rajdu Paryż-Dakar-Paryż. Jeden z odcinków prowadził przez piaszczystą pustynię w Mauretanii, nieprzebytą dotąd przez pojazd mechaniczny. Trasę tę pokonały jedynie dwa Mitsubishi Pajero, co zajęło im 30 godzin. Nie przyniosło im to jednak sukcesu, gdyż odcinek został unieważniony, a wyczerpane załogi Mitsubishi musiały wycofać się z rajdu[4]. Nowy dyrektor Dakaru stracił posadę.
1995 Hiszpania GrenadaSenegal Dakar 10 109 km 5 725 km 205 pojazdów 103 pojazdy Nowym dyrektorem imprezy został trzykrotny zwycięzca rajdu Hubert Auriol
1996 Hiszpania GrenadaSenegal Dakar 7 579 km 6 179 km 295 pojazdów 121 pojazdów
1997 Senegal Dakar – Niger AgadezSenegal Dakar 8 049 km 6 509 km 280 pojazdów 141 pojazdów Do historii przeszła Jutta Kleinschmidt, wygrywając jako pierwsza kobieta odcinek specjalny i plasując się na wysokim piątym miejscu w końcowej klasyfikacji
1998 Francja Paryż – Hiszpania GrenadaSenegal Dakar 10 593 km 5 219 km 349 pojazdów 104 pojazdy
1999 Hiszpania GrenadaSenegal Dakar 9 393 km 5 638 km 297 pojazdów 110 pojazdów
2000 Senegal Dakar – Egipt Kair 7 863 km 5 012 km 401 pojazdów 225 pojazdów Po sześciu etapach rajd został wstrzymany na terenie Nigru z powodu zagrożenia terrorystycznego; organizatorzy przerwali rywalizację na pięć dni, za ok. 1,5 mln dolarów zorganizowali most powietrzny do Libii; trzy samoloty transportowe An-124 Rusłan przerzuciły cały sprzęt i bagaż odbywając 18 dziesięciogodzinnych lotów
2001 Francja Paryż – Senegal Dakar 10 219 km 6 180 km 358 pojazdów 141 pojazdów Rajd wygrywa pierwsza kobieta Jutta Kleinschmidt
2002 Francja ArrasHiszpania MadrytSenegal Dakar 9 436 km 6 486 km 425 pojazdów 132 pojazdy
2003 Francja MarsyliaEgipt Szarm el-Szejk 8 552 km 5 216 km 490 pojazdów 186 pojazdów Na granicy libijsko-egipskiej pod ciężarówką serwisową zespołu motocyklowego KTM wybuchła mina, ale nikt z załogi nie ucierpiał; kolejne pojazdy zostały zatrzymane, a saperzy przez noc sprawdzili trasę przejazdu na tym odcinku
2004 Francja Clermont-FerrandSenegal Dakar 9 507 km 4 636 km 595 pojazdów 163 pojazdy
2005 Hiszpania BarcelonaSenegal Dakar 9 039 km 5 433 km 688 pojazdów 215 pojazdów
2006 Portugalia LizbonaSenegal Dakar 9 043 km 4 813 km 474 pojazdy 195 pojazdów
2007 Portugalia Lizbona – Senegal Dakar 7 915 km 4 309 km 525 pojazdów 301 pojazdów
2008 Portugalia Lizbona – Senegal Dakar 9 273 km 5 736 km 570 pojazdów odwołany z powodu zagrożenia terrorystycznego
2009 Argentyna Buenos AiresChile ValparaísoArgentyna Buenos Aires 9 578 km 5 591 km 530 pojazdów 268 pojazdów Rajd po raz pierwszy organizowany w Ameryce Południowej
2010 Argentyna Buenos Aires – Chile AntofagastaArgentyna Buenos Aires 9 030 km (8 937 km) 4 810 km (4 717 km) 373 pojazdy 187 pojazdów
2011 Argentyna Buenos Aires – Chile AricaArgentyna Buenos Aires 9 605 km (9 470 km) 5 007 km (5 020 km) 413 pojazdów 203 pojazdy
2012 Argentyna Mar del PlataChile CopiapóPeru Lima 8 373 km 4 191 km (4 406 km) 471 pojazdów 246 pojazdów Szósty etap został odwołany z uwagi na śnieżycę w Andach.
2013 Peru Lima – Argentyna San Miguel de TucumánChile Santiago 8 529 km (8 424 km) 4 155 km (4 147 km) 459 pojazdów 302 pojazdy
2014 Argentyna RosarioArgentyna SaltaChile Valparaíso 9 374 km (8 733 km) 5 522 km (5 228 km) 431 pojazdów 204 pojazdy
2015 Argentyna Buenos Aires – Chile IquiqueArgentyna Buenos Aires 9 295 km 4 752 km 406 pojazdów 207 pojazdów
2016 Argentyna Buenos Aires – Argentyna SaltaArgentyna Rosario 347 pojazdów 215 pojazdów
2017 Paragwaj AsunciónBoliwia La PazArgentyna Buenos Aires
2018 Peru Lima – Boliwia La PazArgentyna Cordoba 8 792 km 4 339 km 335 pojazdów 184 pojazdy
2019 Peru Lima – Peru Lima 334 pojazdy 180 pojazdów
2020 Arabia Saudyjska DżuddaArabia Saudyjska Al Qiddiya 7855 km 5096 km 332 pojazdy Rajd pierwszy raz w Azji
2021 Arabia Saudyjska DżuddaArabia Saudyjska Ha’il 310 pojazdów 206 pojazdów
2022 Arabia Saudyjska Ha’ilArabia Saudyjska Dżudda 409 pojazdów 320 pojazdów
2023 Arabia Saudyjska JanbuArabia Saudyjska Ad-Dammam 370 pojazdów
2024 Arabia Saudyjska Al-UlaArabia Saudyjska Janbu 7670 km 4632 km 340 pojazdów 239 pojazdów Pierwszy raz przeprowadzono odcinek w formacie 48h Chrono

Pojazdy

[edytuj | edytuj kod]
Beduin – nagroda główna za zwycięstwo w rajdzie

Pięć podstawowych klasy, w jakich rywalizują zawodnicy, to:

Od 2021 rywalizacja toczy się także w klasyfikacji Dakar Classic, w której mogą startować samochody i ciężarówki zbudowane przed rokiem 2000.

Wielu producentów traktuje rajd jako poligon doświadczalny dla swoich konstrukcji, starając się dowieść ich wytrzymałości, jednak większość pojazdów jest znacznie zmodyfikowana w porównaniu z egzemplarzami seryjnymi.

W przeszłości dominowały w rajdzie samochody głównie europejskich producentów, takie jak Land Rover, Range Rover, Mercedes-Benz (Klasa G) i Pinzgauer. Pozostali producenci wystawiali poważnie zmodyfikowane konstrukcje (Citroën, Porsche, a nawet Rolls-Royce). W roku 2002 dominowały takie auta jak Mitsubishi (Pajero/Montero), Nissan i Hyundai. Francuz Jean-Louis Schlesser zaprojektował i zbudował serię buggy, na których kilkakrotnie wygrywał rajd.

Wśród ciężarówek występują Kamaz, Tatra, MAZ, Iveco, Hino, MAN, DAF oraz Mercedes-Benz (Unimog).

Najpopularniejszą (i zajmującą czołowe pozycje) marką wśród motocykli jest KTM. BMW produkowało dawniej motocykl enduro nazwany „Dakar”, ale ze względu na dominację KTM wycofało się z zawodów. W rajdzie biorą udział również motocykle Yamaha.

Lista zwycięzców

[edytuj | edytuj kod]
Rok Samochody Motocykle Ciężarówki Quady SSV (T4) Challanger (T3)
Załoga Marka Kierowca Marka Załoga Marka Kierowca Marka Załoga Marka Załoga Marka
2024 Hiszpania Carlos Sainz

Hiszpania Lucas Cruz

Audi RS Q e-tron E2 Stany Zjednoczone Ricky Brabec Honda CRF 450 Rally Czechy Martin Macik

Czechy Frantisek TomasekCzechyDavid Svanda

Iveco PowerStar Argentyna Manuel Andujar Yamaha Raptor 700R Francja Xavier de Soultrait

Francja Martin Bonnet

Polaris RZR PRO R Hiszpania Cristina Gutierrez

Hiszpania Pablo Moreno

Taurus T3 Max
2023 Katar Nasser Al-Attiyah

Francja Mathieu Baumel

Toyota GR DKR Hilux Argentyna Kevin Benavides KTM 450 Rally Holandia Janus van Kasteren

Polska Dariusz Rodewald

Holandia Marcel Snijders

Iveco PowerStar Francja Alexandre Giroud Yamaha Raptor 700 Polska Eryk Goczał

Hiszpania Oriol Mena

Can-Am Maverick XRS
2022 Katar Nasser Al-Attiyah

Francja Mathieu Baumel

Toyota GR DKR Hilux Wielka Brytania Sam Sunderland Gas Gas 450 Rally Dmitry Sotnikov

Ruslan Akhamadeev Ilgiz Akhmetzianov

Kamaz 435091 Francja Alexandre Giroud Yamaha YFZ 700 Stany Zjednoczone Austin Jones

Brazylia Gustavo Gugelmin

Can-Am Maverick XRS
2021 Francja Stephane Peterhansel

Francja Edouard Boulanger

John Copper Works Buggy Argentyna Kevin Benavides Honda CRF 450 Rally Rosja Dmitry Sotnikov

Rosja Ruslan Akhamadeev Rosja Ilgiz Akhmetzianov

Kamaz 43509 Argentyna Manuel Andujar Yamaha Raptor 700R Chile Francisco López Contardo

Chile Juan Pablo Latrach Vinagre

Can-Am XRS
2020 Hiszpania Carlos Sainz

Hiszpania Lucas Cruz

John Copper Works Buggy Stany Zjednoczone Ricky Brabec Honda CRF 450 Rally Rosja Andriej Karginow

Rosja Andriej Mokiejew

Rosja Igor Leonow

Kamaz 43509 Chile Ignacio Casale Yamaha Raptor 700 Stany Zjednoczone Casey Currie

Stany Zjednoczone Sean Berriman

Can-Am Maverick
2019 Katar Nasser Al-Attiyah

Francja Matthieu Baumel

Toyota Hilux Dakar Australia Toby Price KTM 450 Rally Rosja Eduard Nikołajew

Rosja Jewgienij Jakowlew Rosja Władimir Rybakow

Kamaz 43509 Argentyna Nicolas Cavigliasso Yamaha Chile Francisco López Contardo

Chile Alvaro Juan Leon Quintanilla

Cam-Am
2018 Hiszpania Carlos Sainz

Hiszpania Lucas Cruz

Peugeot 3008 DKR Maxi Austria Matthias Walkner KTM 450 Rally Replica Rosja Eduard Nikołajew

Rosja Jewgienij Jakowlew Rosja Władimir Rybakow

Kamaz 4326 Chile Ignacio Casale Yamaha Raptor 700 Brazylia Reinaldo Varela

Brazylia Gustavo Gugelmin

Can-Am Maverick X3 Turbo
2017

Francja Stephane Peterhansel

Francja Jean Paul Cottret

Peugeot 3008 DKR Wielka Brytania Sam Sunderland KTM 450 Rallye Rosja Eduard Nikołajew

Rosja Jewgienij Jakowlew Rosja Władimir Rybakow

Kamaz 4326 Rosja Siergiej Karjakin Yamaha Raptor 700 Brazylia Leandro Torres
Brazylia Lourival Roldan
Polaris RZR 1000 XP
2016

Francja Stephane Peterhansel

Francja Jean Paul Cottret

Peugeot 2008 DKR Australia Toby Price KTM 450 Rallye Holandia Gerard de Rooy

Hiszpania Moises Torrallardona

Polska Dariusz Rodewald

Iveco PowerStar Argentyna Marcos Patronelli Yamaha
2015

Katar Nasir al-Atijja

Francja Matthieu Baumel

Mini All4 Racing Hiszpania Marc Coma KTM 450 Rallye Rosja Ajrat Mardejew

Rosja Ajdar Beljajew

Rosja Dimitrij Swistunow

KAMAZ 4326 Polska Rafał Sonik Yamaha 700 Raptor
2014 Hiszpania Nani RomaFrancja Michel Perin Mini All4 Racing Hiszpania Marc Coma KTM 450 Rallye Rosja Andriej Karginow

Rosja Andriej Mokiejew

Rosja Igor Dewjatkin

KAMAZ 4326 Chile Ignacio Casale Yamaha 700 Raptor
2013 Francja Stephane Peterhansel
Francja Jean Paul Cottret
Mini All4 Racing Francja Cyril Despres KTM 450 Rallye Rosja Eduard Nikołajew
Rosja Siergiej Sawostin
Rosja Władimir Rybakow
KAMAZ 4326 Argentyna Marcos Patronelli Yamaha 700 Raptor
2012 Francja Stephane Peterhansel
Francja Jean Paul Cottret
Mini All4 Racing Francja Cyril Despres KTM 450 Rally Replica Holandia Gerard de Rooy
Belgia Tom Colsoul
Polska Dariusz Rodewald
IVECO Powerstar Argentyna Alejandro Patronelli Yamaha 700 Raptor
2011 Katar Nasir al-Atijja
Niemcy Timo Gottschalk
Volkswagen Race Touareg 3 Hiszpania Marc Coma KTM 450 Rally Factory Replica Rosja Władimir Czagin
Rosja Siergiej Sawostin
Rosja Ildar Szajsułtanow
KAMAZ 4326-9 Argentyna Alejandro Patronelli Yamaha 700 Raptor
2010 Hiszpania Carlos Sainz
Hiszpania Lucas Cruz
Volkswagen Touareg Francja Cyril Despres KTM 690 Rally Replica Rosja Władimir Czagin
Rosja Siergiej Sawostin
Rosja Eduard Nikołajew
KAMAZ 4326-9 Argentyna Marcos Patronelli Yamaha 700 Raptor
2009 Południowa Afryka Giniel de Villiers
Niemcy Dirk von Zitzewitz
Volkswagen Touareg Hiszpania Marc Coma KTM 690 RALLYE Rosja Firdaus Kabirow
Rosja Ajdar Bielajew
Rosja Andriej Mokiejew
KAMAZ 4326-9 Czechy Josef Machacek Yamaha 700 Raptor
2008 ODWOŁANY
2007 Francja Stephane Peterhansel
Francja Jean-Paul Cottret
Mitsubishi Pajero Francja Cyril Despres KTM 690 Rally Holandia Hans Stacey MAN TGA brak udziału
2006 Francja Luc Alphand
Francja Gilles Picard
Mitsubishi Pajero Hiszpania Marc Coma KTM LC4 660R Rosja Władimir Czagin Kamaz brak udziału
2005 Francja Stephane Peterhansel
Francja Jean-Paul Cottret
Mitsubishi Pajero Francja Cyril Despres KTM LC4 660R Rosja Firdaus Kabirow Kamaz brak udziału
2004 Francja Stephane Peterhansel
Francja Jean-Paul Cottret
Mitsubishi Pajero Hiszpania Nani Roma KTM LC4 660R Rosja Władimir Czagin Kamaz brak udziału
2003 Japonia Hiro Masuoka
Niemcy Andreas Schulz
Mitsubishi Pajero Francja Richard Sainct KTM LC4 660R Rosja Władimir Czagin Kamaz brak udziału
2002 Japonia Hiro Masuoka
Francja Pascal Maimon
Mitsubishi Pajero Włochy Fabrizio Meoni KTM LC8 950R Rosja Władimir Czagin Kamaz brak udziału
2001 Niemcy Jutta Kleinschmidt
Niemcy Andreas Schulz
Mitsubishi Pajero Włochy Fabrizio Meoni KTM LC4 660R Czechy Karel Loprais Tatra brak udziału
2000 Francja Jean-Louis Schlesser
Andora Henri Magne
Schlesser-Renault Buggy Francja Richard Sainct BMW F650RR Rosja Władimir Czagin Kamaz brak udziału
1999 Francja Jean-Louis Schlesser
Francja Philippe Monnet
Schlesser-Renault Buggy Francja Richard Sainct BMW F650RR Czechy Karel Loprais Tatra brak udziału
1998 Francja Jean-Pierre Fontenay
Francja Gilles Picard
Mitsubishi Pajero Francja Stephane Peterhansel Yamaha YZE850T Czechy Karel Loprais Tatra brak udziału
1997 Japonia Kenjiro Shinozuka
Andora Henri Magne
Mitsubishi Pajero Francja Stephane Peterhansel Yamaha YZE850T Austria Peter Reif Hino brak udziału
1996 Francja Pierre Lartigue
Francja Michel Perin
Citroën ZX Włochy Edi Orioli Yamaha YZE850T Rosja Viktor Moskovskikh Kamaz brak udziału
1995 Francja Pierre Lartigue
Francja Michel Perin
Citroën ZX Francja Stephane Peterhansel Yamaha YZE850T Czechy Karel Loprais Tatra brak udziału
1994 Francja Pierre Lartigue
Francja Michel Perin
Citroën ZX Włochy Edi Orioli Cagiva Elefant 900 Czechy Karel Loprais Tatra brak udziału
1993 Francja Bruno Saby
Francja Dominique Seriyes
Mitsubishi Pajero Francja Stephane Peterhansel Yamaha YZE750T Włochy Francesco Perlini Perlini brak udziału
1992 Francja Hubert Auriol
Francja Philippe Monnet
Mitsubishi Pajero Francja Stephane Peterhansel Yamaha YZE750T Włochy Francesco Perlini Perlini brak udziału
1991 Finlandia Ari Vatanen
Szwecja Bruno Berglund
Citroën ZX Francja Stephane Peterhansel Yamaha YZE750T Francja Jacques Houssat Perlini brak udziału
1990 Finlandia Ari Vatanen
Szwecja Bruno Berglund
Peugeot 405 T16 Włochy Edi Orioli Cagiva Elefant 900 Włochy Villa Perlini brak udziału
1989 Finlandia Ari Vatanen
Szwecja Bruno Berglund
Peugeot 205 T16 Francja Gilles Lalay Honda NXR800V brak udziału brak udziału
1988 Finlandia Juha Kankkunen
Finlandia Juha Piironen
Peugeot 205 T16 Włochy Edi Orioli Honda NXR800V Czechy Karel Loprais Tatra brak udziału
1987 Finlandia Ari Vatanen
Francja Bernard Giroux
Peugeot 205 T16 Francja Cyril Neveu Honda NXR750V Holandia Jan de Rooy DAF brak udziału
1986 Francja René Metge
Francja Dominique Lemoyne
Porsche 959 Francja Cyril Neveu Honda NXR750V Włochy Giacomo Vismara Mercedes-Benz brak udziału
1985 Francja Patrick Zaniroli
Francja Jean Da Silva
Mitsubishi Pajero Belgia Gaston Rahier BMW GS980R Niemcy Pierre Lalleu Mercedes-Benz brak udziału
1984 Francja René Metge
Francja Dominique Lemoyne
Porsche 911 Belgia Gaston Rahier BMW GS980R Francja Pierre Lalleu Mercedes-Benz brak udziału
1983 Belgia Jacky Ickx
Francja Claude Brasseur
Mercedes 280 G Francja Hubert Auriol BMW GS980R Francja Georges Groine Mercedes-Benz brak udziału
1982 Francja Claude Marreau
Francja Bernard Marreau
Renault 20 Francja Cyril Neveu Honda XR550 Francja Georges Groine Mercedes-Benz brak udziału
1981 Francja René Metge
Francja Bernard Giroux
Range Rover Francja Hubert Auriol BMW GS800R Francja Adrien Villette ALM/ACMAT brak udziału
1980 Szwecja Freddy Kottulinsky
Niemcy Gerd Löffelmann
Volkswagen Iltis Francja Cyril Neveu Yamaha XT 500 Algieria Zohra Ataouat Sonacome brak udziału
1979 Francja Alain Génestier
Francja Joseph Terbiaut
Range Rover Francja Cyril Neveu Yamaha XT 500 brak udziału brak udziału

Wypadki

[edytuj | edytuj kod]

Według obliczeń agencji AFP, w organizowanym od 1979 roku rajdzie zginęły do tej pory 54 osoby, w tym 19 uczestników.

W 1979 roku francuski motocyklista Patrick Dodin zginął w okolicach Agadeszu.

W 1982 roku Mark Thatcher, syn brytyjskiej premier Margaret Thatcher, zaginął na pustyni razem ze swoim pilotem i mechanikiem. Cała trójka została odnaleziona po sześciu dniach cała i zdrowa.

W 1982 roku Holender Bert Oosterhuis, jadący Yamahą, zmarł w wyniku obrażeń doznanych podczas upadku.

W 1983 roku motocyklista Francuz Jean-Noel Pineau, zginął na bardzo szybkim, utwardzonym odcinku trasy w pobliżu Wagadugu.

W 1986 roku na terenie Francji, w pobliżu Sete zginął, potrącony przez samochód na trasie dojazdowej, japoński motocyklista Yasuo Kaneko.

W 1986 roku organizator rajdu Thierry Sabine zginął w wypadku helikoptera.

W 1988 roku Holender Kees Van Loevezijn, nawigator załogi ciężarówki DAF zginął, gdy wypadł z kabiny.

W 1988 roku Francuz Patrick Canado, pilot załogi samochodu terenowego, poniósł śmierć w kolizji z innym autem biorącym udział w rajdzie.

W 1991 roku Francuz Charles Cabannes, kierowca ciężarówki serwisowej, został śmiertelnie postrzelony na terenie Mali.

W 1992 roku koło Sabhy w Libii Francuzi Jean-Marie Sounillac i Laurent Le Bourgeois zginęli w kraksie samochodu serwisowego.

W 1992 roku francuski motocyklista Gilles Lalay odniósł śmiertelne obrażenia w kolizji z autem ekipy medycznej rajdu, na trasie dojazdowej.

W 1994 roku motocyklista belgijski Michel Sansen zginął w wypadku na trasie dojazdowej.

W 1996 roku na trasie z Foum El Hassan do Smara Francuz Laurent Gueguen zginął w wyniku eksplozji swej ciężarówki.

W 1997 roku motocyklista-amator Francuz Jean-Pierre Leduc zginął na trasie na terenie Mali.

W 2002 roku Francuz Daniel Vergnes, główny mechanik zespołu Toyoty, poniósł śmierć w wypadku drogowym na trasie dojazdowej w Mauretanii.

W 2003 roku pilot załogi Toyoty, 48-letni Francuz Bruno Cauvy zginął w kraksie na trasie dziesiątego etapu rajdu.

W 2005 roku hiszpański motocyklista Jose Manuel Perez zmarł po czterech dniach od upadku na trasie siódmego etapu.

W 2005 roku dwukrotny zwycięzca rajdu, Włoski motocyklista Fabrizio Meoni zmarł w wieku 47 lat w wyniku zatrzymania akcji serca, podczas 11 etapu.

W 2006 roku na trasie zginął motocyklista Andy Caldecott z Australii. Zajmował wysokie miejsce w klasyfikacji generalnej. Zginął w wyniku upadku na 250 kilometrze dziewiątego etapu, prowadzącego z Nawakszut do Kiffy w Mauretanii.

W 2007 roku w wypadku na trasie 4 etapu zginął 29-letni motocyklista z RPA Emer Symons. Zawodnik debiutował w tej imprezie.

W 2007 roku podczas 14. etapu zmarł tuż przed metą na atak serca francuski motocyklista Eric Aubijoux.

W 2009 roku francuski motocyklista Pascal Terry zaginął podczas 2 etapu i nie można było z nim uzyskać kontaktu. Ciało sportowca odnaleziono na trasie jednego z etapów z Santa Rosa do Puerto Madryn w Argentynie w nocy z 6 na 7 stycznia w odległości 15 metrów od swojego motocykla. Przyczyną śmierci motocyklisty był obrzęk płuc, który doprowadził do zatrzymania pracy serca.

W 2009 roku ciężarówka wioząca ogumienie dla uczestników rajdu zderzyła się czołowo z innym pojazdem, którego dwóch pasażerów zginęło na miejscu. Do wypadku doszło pod miejscowością Peyerreyes, około 400 km na północ od stolicy Chile – Santiago, na trasie dziewiątego etapu.

W 2010 roku zmarła 28-letnia kobieta, która doznała obrażeń po tym, jak samochód niemieckiego kierowcy Mirco Schultisa wpadł w pobliżu Cordoby w tłum kibiców na trasie pierwszego etapu 32. Rajdu Dakar.

W 2012 roku argentyński motocyklista Jorge Martinez Boero w wyniku utracenia kontroli nad pojazdem przewrócił się. Pomimo błyskawicznej reanimacji nie udało się go uratować. Później odkryto, że kierowca tuż po katastrofie miał atak serca. Następnego dnia inny motocyklista – Bruno da Costa wjechał w byka. Zwierzę zginęło na miejscu, motocyklista trafił do szpitala.

W 2015 roku podczas trzeciego etapu rajdu śmierć, w wyniku przegrzania organizmu, poniósł polski motocyklista Michał Hernik. Stało się to na 206 km trasy z San Juan do Chilecito, 14 km przed metą, został znaleziony 300 metrów od trasy rajdu.

W 2020 roku Paulo Gonçalves na 276. kilometrze siódmego etapu w wyniku wypadku i poniesionych obrażeń poniósł śmierć[5].

Na 11 odcinku specjalnym wypadek miał Holenderski motocyklista, Edwin Straver. Zawodnik przewrócił się przy prędkości około 50 km/h i doznał złamania kręgu szyjnego. Dzięki reanimacji po 10 minutach udało się przywrócić funkcje życiowe. Straver w stanie krytycznym trafił od szpitala w Rijadzie, a następnie został przetransportowany do Holandii. Ze względu na rozległe uszkodzenia mózgu, 24 stycznia rodzina zadecydowała o odłączeniu go od aparatury podtrzymującej życie[6].

Polacy w rajdzie

[edytuj | edytuj kod]
Uczestnicy ostatniego rajdu
Piloci
Najlepsze miejsce w danej klasie
Kierowca Rok Pojazd Kategoria Miejsce na mecie
Adam Małysz 2015 SMG Buggy samochody nie ukończył (2 etap)
2014 Toyota Hilux samochody 13
2013 Toyota Hilux samochody 15
2012 Mitsubishi Pajero samochody 37
Aleksander Sachanbiński 2010 TOYOTA KDJ120 samochody dyskwalifikacja (3 etap)
2009 Land Rover TOM CAT samochody nie ukończył (1 etap)
Albert Gryszczuk 2012 Mitsubishi Pajero samochody nie ukończył (11 etap)
2007 Land Rover samochody 95
Andrzej Dziurka 2001 Toyota samochody 35
Arkadiusz Rabiega 2010 TOYOTA KDJ120 samochody dyskwalifikacja (3 etap)
2009 Land Rover TOM CAT samochody nie ukończył (1 etap)
Bartłomiej Boba 2014 Mitsubishi Pajero samochody nie ukończył
Dariusz Rodewald 2023 IVECO Powerstar ciężarówki 1
2016 IVECO Powerstar ciężarówki 1
2012 IVECO Powerstar ciężarówki 1
2011 IVECO Trakker EVO II ciężarówki nie ukończył (1 etap)
2010 IVECO Trakker EVO II ciężarówki nie ukończył (12 etap)
Dariusz Piątek 2000 KTM LC4-E 660 motocykle
Jakub Piątek 2015 KTM EXC450F motocykle nie ukończył (8 etap)
Dariusz Żyła 2013 samochody 73
Grzegorz Baran 2012 MAN TGA480 ciężarówki 36
2011 MAN TGS 18.480 ciężarówki 25
2010 MAN TGS 18.480 ciężarówki 20
2009 MAN TGS 18.480 ciężarówki nie ukończył (9 etap)
2004 Mercedes ciężarówki 28
Grzegorz Czarnecki 2014 Mitsubishi Pajero samochody nie ukończył
Grzegorz Simon 2009 MAN TGS 18.480 ciężarówki nie ukończył (9 etap)
Izabela Szwagrzyk 2009 MAN TGS 18.480 ciężarówki nie ukończył (9 etap)
Jacek Czachor 2014 Toyota Hilux samochody 7
2013 KTM 450 Rally Replica motocykle 22
2012 KTM 450 Replica motocykle 13
2011 KTM 450 Rally Replica motocykle 11
2010 KTM LC4 690 Rally motocykle 16
2009 KTM LC4 660 Rally motocykle 20
2007 KTM LC4 660 Rally motocykle 10
2006 KTM LC4 660 Rally motocykle 14
2005 KTM LC4 660 Rally motocykle 12
2004 KTM LC4 660 Rally motocykle 10
2003 KTM LC4 660 Rally motocykle 13
2002 KTM 660 Rally Replica motocykle 20
2001 HONDA XRR 650 motocykle 24
2000 YAMAHA WR 400F motocykle 46
Jacek Lisicki 2012 BMW X5 CC samochody 52
Jakub Przygoński 2015 KTM motocykle 18
2014 KTM motocykle 6
2013 KTM 450 Replica motocykle 11
2012 KTM 450 Replica motocykle nie ukończył (3 etap)
2010 KTM LC4 690 Rally motocykle 8
2009 KTM LC4 660 Rally motocykle 11
Jarosław Kazberuk 2014 Tatra ciężarówki nie ukończył
2012 Mercedes Unimog U400 ciężarówki 30
2010 MITSUBISHI Pajero samochody 35
2007 Land Rover samochody 95
2003 Mercedes ciężarówki 16
2002 Toyota samochody 44
Józef Cabała 2012 LIAZ 111.154 ciężarówki nie ukończył (5 etap)
Krzysztof Hołowczyc 2015 Mini All4 Racing samochody 3
2014 Mini All 4 Racing samochody 6
2013 Mini All 4 Racing samochody nie ukończył
2012 Mini All 4 Racing samochody 9
2011 BMW X3 CC samochody 5
2010 Nissan Navara T1 Super Production samochody nie ukończył (9 etap)
2009 Nissan Navara T1 Super Production samochody 5
2007 Nissan Navara samochody nie ukończył (13 etap)
2006 Nissan Pickup samochody nie ukończył (4 etap)
2005 Mitsubishi Pajero samochody 60
Krzysztof Jarmuż 2010 HONDA CRF 450 motocykle 27
2009 HONDA CRF 450 motocykle 22
Łukasz Kędzierski 2004 KTM motocykle 38
Łukasz Komornicki 2004 Mitsubishi samochody 14
2003 Mitsubishi Pajero samochody nie ukończył
2002 Toyota Land Cruiser samochody nie ukończył
Łukasz Łaskawiec 2013 Yamaha Raptor 700 quady 13
2012 Yamaha Raptor 700 quady wykluczony
2011 Yamaha Raptor 700 quady 3
Maciej Berdysz 2015 motocykle nie ukończył
Maciej Dominiak 2003 Jeep Grand Cherokee samochody nie ukończył (po 7 etapie)
Maciej Majchrzak 2003 Jeep Grand Cherokee samochody nie ukończył (po 7 etapie)
Maciej Marton 2014 Tatra ciężarówki nie ukończył
Maciej Stańco 2001 Toyota Land Cruiser samochody 35
Marek Dąbrowski 2015 Toyota Hilux samochody 23
2014 Toyota Hilux samochody 7
2013 KTM 450 Rally Replica motocykle 80
2012 KTM 450 Rally Replica motocykle 29
2011 KTM 690 Rally Replica motocykle 16
2010 KTM LC4 690 Rally motocykle 33
2009 KTM LC4 660 Rally motocykle nie ukończył (5 etap)
2007 KTM LC4 660 Rally motocykle 24
2006 KTM LC4 660 Rally motocykle nie ukończył (5 etap)
2005 KTM LC4 660 Rally motocykle 11
2003 KTM LC4 660 Rally motocykle 9
2002 KTM 660 Rally Replica motocykle 21
2001 Honda XR 650 motocykle nie ukończył (10 etap)
2000 YAMAHA WR 400F motocykle 52
Martin Kaczmarski 2014 Mini All 4 Racing samochody 9
Martyna Wojciechowska 2002 Toyota samochody 44
Michał Hernik 2015 motocykle nie ukończył
Michał Krawczyk 2012 Mitsubishi Pajero samochody nie ukończył (12 etap)
Paweł Grot 2014 MAN TG 4x4 ciężarówki
Paweł Stasiaczek 2015 motocykle nie ukończył
Paweł Zborowski 2010 MAN TGS 18.480 ciężarówki 20
Piotr Beaupre 2012 BMW X5 CC samochody 52
Piotr Więckowski 2000 KTM LC4-E 660 motocykle
Rafał Marton 2015 SMG Buggy samochody nie ukończył
2014 Toyota Hilux samochody 13
2013 Toyota Hilux samochody 15
2012 Mitsubishi Pajero samochody 37
2011 MAN TGS 18.480 ciężarówki 25
2010 MAN TGS 18.480 ciężarówki 20
2007 Mercedes Unimog ciężarówki nie ukończył
2004 Mitsubishi samochody 14
2003 Mitsubishi Pajero samochody nie ukończył
2002 Toyota Land Cruiser samochody nie ukończył
Rafał Sonik 2015 Yamaha Raptor 700 quady 1
2014 Yamaha Raptor 700 quady 2
2013 Yamaha Raptor 700 quady 3
2012 Yamaha Raptor 700 quady 4
2011 Yamaha Raptor 1100 quady nie ukończył (1 etap)
2010 Yamaha Raptor 900 quady 5
2009 Yamaha Raptor 700 quady 3
Robert Jachacy 2013 MAN TG 4x4 ciężarówki 40
Robert Szustkowski 2012 Mercedes Unimog U400 ciężarówki 30
2010 MITSUBISHI Pajero samochody 35
Robert Jan Szustkowski 2012 Mercedes Unimog U400 ciężarówki 30
Szymon Ruta 2013 Toyota Hilux samochody nie ukończył
Wojciech Białowąs 2012 MAN TGA480 ciężarówki 36
Wojciech Rencz 2001 KTM motocykle nie ukończył (5 etap)

Pozostali Polacy:

Polacy zwycięzcy

[edytuj | edytuj kod]

Pierwszym Polakiem zwycięzcą został w 2012 roku Dariusz Rodewald, który jest wielokrotnym zwycięzcą. Zawodnik kategorii ciężarówek, pilot zespołu holenderskiego Petronas Team de Rooy IVECO[9]. Urodzony w Lublińcu, emigrant do Holandii, uczestniczący na holenderskiej licencji rajdowej[10]. Zespół w składzie: Gerard de Rooy NL – kierowca, Dariusz Rodewald NL (PL) – pilot, Tom Colsoul BE – mechanik, zespół ścigał się samochodem IVECO Strator – Torpedo nr wozu 502[11][12][13]. Drugim Polakiem zwycięzcą jest Rafał Sonik w kategorii ATV, wygrał w 2015 roku jadąc Yamahą Raptor 700[14]. Trzecim jest Eryk Goczał na UTV, w 2023 roku[15].

Polacy w latach 1987–1989

[edytuj | edytuj kod]

W roku 1987 nastąpił pierwszy start Polaków i polskich samochodów. Były to Jelcze S442. Prolog rajdu w Serge-Pontoise, który został zaliczony do I etapu, obie załogi ukończyły w pierwszej 10 samochodów ciężarowych, tj. załoga z numerem 619 zajęła 10. miejsce, a z numerem 618 zajęła 8. miejsce. Problemy techniczne pojawiły się na II etapie w samochodzie Gacy. Naprawiono usterki, na mecie II etapu załoga Gacy zajęła 37. miejsce. Załoga Chmielewskiego zajęła 42. miejsce. Podczas ostatniego europejskiego, III etapu załogi umiejscowiły się w okolicach 40, z numerem 619 zajęła 37. miejsce, a z numerem 618 zajęła 42. miejsce. Znaczne problemy zaczęły się na początku afrykańskiego odcinka rajdu. Oba samochody uległy poważnemu uszkodzeniu. Najpierw w Jelczu z numerem 619 nastąpiło uszkodzenie pierwszego mostu. Załoga zdecydowała się jechać dalej z napędem wyłącznie na tylną oś. Mimo znacznego opóźnienia udało im się dogonić końcówkę kolumny. Obie załogi dotarły do końca IV etapu, umiejscawiając się na 29 miejscu (nr 618) i 66 miejscu (nr 619). Okazało się, że przedni most uległ uszkodzeniu także w drugim Jelczu. Naprawa w warunkach rajdu okazała się być niemożliwa, wobec tego powzięto decyzję o wycofaniu się z kolejnych etapów. Głównym sponsorem startu (a także startów Polaków w 1988) było francuskie przedsiębiorstwo Commerce International-Technologie Applique w Paryżu (CITA), które zajmowało się zbytem polskich wyrobów spożywczych na rynku afrykańskim. Istniała możliwość wejścia na rynek afrykański samochodów produkowanych przez JZS „Jelcz”. Umowę z CITA podpisano w 1986 roku. CITA zobowiązała się do zapewnienia włoskich pilotów oraz opłacenia kosztów dewizowych od przekroczenia granicy Niemiec Wschodnich z Niemcami Zachodnimi. Start w rajdzie w 1987, podobnie jak rok późniejszy, pozwolił na wprowadzenie do seryjnie produkowanych samochodów ciężarowych licznych zmian i ulepszeń. Start w roku 1987 w 4 dniach rajdu był praktycznym sprawdzianem możliwości, na którego w warunkach laboratoryjnych potrzebowanoby 2 lata.

W roku 1988 Polacy ponownie wzięli udział w rajdzie na samochodach Jelcz. Jelczańskie Zakłady Samochodowe „Jelcz” w Jelczu koło Oławy dokonały wielu udoskonaleń w rajdowych samochodach Jelcz S442. Załogi otrzymały numery startowe takie same jak w roku poprzednim, tj. 618 i 619. Podczas prologu załogi zajęły 36 i 41 miejsce na 115 samochodów ciężarowych. Część europejską oraz I etap afrykański Jelcze pokonały bez przeszkód. II etap afrykański także został ukończony przez obie załogi bez większych przeszkód, lecz z karą za przekroczenie limitu czasu na odcinku specjalnym. Na kolejnym odcinku samochód z numerem 618 uległ poważnemu uszkodzeniu. Pomimo prób nie udało się go przywrócić do jazdy. Pozostał na trasie rajdu, a załoga wycofała się. Załoga w samochodzie z numerem 619 kontynuowała rajd. Kolejny etap (do Tamanrasset) ukończyła jednak ze znacznym opóźnieniem. Załoga teoretycznie mogła jechać dalej, jednak pod warunkiem że do mety dojechałaby w czasie urzędowania komisji startowej. Po uzgodnieniach podjęto decyzję o wycofaniu się z rajdu, zważywszy że umowa pomiędzy Centralą Handlu Zagranicznego „Pol-Mot” a sponsorującą firmą CITA nie przewidywała tzw. honorowej jazdy po czasie kwalifikacji. Po drodze odnaleziono samochód z numerem 618 i zholowano go. Planowano start w rajdzie także w 1989 roku. Oprócz dwóch dotychczasowych samochodów Jelcz S442 (po zmianach) planowano wystawić trzeci, nowy model. Do startu nie doszło z powodu zmiany części przepisów dotyczących rajdu (np. zakaz startu modeli prototypowych), które uniemożliwiły Jelczowi start[16][17][18][19][20].

Star 266R który wziął udział w Rajdzie Paryż-Dakar. Eksponat w Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach

W roku 1988 oprócz załogi Jelcza do rajdu stanęły dwie załogi Stara na samochodach ciężarowych Star 266 w wersji cywilnej, które z uwagi na modyfikacje przystosowawcze do rajdu otrzymały oznaczenie 266R. Załogi dojechały na metę. Jerzy Mazur i Julian Obrocki byli pierwszymi Polakami, którzy dojechali do mety. Początkowo załoga Stara znajdowała się w pierwszej 40 klasyfikacji zawodów. Załogę Jerzego Mazura i Juliana Obrockiego na jednej z prób zatrzymała bardzo duża wydma. 6-godzinnej straty nie udało się nadrobić. Gdyby nie ten przypadek załoga znalazłaby się w czołówce. Ostatecznie załoga dojechała do mety, jednak poza limitem czasowym na opóźnienia i nie została sklasyfikowana. Na 109 samochodów ciężarowych, które stanęły do startu Rajdu Paryż – Dakar 1988, do mety dotarły 22 samochody, w tym 14 poza limitem. Polska załoga w składzie Jerzy Mazur i Julian Obrocki dojechała do mety jako 15, przekraczając limit czasu o kilkanaście minut – ok. 2 godziny. Druga załoga dojechała później i ostatecznie w klasyfikacji generalnej zajęła 39 miejsce. Do mety nie dojechały samochody ciężarowe następujących marek: Mercedes (37), Tatra (11), Liaz (5), Daf (4), Pegaso (4), Renault (4), Iveco (2), Man (2), Perlini (2), Jelcz (2), Ford (1), Magirus (1), Unimog (1), Volkswagen (1). Samochody Star 266R były jak dotąd jedynymi polskimi pojazdami, które dojechały do mety. Wszystko pomimo znacznie mniejszego wsparcia w porównaniu do innych drużyn. W 1989 roku planowano także start, tym razem na dwóch nowych samochodach Star 266c „Unistar” 4x4, jednak nie doszło do tego z powodu kłopotów Fabryki Samochodów Ciężarowych „Star” im. Feliksa Dzierżyńskiego w Starachowicach i zmiany przepisów rajdu[21][22][23][24].

Samochód Star z numerem startowym 630 jest zachowany jako eksponat w Muzeum Przyrody i Techniki „Ekomuzeum” im. Jana Pazdura w Starachowicach[25]. Los drugiego z samochodów z numerem startowym 629 jest nieznany, prawdopodobne po likwidacji Fabryki Samochodów Ciężarowych został sprzedany. W prywatnym Muzeum Górnictwa i Sportów Motorowych w Wałbrzychu, prowadzonym przez kierowcę Jerzego Mazura, znajduje się replika samochodu z numerem 629 zbudowana na podstawie samochodu wycofanego z Wojsk Lądowych[26].

Samochody Jelcz zostały sprzedane. W 2016 roku posiadało je prywatne Przedsiębiorstwo Budowlane „Cako” w Polanicy-Zdroju po przeróbkach do innych celów[27][28].

Rajd zyskał dużą popularność w mediach, szczególnie we Francji, gdzie transmisje telewizyjne są bardzo obszerne, z licznymi wejściami na żywo. W Polsce relacje z rajdu prowadzą m.in. Eurosport i TVN.

Rajd Dakar w 2013 roku relację prowadziły[29]:

Sponsorzy

[edytuj | edytuj kod]
  • Total / ELF (koncerny naftowe)
  • Euromaster (opony)
  • Telefónica

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. All Motorsports events - ASO.fr [online], www.aso.fr [dostęp 2020-09-20] (ang.).
  2. a b History [online], www.dakar.com [dostęp 2020-09-20] (ang.).
  3. Rajd Dakar, czyli najtrudniejszy wyścig świata [online], www.betfan.pl [dostęp 2020-09-20].
  4. 1994 Paris - Dakar - Paris [online], www.mitsubishi-motors.co.jp [zarchiwizowane z adresu 2014-01-08] (ang.).
  5. Rajd Dakar: Paulo Goncalves zmarł na trasie siódmego etapu [online], Onet Sport, 12 stycznia 2020 [dostęp 2020-01-13].
  6. Rajd Dakar: Zmarł Edwin Straver [online], motorsport.pl, 12 stycznia 2020 [dostęp 2020-01-13].
  7. Wioletta Sobieraj, Paweł Kołodziejski: Najcenniejsze obiekty muzealnej kolekcji ciężarówek (Broszura Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach) [dostęp 2023-12-27]
  8. Publish Online [online], indd.adobe.com [dostęp 2024-01-08] (ang.).
  9. Rajd Dakar 2012. Historyczny triumf Polaka omal niezauważony Sport [online], sport.pl [dostęp 2024-04-25] (pol.).
  10. Polskie Radio 24 [online], polskieradio.pl [dostęp 2024-04-25] (pol.).
  11. [Derooy026.jpg (1500x1000 pixels)], dakar-derooy.com [zarchiwizowane 2013-04-25].
  12. http://www.nieuwsdumper.nl/ufotos/2012/01/1627_bba10a_l.jpg
  13. http://www.nieuwsdumper.nl/nieuws/624/de-rooy-wint-dakar-2012-met-iveco-strator.html
  14. Accueil - Site officiel du rallye raid Dakar (ex Paris-Dakar) [online], dakar.com [dostęp 2024-04-25] (fr.).
  15. Eryk Goczał wygrał Rajd Dakar - Czwórka - polskieradio.pl [online], polskieradio.pl [dostęp 2024-04-25] (pol.).
  16. Ćwierć wieku temu polskie jelcze ścigały się w Rajdzie Dakar [online], www.wroclaw.sport.pl [dostęp 2020-07-09] (pol.).
  17. Czy wiesz, że: pierwsi Polacy na trasach Rajdu Paryż-Dakar [online], www.sportowahistoria.pl [dostęp 2020-07-09].
  18. Gratulacje! Twoja domena została zarejestrowana w OVH! [online], www.squadolsztyn.pl [dostęp 2020-07-09] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-05] (pol.).
  19. Droga przez piekło, [w:] Trybuna Robotnicza nr 28 (14.408), 4.02.1988, s. 1 i 6.
  20. Świątek Tomasz, Jelcz w rajdzie Paryż-Dakar, [w:] AUTO-Technika Motoryzacyjna, nr 6/1987, s. 29–30.
  21. Big Star Jerzego Mazura | Magazyn Rajdowy WRC [online], net.pl [dostęp 2024-04-25] [zarchiwizowane z adresu 2015-04-02] (pol.).
  22. RAJD DAKAR - Relacje, zdjęcia i ciekawostki z rajdu Dakar [online], dakar.pl [dostęp 2020-07-09] [zarchiwizowane z adresu 2016-08-19] (pol.).
  23. Telewizja Starachowice - Uczestnicy Rajdu Paryż - Dakar w 27 rocznicę startu spotkali się w Starachowicach [online], starachowice.pl [dostęp 2024-04-25] [zarchiwizowane z adresu 2015-04-02] (pol.).
  24. Rajd Dakar. Jerzy Mazur: to wyzwanie mnie zahartowało [online], sport.pl [dostęp 2024-04-25] [zarchiwizowane z adresu 2015-03-01].
  25. Technika samochodowa | Muzeum Przyrody i Techniki „Ekomuzeum” im. Jana Pazdura w Starachowicach [online], ekomuzeum.pl [dostęp 2017-12-19] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-30] (pol.).
  26. Odbudował Stara 266 z Rajdu Paryż-Dakar (ZDJĘCIA) – NaszeMiasto.pl [online], walbrzych.naszemiasto.pl [dostęp 2017-12-19] (pol.).
  27. Transport Database and Photogallery - Phototrans.eu [online], trucks.phototrans.eu [dostęp 2017-12-19] (ang.).
  28. Dakarowy Jelcz 442 4x4 wrasta w ziemię gdzieś na południu Polski, a 30 lat temu był wspaniałą maszyną | 40ton.net – motoryzacja dla profesjonalistów [online], 40ton.net [dostęp 2017-12-19] (pol.).
  29. Mateusz Misza: Polacy w Rajdzie Dakar. f1zone.pl, 2012-12-26. [dostęp 2012-12-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-09)].

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]