Smoleńsk to symbol polskiego bałaganu [FRAGMENT KSIĄŻKI]

W tym miejscu muszę wyjaśnić, dlaczego zostałem obudzony telefonem w ten sobotni poranek. Spotkałem się bowiem z zarzutem w stosunku do placówki, że nie byliśmy przygotowani na ewentualne lądowanie prezydenta, mimo iż Mińsk był tzw. lotniskiem zapasowym. Zarzut ten jest oczywiście całkowicie paranoiczny. Na tej zasadzie polska ambasada w Berlinie powinna w zasadzie przenieść się na lotnisko międzynarodowe w stolicy Niemiec, dlatego że Berlin wyznaczany jest jako lotnisko zapasowe dla lotów pomiędzy Warszawą a Brukselą, a do Brukseli premier, prezydent albo któryś z ministrów latają w zasadzie co tydzień. Rzeczą oczywistą było, że nie spodziewaliśmy się prezydenta i tak samo, jak ambasady USA w krajach, nad którymi leci prezydent USA, nie dyżurowaliśmy na lotnisku.

Gdy usłyszałem, że samolot z prezydentem ma lądować w Mińsku, zadzwoniłem do kierowcy i powiedziałem mu, żeby szybko się ogolił, włożył garnitur i przyjechał po mnie w ciągu kwadransa. Sam również się goliłem i równocześnie dzwoniłem do swojego zespołu. Czekałem też na zapowiedziane przez Darka Górczyńskiego potwierdzenie, czy samolot w efekcie przyleci do Mińska, czy jednak zdołał wylądować. Mijały minuty i nikt do mnie nie dzwonił. Sam próbowałem dodzwonić się do Darka, ale jego telefon był cały czas poza zasięgiem.

• Książkę Witolda Jurasza pt. "Demon zza miedzy" można kupić tutaj

To skądinąd druga zagadka. Samolot nie ściął bowiem żadnego masztu łączności komórkowej, a jednak według relacji świadków bezpośrednio po katastrofie telefony przestały działać. Zadzwoniłem więc do ambasady w Moskwie. Telefon odebrał przebywający tam zastępca ambasadora i szef Wydziału Politycznego, a kilka miesięcy wcześniej mój szef, radca – minister Piotr Marciniak, który powiedział, że miała miejsce katastrofa. W tym momencie połączenie zostało przerwane. Stojąca obok mnie żona spytała, co się stało. Odpowiedziałem, że "jakaś katastrofa" i dodałem, że "pewnie nasi wieńca nie zabrali czy coś takiego, jak zwykle u nas" i dalej się szykowałem do wyjścia. W chwili, w której wiązałem krawat, udało mi się połączyć w końcu z Darkiem Górczyńskim, który będąc wyraźnie w szoku, powiedział: "No tak, no tak, katastrofa, rozbił się". Spytałem: "Jak to się rozbił?". W odpowiedzi usłyszałem: "No w pi… się rozbił, tu są wszędzie trupy". Zaznaczam w tym miejscu, że słowo, którego użył Darek, nie wynika z jakiejś dezynwoltury czy braku szacunku, tylko z bardzo wyraźnego szoku, w którym się znajdował. Głos mu się bowiem łamał i cały czas powtarzał słowa "Jezu" i "No trupy, trupy". W pewnym momencie zaczął mi relacjonować, że widzi oderwaną rękę i że przecież tych ludzi trzeba jakoś złożyć. To, co mówił, było tak wstrząsające, że powtarzałem jego słowa: "Ale jakie trupy? Ale jak to jakaś ręka?". I dopiero kiedy w lustrze, przed którym wiązałem krawat, zobaczyłem spojrzenie mojej żony, dotarło do mnie, co się stało.

Pierwszym człowiekiem, do którego zadzwoniłem, był nasz ambasador w Azerbejdżanie Krzysztof Krajewski, z którym się przyjaźniłem, a który z powodu aktywnej polityki prezydenta Lecha Kaczyńskiego na kierunku kaukaskim miał z nim bliskie relacje. Powiedziałem Krzysztofowi, że samolot się rozbił i według relacji kolegi, który znajduje się na miejscu, nikt nie przeżył. Krzysztof, gdy to usłyszał, zaczął powtarzać coraz bardziej łamiącym się głosem: "No ale co ty mówisz, no co ty mówisz? No nie. No proszę cię. No nie". I się popłakał.

• PRZECZYTAJ: Tajemnice Łukaszenki. "Zareagował kpiącym spojrzeniem. Wtedy przeszły mnie ciarki" [FRAGMENT KSIĄŻKI]

/…/

"Mówienie o dobrej woli Rosjan już w tym momencie stało się absurdem"

Kiedy jechaliśmy od granicy rosyjskiej do Smoleńska, w którymś momencie zauważyliśmy, że wyprzedzamy autobus, którym jechał Jarosław Kaczyński i delegacja PiS. Widzieliśmy to wyraźnie dlatego, że jechali oni z eskortą i nie dało się nie zauważyć autobusu w obstawie radiowozów. Jechałem w jednym aucie z wicepremierem Waldemarem Pawlakiem oraz ministrem obrony Bogdanem Klichem. Poinformowałem ich o tym, że ma miejsce tego rodzaju sytuacja i że Rosjanie ewidentnie wstrzymują przejazd kolumny z Jarosławem Kaczyńskim. Kiedy dotarliśmy na lotnisko, dowiedzieliśmy się, że delegacja PiS nie jest na lotnisko wpuszczana. O tym również zostali poinformowani obydwaj wymienieni wyżej politycy, przy czym obydwaj informację tę przekazali również Donaldowi Tuskowi. Mówienie o dobrej woli Rosjan już w tym momencie stało się absurdem. Wszyscy członkowie delegacji rządowej głośno wyrażali oburzenie zachowaniem Rosjan.

/…/

"Najlepszą dokumentacją fotograficzną zrobioną bezpośrednio po katastrofie dysponuje Łukaszenko"

Na miejscu katastrofy w którymś momencie spostrzegłem, że obydwaj białoruscy kierowcy, których zatrudnialiśmy w naszej ambasadzie w Mińsku, wyposażeni byli w superprofesjonalne aparaty fotograficzne, przy pomocy których robili zdjęcia każdego napotkanego fragmentu metalu i każdego fragmentu samolotu. Fotografowali też ciała. Dzień później poprosiłem ich, żeby dali mi kopie tych zdjęć, na co jeden z nich, nie ukrywając, dla kogo w istocie pracuje (jasne było, że pracował dla białoruskiego KGB), powiedział: "Panie radco, przecież pan wie, że to nie był mój prywatny aparat fotograficzny, i pan wie, że ja tych zdjęć już dawno nie mam". Spytałem, ile zrobił zdjęć. Odpowiedział, że nie wie, ale dostał instrukcje, że jak będzie miał okazję zrobić tysiąc zdjęć, to ma ich zrobić tysiąc, a jak dwa tysiące, to ma ich zrobić dwa tysiące. Jestem do dzisiaj przekonany, że najlepszą dokumentacją fotograficzną zrobioną bezpośrednio po katastrofie dysponuje Aleksander Łukaszenko. Jestem też głęboko przekonany – że tak jak to ma w zwyczaju – gdyby na tych zdjęciach było cokolwiek, co mógłby użyć przeciwko Rosjanom, to oczywiście by tego używał. Nie po to rzecz jasna, by cokolwiek kiedykolwiek ujawnić, ale by przy pomocy tych zdjęć uzyskać na przykład niższą o kilka dolarów cenę gazu.

Po obejrzeniu miejsca katastrofy – wtedy właśnie zrobiono słynne zdjęcie Donalda Tuska i Władimira Putina, na którym Donald Tusk sprawia wrażenie, jakby się uśmiechał – udaliśmy się na właściwe lotnisko (w tym miejscu muszę wyjaśnić, że Donald Tusk oczywiście ani przez moment się nie uśmiechał. Przeglądając kiedyś zdjęcia z pogrzebu mojego ojca, z przerażeniem odkryłem, że na jednym też wyglądam, jakbym miał uśmiech na twarzy. Zdjęcie to było zrobione w chwili, w której jeden z przyjaciół ojca, składając mi kondolencje, powiedział coś niezwykle wzruszającego i zrobiłem grymas, który być może przez milisekundę sprawiał wrażenie uśmiechu). Na miejscu, już na lotnisku, premier Tusk udał się na rozmowy z Władimirem Putinem. My zaś wspólnie z kolegami z ambasad w Moskwie i w Mińsku, ale również w towarzystwie ministra Klicha komentowaliśmy kolejne prowokacyjne zachowania Rosjan. To, że Rosjanie zachowują się coraz bardziej prowokacyjnie, czego wyrazem było wstrzymywanie kolumny z Jarosławem Kaczyńskim, niewpuszczanie go na lotnisko, przesuwanie części wraku, było dla wszystkich oczywiste i kłamie każdy, kto twierdzi, że władze państwa nie miały świadomości, że na dobrą wolę Rosjan nie można liczyć, a nawet przeciwnie, że trzeba zakładać złą wolę Rosjan. Ta bowiem była ewidentna już w tym momencie.

• PRZECZYTAJ: We władzach Białorusi jest jeden tajemniczy Polak. To szef KGB [FRAGMENT KSIĄŻKI]

/…/

"Podniósł kieliszek i zaintonował jednak utwór poświęcony zwycięstwu ZSRR"

Kiedy dotarliśmy z delegacją Donalda Tuska z powrotem do Witebska, wiedziałem, że czeka na nas na miejscu gubernator obwodu witebskiego, późniejszy wicepremier Białorusi Aleksander Kosiniec, który chciał przekazać kondolencje w imieniu Aleksandra Łukaszenki Donaldowi Tuskowi. Problem polegał na tym, że delegacja nie miała woli rozmowy z Kosińcem i udała się bezpośrednio do samolotu, omijając budynek lotniska, w którym czekał gubernator. Uznałem, że tak się jednak zachować w stosunku do Białorusinów nie możemy, więc poprosiłem radcę Misiaka, żeby przeprosił gubernatora, ale równocześnie przyprowadził go do samolotu i wbrew decyzji, doprowadziłem do spotkania, które trwało kilka minut. Kosiniec przekazał kondolencje i zapewnił o współpracy.

Kiedy samolot z Donaldem Tuskiem już poleciał do Polski, udaliśmy się do budynku lotniska, gdzie czekał na nas mały poczęstunek. Nie było w tym nic niestosownego, bo rzeczywiście byliśmy kilkanaście godzin bez żadnego posiłku. Gubernator w którymś momencie powiedział, że chciałby wznieść toast za pamięć świętej pamięci prezydenta Lecha Kaczyńskiego. Tu już miałem wątpliwości, ale odmówić nie mogliśmy. W związku z tym podnieśliśmy kieliszki i zamoczyliśmy usta. Po toaście za pamięć prezydenta pojawił się kolejny toast – tym razem za pamięć pierwszej damy. Następnie kolejnych osób, które Białorusini wymieniali. Nasi gospodarze zauważyli też, że my jedynie maczamy usta w kieliszkach. W związku z tym w pewnym momencie nie było wyjścia i trzeba było co któryś kieliszek przynajmniej w jakiejś części wypić. Tempo picia nasze i Białorusinów różniło się. W pewnym momencie zastępca gubernatora Witebska, przemiły dżentelmen, skądinąd kilka lat później skazany za korupcję (może dlatego przemiły), powiedział, że chciałby zaśpiewać pieśń, która "łączy nasze narody". Sądziłem, że będzie to jakaś kościelna lub cerkiewna pieśń. Zastępca gubernatora podniósł kieliszek i zaintonował jednak utwór poświęcony zwycięstwu ZSRR w wojnie z Niemcami i zaczął śpiewać: "dień pobiedy, dień pobiedy", czyli "dzień zwycięstwa, dzień zwycięstwa"! Zamarłem. Na szczęście zreflektował się gubernator, który zwrócił uwagę swojemu zastępcy, żeby jednak nie śpiewał akurat tych słów tego dnia. Dla jasności – zastępca gubernatora wcale nie zamierzał nas obrazić. Na Białorusi pieśń o 9 maja to w zasadzie bowiem odpowiednik Ave Maria.

/…/

"Dopiero w czasie tej mszy zarówno mnie, jak i moim współpracownikom popłynęły łzy"

Do Mińska dotarliśmy około czwartej nad ranem. Po kilku godzinach snu udaliśmy się do katedry, w której abp Tadeusz Kondrusiewicz odprawił mszę w intencji ofiar katastrofy smoleńskiej. Dopiero w czasie tej mszy zarówno mnie, jak i moim współpracownikom popłynęły łzy. Wcześniej po prostu byliśmy w pracy. Abp Kondrusiewicz wygłosił jedno z najmądrzejszych, najpiękniejszych, najbardziej przemyślanych i najbardziej wzruszających kazań, jakie słyszałem kiedykolwiek w życiu. Tego samego dnia po południu zaczęliśmy organizować przeloty kolejnych samolotów i przejazdy kolumn samochodów. Bałagan był taki sam jak zawsze. Jak dziś pamiętam dramatyczny SMS od jednego z kolegów z Wydziału Politycznego ambasady, który brzmiał dokładnie tak: "Żadnych wniosków nie wyciągnięto i nikt nigdy nie wyciągnie. Żeby nas ręka boska broniła, żebyśmy wsiedli w jakikolwiek rządowy samolot, pociąg, samochód, autobus czy cokolwiek to będzie, i się w przyszłości rozpier….".

/…/

"PiS zamiast sanacji zaoferował tylko inną ekipę ds. zarządzania bałaganem"

Miesiąc później ok. godz. 23 obudził mnie telefon od wiceministra spraw zagranicznych Białorusi, który przeprosił, że dzwoni o tej porze i spytał, czy jestem świadomy, że prezydent Komorowski jest w Moskwie. Byłem oczywiście świadomy, bo podpisywałem notę dyplomatyczną z prośbą o zgodę na przelot nad terytorium Białorusi. Kiedy usłyszałem jego pytanie, przeszły mnie dreszcze, bo uznałem, że skoro o tej porze dzwoni wiceminister spraw zagranicznych, to znaczy, że coś się musiało stać. Okazało się, że w pewnym sensie nic się nie stało. Wiceminister spytał mnie, czy prawdą jest, że prezydent Komorowski w drodze powrotnej do Polski zamierza przyjechać do Witebska, czyli na teren Białorusi, i z Witebska lecieć do Polski. O niczym takim nie było mi wiadomo. Wiceminister poinformował mnie, że strona białoruska uzyskała taką informację od Federalnej Służby Ochrony, czyli rosyjskiego odpowiednika BOR, która skontaktowała się ze Służbą Bezpieczeństwa Prezydenta Białorusi, czyli białoruskim odpowiednikiem BOR, żeby ustalić kwestię przekroczenia granicy. Tyle że Białorusini nic o wizycie pełniącego obowiązki prezydenta Polski nie wiedzieli. Ja jako szef placówki również nic nie wiedziałem.

Zadzwoniłem do mojego byłego szefa, który poinformował mnie, że rzeczywiście w trakcie wizyty Bronisława Komorowskiego, który udał się do stolicy Rosji, by wziąć udział w paradzie zwycięstwa na placu Czerwonym, zapadła "spontaniczna" decyzja, żeby z Moskwy pojechać do Katynia i Smoleńska i żeby nie wracać samochodem do Moskwy, ale przejechać 80 km do Witebska i stamtąd polecieć już do Polski. Problem polega na tym, że zapomniano o tej spontanicznej decyzji poinformować polską ambasadę na Białorusi… Wyobraźmy sobie sytuację, w której ambasada USA dowiedziałaby się o wizycie prezydenta Bidena, który spontanicznie postanowił po szczycie NATO przyjechać z Wilna do Warszawy, tylko nikt nie wpadł na pomysł, żeby poinformować ambasadę amerykańską w Warszawie i władze Polski… Jestem daleki od pisowskiej opowieści o stanie polskich spraw pod rządami innymi niż rządy PiS. Ale równocześnie po tym, czego byłem świadkiem, nikt mi nie wmówi, że państwo polskie pod rządami PO działało. Inną sprawą jest, że PiS zamiast sanacji zaoferował tylko inną ekipę ds. zarządzania bałaganem, a co gorsza, postanowił jeszcze dodać do już istniejącego bałaganu trochę własnego nieporządku.