Mont d’an endalc’had

Douar (planedenn)

Eus Wikipedia

Ur pennad Douar (disheñvelout) zo ivez.

Douar 🜨
An Douar e kreiz miz Even 2016
Doareennoù kelc'htro
Skin keitat 149 597 887 km (1 ua)
Treuzkiz 9,4 ×108 km (6,283 ua)
Ezkreizennegezh 0,016 710 22
Prantad reveulziañ
siderel
365,25696 devezh
Tizh keitat 29,783 km/s
(107 218,8 km/h)
Stouadur
(dre dermenadur)
Adplanedennoù 1, al Loar
Doareennoù fizikel
Treuzkiz keheder 12 756,28 km
Treuzkiz polel 12 713,55 km
Platadur
er poloù
0,003 352 9
1÷298,242
Gorread 510 067 420 km²
Ec'honenn 1,08321 x 1012 km³
Mas 5,9736 x 1024 kg
Mas ec'honel keitat 5,515 x 103 kg/m³
Gravitadur
(led. 45°, uhl. 0)
–9,78 m/s²
Prantad
(devezh siderel)
0,997 258 devezh
(23,934 19 h)
Tizh
er c'heheder
1 674,38 km/h
Stouadur an ahel 23,45°
Albedo keitat 0,367
Tizh frankizadur 11,186 km/s
Temperadur
war ar gorre
izelañ keitat uhelañ
182°K 282°K 333°K
Doareennoù an atmosfer
Gwask atmosfer 101 325 Pa
Kediadur
(% ec'honenn)
N2 78,11
O2 20,953
Ar 0,934
H2O 0 — 7
CO2 0,01 — 0,1

An Douar (anvet Terra e latin) eo an trede planedenn dostañ d’an Heol e sistem an Heol. Furmet e vije bet ar blanedenn 4.57 miliard a vloavezhioù ’zo.

Stumm ur sferenn a zo dezhi paneve m'eo ar pennahelioù (polioù Norzh ha Su) un tammig plaenoc'h eget ma'z int war ur sferenn wir pe ur voul. Graet e vez alies a-walc'h ar voul-douar eus ar blanedenn koulz evit he deskrivañ hag evit chom hep meskañ an Douar, anezhañ ul lodenn eus pluskenn ar blanedenn hag ar blanedenn hec'h-unan.

Ar blanedenn douarek nemeti eo zo warni kementadoù bras a zour. Tro-war-dro dezhi ez eus un aergelc'h tev-tre graet gant oksigen ha nitrogen, ar re-se an aezhennoù pennañ.

Skeudennadur an Douar

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

P'eo ar blanedenn Douar ur voul vras e komzer eus ar voul-douar. Anavezet e oa he stumm gant ar skiantour, matematikour ha steredoniour Eratostenes, un Egiptad gresianeger, en deus jedet tro ur c'helc'h Douar gant ur resisted digredus pa weler teknikoù a c'helle implijout.

Kollet eo bet an anaoudegezhioù-se ken e krede Europiz ar Grennamzer e oa plat an Douar, e troe an Heol en-dro dezhañ eus ar Reter d'ar C'hornôg, hag e tremene dindani diouzh an noz. Koulskoude e voe adkavet testennoù Erastotenes, met hemañ en doa bet rediet kinnig martezeadennoù kemplezh evit displegañ kelc'htro al Loar pa ne gave diaes lavaret e oa an Heol oc'h ober tro ar blanedenn hervez e gerzhed seblantus.

E penn ar 17vet kantved e savas un nebeud skiantourien evit prouiñ ne c'helle ket an Heol hag ar stered treiñ en dro d'an Douar avat hag ouzhpenn-se e kerzhe ar stered hag ar planedennoù en egor. Dizoloet e voe mont en-dro koskoriad an Heol gant Kopernik. Disklêriañ a reas e oa an Douar an trede planedenn tostañ d'he steredenn hag e teskrivas ar reizhiad heolel ma tro ar planedennoù en-dro d'an Heol.

Kadarnaat a reas labourioù Kopernik Galileo Galilei hag e tegasas implij ar matematik er steredoniezh evit jediñ kerzhed ar planedennoù.

Aozadur diabarzh an Douar

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Gwiskadoù douarouriezhel an Douar
Donder
(km)
Gwiskad Douester
(g/cm3)
5 100-6 378 1. — Kalon 12,8-13,1
2 890-5 100 2. — Kalon-diavaez 9,9-12,2
35-2 890 3. — Mantell-izelañ 3,4-5,6
35-60 4. — Mantell-uhelañ 3,4-4,4
5.Gorread Mohorovičić
0-35 6. — Krestenenn (etre 5 ha 200 km diouzh al lec'h) 2,2-2,9
  • Dre fent e lavarer an (tamm) douar patatez-mañ, pa gomzer eus ar bed.

Levrlennadur

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
  • Koskoriad an Heol, Bruno Mauguin ha Bénédicte Saulier-Le Dréan (Egorenn ar skiantoù), treiñ gant an Ofis ar Brezhoneg, 2006, Éditions Apogée, ISBN 2-84398-249-9, pp. 20-25.

Liammoù diavaez

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Koskoriad an Heol
Planedennoù : Merc'herGwenerDouarMeurzhYaouSadornOuranNeizhan
Korrblanedennoù : CeresPloudon & C'haronErisMakemakeHaumeaQuaoar
Loarennoù pennañ : LoarPhobosDeimosIoEuropaGanymedeCallistoTitanTitaniaTriton
Traoù all : HeolGourizad asteroidennoùStered-lostekGourizad KuiperKoumoulennad OortDisk strewet
Gwelet ivez : Listennad adplanedennoù koskoriad an Heol - Listennad asteroidennoù koskoriad an Heol