Czesław Lasik: zapomniany agent wywiadu

Brytyjczycy chcieli wyciągnąć go z berlińskiego więzienia. Kim był polski agent głębokiego wywiadu AK Czesław Lasik?

Publikacja: 08.07.2024 19:43

Gdynia w dwudziestoleciu międzywojennym

Gdynia w dwudziestoleciu międzywojennym

Foto: Domena Publiczna

Pion śledczy IPN w Poznaniu wszczął śledztwo w sprawie skazania na karę śmierci i więzienie przez Sąd Wojenny Rzeszy 8 stycznia 1943 roku w Berlinie piętnastu agentów wywiadu Armii Krajowej. Jak nas informuje prokurator Sylwester Napieralski, trwa teraz gromadzenie dokumentacji dotyczącej tej zbrodni oraz czynności mające na celu zebranie informacji o losach jej sprawców.

Sprawa jest nietuzinkowa, bo dotyczy mało znanego epizodu działania polskiego wywiadu na terenie III Rzeszy, szczególnie na Pomorzu oraz w tamtejszych portach.

Czym był „Stragan”

8 stycznia 1943 r. w Berlinie Najwyższy Sąd Wojskowy skazał na karę śmierci za szpiegostwo Czesława Lasika i jego współpracowników. Pracowali oni na rzecz Wywiadu Ofensywnego ZWZ – AK „Stragan”. W uzasadnieniu wyroku sąd wskazał, że szpiegowanie dla Anglii nie było ich jedynym celem. „Raczej była to droga do tego, aby zburzyć porządek powstały po zakończeniu wojny niemiecko-polskiej i ponownie odbudować państwo polskie przynajmniej w jego starych granicach”.

Czytaj więcej

Odkrywają szpiegowskie tajemnice Krystyny Skarbek

Centralna sieć wywiadu ofensywnego o kryptonimie „Stragan” powstała na początku 1940 r. z połączenia luźnych grup działających w Warszawie. Na czele stanęli kpt. Bolesław Wójtowicz ps. Bolek oraz por. Jerzy Jurkowski ps. Wedel. Początkowo działaniami objęto Warszawę, ale z czasem sieci wywiadu objęły całą okupowaną Polskę oraz III Rzeszę i ZSRR. Zebrane informacje przekazywane były wywiadowi angielskiemu.

Czesław Lasik urodził się w 1911 r. w miejscowości Głuponie w powiecie z Nowy Tomyśl w Wielkopolsce. Ukończył technikum rolnicze w Bojanowie, potem wstąpił na Akademię Rolniczą w Dublanach. Po jej ukończeniu został instruktorem dla studentów. Zamieszkał w Baboszewie, a po wybuchu wojny Niemcy mianowali go zarządcą majątku Rzewin.

Do wywiadu został zwerbowany w połowie 1941 r., miał pseudonim „Marian”. Na polecenie szefa „Straganu” wydelegowany został do tworzenia siatki wywiadowczej na terenach Rzeszy – szczególnie Pomorza, pełnił też funkcję oficera łącznikowego do kontaktów z działającymi na tych terenach innymi siatkami, w szczególności Związku Jaszczurczego. Stworzył sieć lokali kontaktowych, m.in. w Płońsku, Toruniu, Bydgoszczy, Tczewie, meldunki, które przywoził z Gdyni, docierały do Warszawy. Posługiwał się nazwiskami: Łasik, Szymanowski, Josef Weber, Neumann.

Gdzie działali agenci „Straganu”

Informacje czerpano m.in. od robotników przymusowych, którzy przekazywali dane w zaszyfrowanych listach lub przez łączników – najczęściej kolejarzy. W Policach rozpracowana została podziemna fabryka syntetycznej benzyny, która następnie została zbombardowana przez aliantów, podobnie jak fabryka amunicji w Szczecinie. Agenci zdobyli plan pół minowych w Zatoce Gdańskiej, przeprowadzili akcje sabotażowe w zakładach zbrojeniowych przeniesionych do Gdyni z Kilonii. Lasikowi udało się ustalić adresy niektórych fabryk broni w Niemczech dzięki informacjom, jakie otrzymywał od ludzi, którzy w okolicach Płońska wyrabiali wiklinowe kosze służące jako opakowanie do amunicji.

Czytaj więcej

„Szalony” – zapomniany bohater II Wojny Światowej

Prokurator Napieralski wskazuje, że wiele informacji przekazywali wcieleni do Wehrmachtu wywiadowcy Związku Jaszczurczego i AK. „Syn jednego z agentów działających dla »Straganu« po wcieleniu do Wehrmachtu jako podoficer łączności został skierowany do zakładów doświadczalnych w Peenemünde. Nie tylko przekazał informacje dotyczące produkcji nowego rodzaju pocisków, ale sporządził szczegółowy plan zakładów: hali produkcyjnych, magazynów, poligonu i bazy okrętów morskich. Efektem tego z 17 na 18 sierpnia 1943 Anglicy dokonali gigantycznego nalotu na ośrodek badawczy w miejscowości Peenemünde na wyspie Uznam” – opisuje śledczy.

Kto wydał Czesława Lasika

Jesienią 1941 roku powołano w RSHA w Berlinie specjalną grupę operacyjną Sonderkomando ZJ, która zajęła się rozpracowaniem Związku Jaszczurczego. Lasik został aresztowany w połowie 1942 r. Nie udało się ustalić, czy na jego trop gestapo wpadło w Gdyni w trakcie rozpracowania Związku Jaszczurczego. Według innej wersji jego zatrzymanie mogło być efektem zdrady członka „Straganu” Ludwika Kalksteina, który został agentem gestapo (jego grupa w czerwcu 1943 r. wskazała Niemcom kryjówkę gen. Stefana Roweckiego „Grota”, dowódcy ZWZ-AK).  

Jak opisuje prokurator Napieralski, aresztowany przez gestapo Lasik przeszedł bardzo ciężkie śledztwo, według powojennych wspomnień współoskarżonej z nim łączniczki przyznał się do działalności szpiegowskiej, wziął na siebie odpowiedzialność i do końca wierzył, że uda mu się przeżyć. W styczniu 1943 r. został skazany na karę śmierci, która została wykonana dopiero 7 stycznia 1944 r. w Halle. „Istnieją domniemania, że rząd angielski zaproponował wymianę Lasika na zatrzymanego w Anglii niemieckiego szpiega, Niemcy jednak nie zgodzili się na wymianę” – dodaje prokurator.  

Za swą działalność został dwukrotnie odznaczony przez Polski Rząd w Londynie, odznaczenia zamurowane w domu przy ul. Hożej w Warszawie zaginęły jednak w trakcie powstania warszawskiego.

Pion śledczy IPN w Poznaniu wszczął śledztwo w sprawie skazania na karę śmierci i więzienie przez Sąd Wojenny Rzeszy 8 stycznia 1943 roku w Berlinie piętnastu agentów wywiadu Armii Krajowej. Jak nas informuje prokurator Sylwester Napieralski, trwa teraz gromadzenie dokumentacji dotyczącej tej zbrodni oraz czynności mające na celu zebranie informacji o losach jej sprawców.

Sprawa jest nietuzinkowa, bo dotyczy mało znanego epizodu działania polskiego wywiadu na terenie III Rzeszy, szczególnie na Pomorzu oraz w tamtejszych portach.

Pozostało 90% artykułu
2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Historia Polski
Bunt w Kwidzynie. Strażnicy więzienni oskarżeni o pobicie internowanych
Historia
IPN poszukuje na Litwie szczątków poległych żołnierzy AK
Społeczeństwo
Śledczy biorą pod lupę obóz, w którym produkowano zapalniki do V-1
Historia
Królewska kamienica we Lwowie zostanie odnowiona
Materiał Promocyjny
Mity i fakty – Samochody elektryczne nie są ekologiczne
Historia
Przez Warszawę przejdzie marsz pamięci