Paweł Supernak / PAP

Straż Graniczna przy granicy z Białorusią w miejscowości Ozierany Wielkie

W sumie żołnierze wystrzelili wówczas 43 pociski. Rykoszety idą w płot. Migranci w końcu się wycofują. Kiedy sytuacja jest już opanowana, do akcji wkracza Straż Graniczna. Jej funkcjonariusze nie dziękują jednak żołnierzom za wyparcie migrantów, lecz zawiadamiają Żandarmerię Wojskową. Ta szybko zjawia się na granicy w miejscu, w którym padły strzały.

— Trzech chłopaków z kompanii wyprowadzono w kajdankach jak bandytów. Wobec dwóch z nich ruszyły postępowania, zostali zawieszeni. Wyszli z aresztu tylko dlatego, że w batalionie zrobiliśmy zrzutkę, żeby im prawnika załatwić, bo dowódca nie był zainteresowany, aby im w jakikolwiek sposób pomóc. Żołnierze nie są prawnie chronieni przez przełożonych. Przecież w jednostkach są radcy prawni, ale oni żołnierzom nie pomagają. Dlatego morale leży — mówi polski żołnierz, obserwator tych wydarzeń.

Przebieg zdarzenia potwierdziliśmy w biurze prasowym Ministerstwa Obrony Narodowej. W odpowiedzi na pytanie Onetu o to, czy prawdą jest, że żołnierze zostali zabrani z granicy przez Żandarmerię Wojskową w kajdankach, resort odpowiedział: "Po zapoznaniu się z materiałami otrzymanymi od Straży Granicznej, wobec wskazanych żołnierzy w momencie zatrzymania zastosowano prewencyjnie środki. Po zapoznaniu się z materiałami m.in. nagranie otrzymane od Straży Granicznej Żandarmeria Wojskowa podjęła działania wynikające z podejrzenia nieuzasadnionego użycia broni palnej. Żołnierze nie złożyli zażalenia na sposób przeprowadzenia zatrzymania". Resort przyznaje również, że migrantów napierających od strony białoruskiej na polskich żołnierzy było kilkudziesięciu oraz że byli uzbrojeni w niebezpieczne przedmioty i lewarki do odgięcia szczebli z przygranicznego płotu.

Zgodnie z art. 45 pkt. 1d Ustawy o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej można jej użyć m.in. wtedy, gdy zaistnieje "konieczność odparcia bezpośredniego, bezprawnego zamachu na nienaruszalność granicy państwowej przez osobę, która wymusza przekroczenie granicy państwowej przy użyciu pojazdu, broni palnej lub innego niebezpiecznego przedmiotu". Według naszych źródeł, a także informacji uzyskanych z resortu obrony, wszystkie te przesłanki zaistniały w dniu opisywanych przez nas zdarzeń.

Zatrzymani żołnierze obecnie przebywają na wolności, są jednak oskarżeni o przekroczenie uprawnień i narażenie życia oraz zdrowia innych osób. Postanowieniem prokuratora są również zawieszeni w czynnościach służbowych i oddani pod dozór przełożonego wojskowego.

Wojtek Jargiło / PAP

Patrol Wojsk Obrony Terytorialnej wzdłuż Bugu w okolicy wsi Kodeń

Syndrom Nangar Khel na białoruskiej granicy

— Sposób potraktowania tych żołnierzy przypomina to, jak Żandarmeria Wojskowa potraktowała żołnierzy ze sprawy Nangar Khel. Oni też zostali skuci w kajdany, rzucano ich na ziemię — mówi gen. Waldemar Skrzypczak, były dowódca wojsk lądowych, odnosząc się do zdarzenia z 2007 r., podczas którego polscy żołnierze ostrzelali afgańską wioskę. Wszyscy polscy żołnierze zostali uniewinnieni przez sądy.

— Teraz, kiedy nasi na granicy strzelali, jak należy sądzić, w obronie własnej, nikomu nic nie czyniąc, reakcja jest taka sama, jak za Antoniego Macierewicza — dodaje gen. Skrzypczak. — Jego cień nadal snuje się po korytarzach Żandarmerii Wojskowej. To wychowankowie Macierewicza. Nie mogą się od tych metod uwolnić, tłumacząc, że takie mają procedury. To nieprawda. Nie skuwa się polskiego żołnierza w mundurze w kajdany. Uważam, że nadszedł czas, by minister Adam Bodnar się temu przyjrzał i odpowiedział, dlaczego żołnierzy, którzy nikomu krzywdy nie zrobili, w tak haniebny sposób się traktuje. My, weterani, mówimy jednym głosem: dość kalania polskiego munduru przez Żandarmerię Wojskową.

Opinię gen. Skrzypczaka podzielają byli i obecni wojskowi, którzy są przez nas pytani o sytuację na granicy: — Kompletna kompromitacja wojska i państwa. Przecież ci żołnierze nie pojechali tam, bo takie jest ich widzimisię. Nie pojechali tam z prywatną bronią. Na granicę wysłało ich polskie państwo, a wojsko wydało im broń. Dostali zadanie, by strzec naszej granicy. Wykonali je, a teraz państwo traktuje ich jak bandytów. Za to powinny polecieć głowy dowódców. Gdzie oni byli, jak żandarmeria wyprowadzała ich podwładnych w kajdanach — mówi doświadczony dowódca.

Zdarzenia, które rozegrały się w Dubiczach Cerkiewnych, były skrzętnie ukrywane przez dowództwo polskiej armii. Oprócz ich uczestników o sprawie wiedziało jedynie bardzo wąskie grono najwyższych dowódców. Jednak ci doskonale zdawali sobie sprawę z tego, jaki ferment to wywoła w szeregach wojska, które nadal liże rany po sprawie Nangar Khel.

Wówczas chodziło o to, że służby kierowane przez ówczesnego szefa SKW Antoniego Macierewicza oskarżyły polskich żołnierzy służących w Afganistanie o zbrodnię wojenną i zabicie z premedytacją afgańskich cywilów. Siódemka polskich żołnierzy została skuta w kajdany na oczach rodzin i potraktowana jak bandyci.

Tomasz Gzell / PAP

Ogłoszenie wyroku ws. Nangar Khel przez Sąd Najwyższy w Warszawie. Rok 2012

Po latach okazało się, że w Afganistanie doszło do nieumyślnego wypadku. Sprawa położyła się jednak cieniem na Wojsku Polskim. Przez lata żołnierze bali się strzelać, sądząc, że może ich spotkać takie samo upokorzenie, jak "siódemkę spod Nangar Khel".

Postępowania toczą się też wobec innych żołnierzy

Onet zapytał resort obrony, jaka była reakcja dowódcy 1. Warszawskiej Brygady Pancernej, gen. Artura Kozłowskiego na zdarzenie? Resort odpowiedział, że przełożony zatrzymanych żołnierzy pojawił się na granicy "niezwłocznie po otrzymaniu informacji o incydencie", a także "zachował zasadę domniemania niewinności".

W dalszej części odpowiedzi czytamy: "Dowództwo brygady przykłada dużą uwagę do dbałości o morale i motywację żołnierzy, również bierze pod uwagę m.in. specyfikę służby i codzienny wysiłek żołnierzy. Żołnierze mają możliwość skorzystania z porad prawnych oraz wsparcia psychologa".

• Szef MON o napiętej sytuacji na granicy. "Dochodzi do bandyckich ataków"

Tymczasem opisane przez nas zdarzenie z Dubicz Cerkiewnych nie było jedynym przypadkiem, w którym po oddaniu ostrzegawczych strzałów żołnierzy spotkały poważne konsekwencje.

Już w następnej turze, na początku kwietnia, w podobnej sytuacji znalazł się żołnierz z tej samej brygady, z 3. batalionu czołgów w Wesołej. On też w stresowej sytuacji i wobec napierających migrantów oddał strzały. "W przedmiotowej sprawie toczy się postępowanie" – poinformowało nas MON w odpowiedzi na pytanie dotyczące tego żołnierza.

– Strzały po obu stronach padają i będą padać. Tam jest wojna, ale wszyscy udają, że tego nie widzą. Kiedy panowie Tusk i Kosiniak-Kamysz mówią w telewizji, że żołnierze mają prawo do użycia broni, to muszą wiedzieć, że nasi koledzy właśnie z tego powodu zostali zawieszeni. Dlatego na pasku [w wojskowym żargonie: granica – red.] nie używamy broni. Inna sprawa, że używania broni zabraniają też dowódcy, którzy nie chcą mieć dodatkowych problemów – mówi służący na granicy żołnierz.

• Migranci atakują na granicy polskie patrole. Polski generał: to bandyci, dość litości!

Rzeczywiście, najważniejsi politycy w kraju stanowczo wypowiadali się na ten temat tuż po dźgnięciu polskiego żołnierza w okolicach Dubicz Cerkiewnych. "Naszej granicy bronić będziemy wszystkimi dostępnymi środkami" - napisał w mediach społecznościowych premier Donald Tusk.

Jeszcze bardziej jednoznacznie wypowiedział się wiceminister obrony Cezary Tomczyk w Radiu Zet: "zawsze żołnierz, wtedy kiedy jest atakowany, ma prawo do użycia broni, tak mówi prawo i to jest taka logika, z którą mamy do czynienia”.

MON przekonuje nas, że dowódcy nie zabraniają żołnierzom użycia broni palnej, dodając, że "tylko w maju br. żołnierze pełniący służbę na granicy oddali ponad 700 strzałów ostrzegawczych".

Niedoświadczeni żołnierze nie dają rady

Oddzielnym problemem są nowi w armii żołnierze, którzy są rzucani bezpośrednio na granicę. Żołnierze z granicy, z którymi rozmawiamy, informują nas, że według obecnych wymogów lądują tam żołnierze po 50 dniach w służbie i odbytym strzelaniu wartowniczym.

W odpowiedzi na nasze pytania resort obrony pisze, że "według informacji uzyskanych w 1 Warszawskiej Brygadzie Pancernej służbę na granicy pełnią żołnierze z co najmniej 5-miesięcznym (i większym) doświadczaniem wojskowym".

Jednak ten sam resort potwierdza przytoczone przez nas zdarzenie, w trakcie którego koło niereagującej młodej wojskowej przeszła grupa uchodźców. — Ją po prostu zblokowało, bo była świeżym żołnierzem. Potem dobiegł do niej chłopak ze służby dobrowolnej, żeby jej pomóc. Okazało się, że jak ruszył, to zostawił broń pod opieką funkcjonariuszy Straży Granicznej. Dowódcy stwierdzili, że winą tych dwojga było to, że uchodźcy przeszli. Znowu to wina żołnierzy, a nie dowódców. Tam chyba też poszło jakieś postępowanie dyscyplinarne. Dowódcom bardzo zależy, żeby tych spraw nie nagłaśniać. Część jest po cichu chowana, meldowane są tylko sukcesy – opisują tę sprawę żołnierze, którzy znają jej kulisy.

Ministerstwo Obrony poinformowało nas, że ten "żołnierz odbył szczegółowy instruktaż oraz rozmowę z dowódcą batalionu. Dowódca brygady nakazał również przeprowadzić rozmowę z psychologiem oraz wszczęcie postępowania wobec żołnierza".

Kto winien? Nie dowódca!

Doświadczeni żołnierze przekonują nas, że w takich przypadkach odpowiedzialność powinna ciążyć na dowódcach, którzy nie przeszkolili odpowiednio tych świeżych w armii żołnierzy.

— Kiedy non stop jeździmy na granicę, to szkolenia odbywają się głównie na kwitach, czyli na papierze, a nie w rzeczywistości — mówią. — Niby jest szkolenie raz na kwartał, ale gdyby jeszcze było ono prowadzone przez oddział specjalny Żandarmerii Wojskowej czy policji, żeby uczyć tych nowych działań prewencyjnych, tarczowania. Na przykład żołnierze mają zakaz używania pałek, bo dochodziło do tego, że pałowali tych uchodźców jak ZOMO, kiedy wszedł stres.

— Żołnierze nie są odpowiednio wyszkoleni, dochodzi stres, krótki staż służby — podsumowują nasi rozmówcy. — W Mińsku Mazowieckim jest oddział specjalny Żandarmerii Wojskowej, gdzie mają ludzi dokładnie do takich działań, ale ich tu nie ma. To powinni robić wyszkoleni ludzie, a nie Heniek z Baśką z Biedronki z Białej Podlaskiej, którzy do wojska przyszli trzy miesiące temu.