Jump to content

Platinom

Dhyworth Wikipedya, an godhoniador rydh
Ensampel a Elven gymyk Edit this on Wikidata
Klass alkan drudh, bagas platinom Edit this on Wikidata
Dydhyas diskudhans 1557 Edit this on Wikidata
Niver atomek 78 Edit this on Wikidata
Elektronegedhegedh 2.28 Edit this on Wikidata
Rann a period 6, bagas 10 Edit this on Wikidata
Commons page Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia

Elven gymyk yw platinom, niver 78 y'n Vosen Beriodek. Y furvell gymyk yw Pt. An hanow a dheu dhyworth an ger Spaynek platina, ow styrya arghans byghan.

Nyns eus dhe blatinom rann bewoniethel. Nyns yw gwenonek, mes kesstoffow platinom a wra kawsya dasoberans allergek, platinosis y hanow. Usys yw an medhegneth 'Platinol' avel kymodyghtyans (Sowsnek: chemotherapy).

Aswonnys o platinom dhe bobel teythyek Amerika Dheghow yn Kolombi ha Pow Ekwadorel, nans yw 2,000 bledhen. Yn 1557 Julius Scaliger, skoler italek, a skrifas a-dro dhe alkan dhyworth Amerika Dheghow na yllir y deudhi. Antonio Ulloa (1717-1795) a dhiskrifas platinom yn manylys. Kemerys veu ev orth dhehweles avel keth gans an Morlu Riel. Ev a dherivas a-dro dhe blatinom dhe'n Kowethas Riel yn Loundres.

Temmigow alkan platinom a eksist yn naturel, mes tri kwarter platinom an nor a dheu dhyworth Afrika Dheghow ha Russi avel monow kepar ha'n moon cooperit (platinom sulfid, PtS). Askorrys yw 155 tonnas an vledhen. Usys yw 50% anedha ran gemmweyth, 30% dhe wul konvertydhyon katalytek hag 20% dhe dhiwysyans, hag a wra devnydhya platinom yn plasennow kales.

Poos atomek platinom yw 195.08, y boynt teudhi yw 1772°C ha'y boynt bryjyon yw 3,825°C. Y dhosedh yw 21.5kg an liter. Alkan lenter gwynn-arghansek yw platinom, es y dhyghtya ha mortholya.