Onet

W przypadku alkoholików wysoko funkcjonujących (hfa — high functioning alcoholics — red.) uzależnienie może być ukrywane przez lata, także przed najbliższą rodziną. Tacy alkoholicy to przede wszystkim osoby na kierowniczych stanowiskach, dobrze postrzegane w pracy, dobrze zarabiające, z pozornie uporządkowaną — by nie powiedzieć idealną — sytuacją rodzinną. Amerykański sen, który w praktyce okazuje się polskim koszmarem.

Biznesmeni, prawnicy, lekarze, dziennikarze, celebryci. Wielu z problemem alkoholowym. Oto obraz "sukcesu po polsku", polskiego "picia z klasą".

Takich przypadków są setki, jeśli nie tysiące. Alkoholik wysoko funkcjonujący to w polskim społeczeństwie bardziej norma niż wyjątek. — Trudno się dziwić, skoro alkohol jest powszechnie sprzedawany w sklepach jako środek spożywczy, a mamy tu do czynienia z silnie toksyczną substancją narkotyczną, bo tym tak naprawdę jest alkohol — mówi Onetowi Michał Świerczek z ośrodka terapii uzależnień "Dezyderata" w Rabce-Zdroju.

Michał Świerczek problemami alkoholowymi zajmuje się od wielu lat. Jest certyfikowanym instruktorem terapii uzależnień, absolwentem Szkoły Specjalistów Psychoterapii i Instruktorów Terapii Uzależnień CARE Brok. Sam, jako młody człowiek, borykał się z uzależnieniem od alkoholu, nie pije od 38 lat. I od tylu lat stara się pomagać innym.

"Państwo korzysta na sprzedaży silnie toksycznej substancji"

— Mieliśmy pacjenta, prawnika, z doskonałymi perspektywami zawodowymi. Zmarł w ciągu alkoholowym kilka dni przed swoimi 36. urodzinami, krótko po wcześniejszym wyjściu z kolejnej terapii — mówi Onetowi pan Michał. — Powiem wprost. Na pytanie, skąd się biorą wysoko funkcjonujący alkoholicy, odpowiedź jest tylko jedna. Tworzy ich społeczeństwo, w którym picie jest normą — podkreśla.

— Alkohol jest czymś powszechnym i akceptowalnym. Jest dostępny wszędzie, przez 24 godz. na dobę. Jest uznawany za produkt spożywczy, a do tego pierwszej potrzeby, bo nawet w okresie pandemii nie ograniczono jego sprzedaży. Bije nas po oczach w każdym sklepie spożywczym, na każdej stacji benzynowej. Jest wszędzie — wskazuje.

— Tymczasem alkohol jest substancją psychoaktywną, narkotyczną, silnie toksyczną, usankcjonowaną przez państwo, które czerpie korzyści z jego sprzedaży — mówi Świerczek.

— Owszem, wszyscy niby wiedzą, że państwo powinno coś z tym zrobić, ale lobby alkoholowe jest zbyt silne i nie dopuści do żadnych zmian. Zresztą, przy Wiejskiej, w Sejmie, też się przecież popija. Bo niby dlaczego nie? Przecież to takie normalne. Każdy tak sobie mówi do czasu, aż nie nastąpi kryzys — podkreśla terapeuta.

W Polsce nie istnieją świeże badania, które pozwoliłyby oszacować liczbę alkoholików wysoko funkcjonujących. W Stanach Zjednoczonych zaliczana jest do nich co piąta osoba mająca problem z alkoholem, czyli 20 proc. spośród alkoholików (dane National Institute for Alcohol Abuse and Alcoholism — red.).

Ostatnie tego rodzaju badanie w Polsce, dotyczące alkoholików wysoko funkcjonujących, pochodzi z 2011 r. Wtedy to Wyższa Szkoła Pedagogiki Resocjalizacyjnej w Warszawie sprawdziła wśród stołecznych i nie tylko, bankierów i pracowników korporacji, stopień spożycia alkoholu. Jak się okazało, wśród tych z "korpo", na co dzień piło 18 proc. z nich. Aż 40 proc. sięgało po alkohol kilka razy w tygodniu.

— Powiem szczerze, że cały dorobek Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, gdzie byli doskonali terapeuci, korzystający z doświadczeń i szkoleń m.in. w USA, został w 2022 r. zaprzepaszczony. Wtedy PARPA zlikwidowano, połączono z Krajowym Biurem ds. Narkomanii, tworząc na jej miejsce Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom. Nieco wcześniej zwolniono dyrektora PARPA, który był przeciwny proponowanej formie przeprowadzenia tej fuzji, a do tego mówił prawdę o problemach związanych z alkoholem w Polsce. To spowodowało, że ówczesny minister zdrowia "stracił zaufanie" do dyrektora. W ten sposób rozmontowano jeden z najlepszych w Europie systemów monitorujących problemy alkoholowe. Była to jedyna instytucja, z którą liczyło się alkoholowe lobby. Teraz problemy alkoholowe "rozmywają się" wśród innych, którymi zajmuje się KCPU. Usiłuje się wprowadzać różne działania doraźne, niemające już jednak znamion działań systemowych. A stworzenie takiego systemu trwało ponad 30 lat — mówi terapeuta Michał Świerczek.

"Brak szkoleń, głównie w szkołach. A pić zaczynają już 12-latkowie"

— To nie jest stwierdzenie mylące: "wysoko funkcjonujący alkoholik". Bo oni do pewnego czasu funkcjonują wręcz doskonale, rewelacyjnie — zaznacza rozmówca Onetu.

— Miałem pod opieką pacjentkę alkoholiczkę, która przez wiele lat posiłkowała się alkoholem, żeby osiągać awanse i wspinać się po szczeblach kariery. Z pomocą alkoholu kładła się spać, z pomocą alkoholu robiła interesy. Aż któregoś razu po ostatecznym wiele lat wyczekiwanym awansie, po prostu nie dała rady wstać z łóżka — opowiada.

— Alkoholizm to jest przewlekła, śmiertelna, postępująca choroba, prowadząca często do depresji, do dobrowolnej izolacji. Wszystko po to, żeby można się było spokojnie napić. My mieliśmy wśród pacjentów lekarzy, profesorów wyższych uczelni, dziewczynę pracującą w Cambridge, która jak szła w ciąg, to dwa tygodnie mąż jej szukał po pubach — opisuje Świerczek.

Podkreśla, że obecnie w Polsce realna profilaktyka uzależnień jest niewystarczająca, choćby w szkołach. — Kiedyś były takie programy, sam w nich uczestniczyłem. Rozmawialiśmy z młodzieżą z gimnazjów i liceów o prawdzie, wolności i miłości w kontekście alkoholu. Cóż, młodzież była w temacie doskonale zorientowana, część, z trzeciej klasy gimnazjum, pisała nam w anonimowych ankietach, że już są uzależnieni i nie widzą dla siebie szansy. Te programy i szkolenia się ucięły po 2015 r., bo od tego czasu do szkół praktycznie nie dało się wejść — mówi terapeuta.

— Próbowaliśmy w Małopolsce zorganizować szkolenie dla jednej ze szkół. Dyrekcja nam odpisała, że nie potrzebują, bo u nich "nie ma problemu narkomanii ani alkoholizmu". Kuriozum, w sytuacji, gdy do inicjacji alkoholowej dochodzi już wśród 12- i 13-latków! — podkreśla nasz rozmówca.

— To jest samo życie. A wśród tych wysoko funkcjonujących alkoholików mamy multum lekarzy. Zresztą prof. Zbigniew Religa sam przyznał, że z powodu problemu alkoholowego musiał na jakiś czas przestać operować pacjentów. W ośrodku wśród pacjentów mamy osoby prowadzące dobrze prosperujące biznesy, które potrafią wziąć tydzień wolnego tylko po to, żeby, mówiąc wprost, chlać. Mamy przysyłanych z zagranicy, wysoko opłacanych fachowców, którym za terapię płacą ich szefowie. Bo oni wiedzą, że o podobnych specjalistów na rynku trudno, a ci — o ile się wyleczą — będą dla nich pracować jeszcze przez długie lata. Tych ludzi jest wielu. I musi dojść do bardzo głębokiego kryzysu, żeby do nich dotarło, że mają potężny problem. Że są poważnie chorzy — wskazuje terapeuta.

— Bo osoba uzależniona, zanim dosięgnie własnego dna, będzie kombinować, żeby dalej pić. Rozwinie w sobie system zasłon, żeby się przed samym sobą usprawiedliwić. Że niby pije, bo ma stresującą pracę, pije, bo musi się odprężyć, pije, bo to nic złego... Powody można mnożyć. A potem przychodzi wielkie bum. Żona mówi, że odchodzi i zabiera dzieci albo spowoduje się wypadek po pijanemu. I wtedy trzeba się zmierzyć z problemem, którym jest po prostu, tylko i aż alkoholizm — mówi terapeuta Michał Świerczek.

"Kryją prezesa, który jest nawalony"

Terapeuta podkreśla, że bez tego wstrząsu, wysoko funkcjonujący alkoholik może zapić się nawet na śmierć bez wychodzenia z domu. — Oczywiście, poza godzinami pracy, bo praca jest dla wysoko funkcjonującego alkoholika święta. Ona daje mu jedyne poczucie stabilności. Rodzina może się sypać i z reguły się sypie, bo ci wysoko funkcjonujący alkoholicy, nawet jak są w domu, to ich nie ma, bo piją. Ale do pracy trzeba się stawić trzeźwym i gotowym do wyzwań i sukcesów — podkreśla nasz rozmówca.

— Bywa też, że mają świetnie "wytresowanych" współpracowników, którzy kryją pana prezesa i nie dopuszczają nikogo, kiedy nie jest on w odpowiedniej formie i "nawalony" śpi w swoim gabinecie.

— Wszystko do czasu, gdy taki wysoko funkcjonujący alkoholik nie jest już w stanie kontrolować ani ilości, ani częstotliwości wypijanego alkoholu, a co gorsza traci kontrolę nad swoim życiem. Wtedy nie jest już w stanie pracować — zaznacza terapeuta.

— Wszystko to wygląda dość ponuro, ale my walczymy o uratowanie życia każdego człowieka. Tyle że najpierw oni muszą zaakceptować swoją chorobę. Bo bez tego, to działa tak, jak chory człowiek, który wyjdzie od lekarza, podrze receptę, a potem ma pretensje, że mu się nie polepsza — wskazuje.

"Państwo problemu nie widzi. Bo widzieć nie chce. A byt narodu jest zagrożony"

— Umierają kolejne osoby z perspektywami, ze świetną pracą. Umierają w ciągu alkoholowym. Tak to wygląda w państwie, które czerpie chwilowe i widoczne zyski ze sprzedaży alkoholu — podkreśla terapeuta.

— Niestety nie mówi się o tym, że straty z powodu problemów alkoholowych 3 lub 4-krotnie przewyższają zyski z jego sprzedaży. Mamy wszechobecne przyzwolenie na picie, a alkohol i jego reklamy atakują nas w zasadzie wszędzie — opisuje Michał Świerczek. Nawet dzieci.

— Była niedawno skandaliczna wręcz promocja napojów bezalkoholowych, które dzieciaki też mogą sobie kupić, bo rzekomo jest zero procent. Nie jest zero, ale sprzedawcy mają problem, żeby odmówić sprzedaży. A jeśli odmówią, są "stacze" przed każdym sklepem, którzy tym dzieciom ten rzekomo bezpieczny alkohol kupią za niewielką "dolę". A skoro jest tak powszechna dostępność, to trudno się dziwić, że równie powszechny staje się problem alkoholizmu. W tym tego "z klasą". Tyle że upić się można tak samo markowym winem, jak i "jabolem". Nie ma żadnej różnicy — podkreśla terapeuta.

— Sytuacja jest dziś dość dramatyczna. Po pandemii spożycie czystego alkoholu zwiększyło nam się z 10 litrów na osobę powyżej 15. roku życia do 12,5 litra rocznie. Tymczasem, jak wynika z badań, picie powyżej 10 litrów rocznie staje się zagrożeniem dla biologicznego bytu narodu — wskazuje Michał Świerczek. — A to u nas idzie jak sztafeta pokoleń. Pijane matki rodzą już uzależnione w momencie urodzenia dzieci z FAS, alkoholowym zespołem płodowym — podkreśla.

— Aby dostać się na terapię refundowaną z NFZ, trzeba czekać nawet do dwóch-trzech miesięcy. Cóż, w trzy miesiące pijący alkoholik może się zapić na śmierć. Do tego, na detoksykację w ośrodkach finansowanych przez NFZ przyjmowane są wyłącznie osoby "wyzerowane", czyli bez grama alkoholu w organizmie. Większość alkoholików będących w ciągu alkoholowym, których poznałem, nie byłoby w stanie się na to zdobyć, żeby się "wyzerować" — opowiada terapeuta.

— Skutki są, jakie są. Z dnia na dzień widzimy, że ilość pacjentów nam lawinowo rośnie, a nikt problemu nie bada. Problemu, który polega na uzależnieniu od silnej trucizny tkankowej, jaką jest alkohol, który wykańcza organizm — przekonuje.

Wszechobecna "małpka". Kolorowa, pozornie niegroźna. Może zabić

W ocenie Michała Świerczka rozwiązaniem dla Polski byłoby natychmiastowe zrezygnowanie z traktowana alkoholu jako produktu spożywczego i zakaz sprzedaży go w sklepach spożywczych. Oraz zakaz wszelkiej reklamy i promocji.

— Musimy pójść śladem Norwegii i krajów skandynawskich. Tam alkohole są dostępne wyłącznie w specjalistycznych sklepach, a nie wszędzie, jak to jest w Polsce. Dla przykładu, w liczącym ponad 600 tys. mieszkańców Oslo jest zaledwie pięć sklepów z alkoholem. A u nas? Ile jest sklepów, stacji... — wskazuje terapeuta. — Należałoby też ustalić cenę minimalną alkoholu oraz ograniczyć na terenie całego kraju godziny sprzedaży, oraz liczbę punktów sprzedaży — mówi.

Podkreślmy, że z badań firmy Synergion przeprowadzonych w 2019 r. wynika, że każdego dnia w Polsce sprzedawane są 3 mln tzw. małpek — z czego 1 mln do południa. "Małpki" nosi się w damskich torebkach, w kieszeniach, wypija w windzie lub w toalecie, zaścielają praktycznie pobocze każdej drogi, najpewniej wyrzucane przez okno samochodu. Najpewniej wyrzucane przez tegoż samochodu kierowcę, który być może zakupu dokonał na stacji paliw. Były już podejmowane próby wycofania alkoholu ze stacji paliw, jednak alkoholowe lobby okazywało się silniejsze.

— Ciekawe czy obecna władza będzie w stanie poradzić sobie z alkoholowym lobby? Problem ten dotyczy, z osobami bliskimi osób uzależnionych, kilku milionów ludzi w Polsce. Problem tak olbrzymi, że aż niewidoczny — podsumowuje terapeuta.