Telewizory można oceniać pod kątem wyświetlanego przez nie obrazu czy generowanego dźwięku, ale czymś, co na pierwszy rzut oka od razu przykuwa uwagę, to wielkość. Odbiorniki kineskopowe (CRT) są duże, ciężkie, zajmują większą część półki, na której stoją, a do tego ekran, gdzie można było oglądać telewizję czy filmy, jest niewspółmiernie mały w stosunku do gabarytów całego urządzenia. W latach 90. XX w., a w Polsce w pierwszej dekadzie lat 2000. pojawiła się alternatywa, która oferowała nie tylko lepszy obraz, ale również była nieporównywalnie cieńsza.
Wiele z tych cech to domena współczesnych telewizorów OLED, których 50- czy 55-calowe wersje da się kupić aktualnie — w zależności od producenta i dodatkowych funkcji — za 4-5 tys. zł. Czemu zatem, mimo wielu zalet, nikt nie produkuje już plazm?
Telewizor plazmowy — jak działa i czym różni się od ekranu LCD?
Zanim przejdziemy do odpowiedzi na pytanie zadane w tytule, krótkie wyjaśnienie związane z technologią stojącą za telewizorami plazmowymi. W odróżnieniu od telewizorów LCD, gdzie odpowiednie światło z diod LED pada na panel ciekłokrystaliczny składający się z pikseli, co pozwala na wyświetlanie różnokolorowych obrazów, w plazmach wykorzystuje się specjalne komórki (przegródki) znajdujące się pomiędzy dwoma szklanymi panelami.
Budowa ekranu w telewizorze plazmowymŹródło: Wikipedia (domena publiczna)
Jak widać na powyższym obrazku, w każdej takiej przegródce znajdowała się mieszanina gazów, a trzy komórki obok siebie tworzyły jeden piksel. W ekranach LCD każdy piksel na panelu LCD składa się z mniejszych subpikseli (zazwyczaj trzech). Od intensywności świecenia tych elementów (R — czerwony, G — zielony, B — niebieski) zależy barwa pojedynczego piksela. Komórki wchodzące w skład pikseli w telewizorach plazmowych działają na podobnej zasadzie, z tym że pokryte są specjalną substancją zwaną luminoforem, a do tego po obu stronach znajdują się elektrody. W chwili, w której do układu dostarczony zostanie prąd, gaz znajdujący się wewnątrz zacznie ulegać jonizacji, przekształcając się tym samym w plazmę.
To z kolei prowadzi do powstania promieniowania ultrafioletowego (UV), które uderza w ścianki komórek pokrytych luminoforem o różnych kolorach (czerwony, zielony i niebieski). W ten sposób uzyskujemy światło widzialne, którym możemy sterować za pomocą wspomnianych wcześniej elektrod. W zależności od tego, jaki kolor jest potrzebny, by obraz wyświetlany na ekranie wyglądał tak, jak zaplanował to sobie jego twórca, zwiększamy napięcie elektryczne w wybranym obszarze, by poszczególne subpiksele zmieniały swoje barwy, wpływając na to, jak wygląda cały piksel.
Podobnie, jak w przypadku telewizorów ciekłokrystalicznych, układ elektryczny nie steruje kolorami — chodzi o kontrolę uzyskiwanego światła widzialnego, które przekłada się na obraz wyświetlany na ekranie telewizora. Technologia stojąca za plazmami była bardziej skomplikowana od LCD-ków, co miało sporo plusów, jednak czas pokazał, że użytkownicy mogą zrezygnować z wielu tych zalet na rzecz ceny.
Telewizor plazmowy Samsunga zaprezentowany na CES 2013Źródło: Samsung
Zalety telewizorów plazmowych
Do głównych zalet plazm należały przede wszystkim:
- wysokie pokrycie kolorów — im wyższe, tym telewizor czy monitor jest w stanie wyświetlić więcej barw, co przekłada się na żywsze i bardziej nasycone kolory;
- głęboka czerń — kolor ten nie jest szary, jak w dużej części współczesnych telewizorów LCD z niższej i średniej półki cenowej, a naprawdę intensywnie ciemny, co pozwala uzyskać świetny efekt w trakcie seansów filmów. Dopiero OLED-y mogły pochwalić się świetną czernią;
- wysoki współczynnik kontrastu — to łączy się ze wspomnianą już czernią i pozwala na uzyskanie głębszych kolorów. W zależności od zastosowanej matrycy w ekranach LCD współczynnik kontrastu wynosi od 1000:1 do 6000:1. W przypadku plazm mówimy o nawet 10000:1;
- szerokie kąty widzenia — podobnie jak w przypadku telewizorów OLED, niezależnie od tego, z którego miejsca patrzymy na ekran, wyświetlany obraz wygląda tak samo dobrze;
- czysty obraz i niski czas reakcji — choć plazmy miały 60-hercowe matryce, w trakcie oglądania rozgrywek sportowych czy grania w gry nie pojawiały się sytuacje, w których szybko poruszające się elementy (np. piłka kopnięta przez zawodnika) pozostawiały za sobą ślady. Smużenie jest dużym problemem nawet we współczesnych telewizorach LCD;
- nie występowały problemy z jednorodnością podświetlenia — brak zewnętrznego podświetlenia sprawiał, że na całym ekranie obraz wyświetlał się z taką samą intensywnością. W przypadku współczesnych telewizorów LCD ze standardowymi diodami LED da się zauważyć, że niektóre obszary są jaśniejsze, a inne ciemniejsze.
Jak widać, zalet jest sporo, a część sprawia, że plazmy przewyższają współczesne telewizory ciekłokrystaliczne. Czemu zatem to właśnie odbiorniki LCD stały się tymi najpopularniejszymi?
Wysoki pobór prądu oraz wypalanie plazm
Jeśli ktoś, kto przyzwyczaił się do obrazu wyświetlanego na telewizorach LCD, zobaczyłby film czy serial na plazmie, od razu zwróciłby uwagę na bardzo niską jasność. Telewizory plazmowe były bardzo ciemne, a co gorsza — wraz z upływem czasu ich sprawność spadała, co odbijało się również na jakości kolorów. Efekt ten był jeszcze mocniej widoczny podczas korzystania z plazmy w jasnym pomieszczeniu.
Wtedy również znikała jedna z głównych zalet tego typu odbiorników, czyli głęboka czerń. Światło z pokoju sprawiało, że obraz był po prostu rozmyty, a kolor, który w domyśle miał być czarny, okazywał się szary. Oglądając film w ciemnym pomieszczeniu, problem znikał, jednak ciągle dużym mankamentem technologii okazywało się wypalenie plazmy. Wraz z kolejnymi modelami udawało się przedłużyć żywotność telewizorów, jednak sam fakt zauważalnej degradacji odbiornika sprawił, że plazma nie była urządzeniem na lata, a właśnie z taką myślą wiele osób kupuje tego typu sprzęty również dziś.
PlazmaŹródło: Panasonic
To właśnie ten aspekt oraz wysoka waga czy ogromny pobór energii (od 300 do 500 W w zależności od ustawień przy ok. 150-200 W w przypadku LCD), który nie przekładał się na jaśniejszy obraz, sprawiły, że plazmy nie mogły konkurować z przystępnymi cenowo telewizorami ciekłokrystalicznymi. Wysokie zużycie prądu odbijało się również na kulturze pracy urządzenia — plazmy miały tendencje do silnego grzania, co wymuszało na inżynierach stosowanie systemu chłodzenia, który był bardziej rozbudowany niż we współczesnych odbiornikach.
Liczne otwory sprawiały, że do środka urządzenia dostawało się bardzo dużo kurzu, a dodatkowe wentylatory były po prostu głośne. W międzyczasie telewizory LCD taniały z roku na rok i były dostępne w coraz większych rozmiarach, a do tego udało się im osiągnąć coś, co nigdy nie stało się częścią plazm — rozdzielczość 4K.
Sprzęty te umarły nim na dobre UHD weszło do powszechnego użytku w telewizorach, a ze względu na ogromne koszty, nikomu nie opłacało się już tworzyć odbiornika w tej technologii, który byłby dopasowany do wysokich rozdzielczości. Telewizory plazmowe operowały maksymalnie na Full HD (1920 × 1080).
Porównanie dobrze obrazujące różnicę pomiędzy 1080p (Full HD) a UHD oraz pozostałymi rozdzielczościamiŹródło: Komputer Świat
Największe firmy ogłaszają koniec produkcji telewizorów plazmowych
Rozkwit rynku plazm przypada na lata 2000-2010 — wtedy właśnie segment ten notował największe zyski, a w 2005 r. przychody ze sprzedaży telewizorów plazmowych w Stanach Zjednoczonych przekroczyły 5,3 mld dol. (ponad 23 mld zł). Rok później analitycy zauważyli jednak, że to LCD-ki wyprzedziły plazmy i zaczęły rywalizować z ciągle popularnymi wówczas odbiornikami CRT. W 2008 r. główna wojna toczyła się pomiędzy telewizorami ciekłokrystalicznymi i kineskopowymi — sprzedaż w pierwszym kwartale wyglądała następująco:
- 22,1 mln odbiorników CRT;
- 21,1 mln telewizorów LCD;
- 2,8 mln plazm.
Od 2010 r. sprzedaż telewizorów plazmowych systematycznie spadała, a trzy lata później Panasonic, jeden z większy wówczas dostawca tego typu odbiorników, ogłosił, że kończy z ich produkcją. Podobną decyzję podjął szybko Samsunga, a w sierpniu 2014 r. z technologią PDP (Plasma Display Panel) pożegnało się LG.
Telewizor plazmowy LGŹródło: LG
Wśród przyczyn końca telewizorów plazmowych wymienia się również kwestie logistyczne — urządzenia te były ciężkie, a ze względu na szklany ekran całość była bardzo delikatna, co przekładało się konieczność dokładnego zabezpieczenia odbiornika, by przetrwał transport. Zajmowało to czas, a takie pudło zabierało również cenne miejsce, co wiązało się z trudniejszym magazynowaniem czy przewożeniem.
To wszystko sprawiło, że tańsze w produkcji, lżejsze i mniej prądożerne LCD-ki, które oferowały wyższą jasność, podbiły rynek cienkich telewizorów. Mimo pojawienie się OLED-ów, w których produkcji specjalizuje się obecnie LG, to właśnie odbiorniki LCD cieszą się ciągle dużą popularnością. W 2022 r. firma TCL, która produkuje tylko telewizory ciekłokrystaliczne, zajęła drugiej miejsce w ogólnoświatowym rankingu sprzedaży.
