Blady jak śmierć, średniego wzrostu i szczupłej budowy ciała, z głową lekko przechyloną na bok, stał w dużej sali sądowej Old Bailey w Londynie. Przed nim, na ławce centralnego sądu karnego Imperium Brytyjskiego, siedział nie byle jaki sędzia — Lord Rayner Goddard w szkarłatnej szacie obszytej gronostajami, a obok niego urzędnicy sądowi w czarnych jedwabnych garniturach i śnieżnobiałych rękawiczkach.
Prawdziwie onieśmielające tło. Klaus Fuchs, drobny oskarżony z okrągłymi okularami inteligenta, usłyszał zwykłe pytanie w prawie brytyjskim: czy przyznaje się do winy, czy nie przyznaje się do czterech zarzutów przekazywania informacji, które mogą być użyteczne dla wroga Wielkiej Brytanii w Birmingham w 1943 r., w Nowym Jorku w 1944 r., w Bostonie w 1945 r. i w Berkshire w 1947 r.? Fuchs odpowiedział niskim głosem: "Winny".
- Zobacz także: Ludzie, którzy przewidzieli katastrofę 1939 r.
Lord Goddard, znany jako "sprawiedliwość w mgnieniu oka" z powodu swoich szybkich procesów i zazwyczaj surowych wyroków, potrzebował zaledwie 90 minut, aby ogłosić wyrok 1 marca 1950 r.: 14 lat pozbawienia wolności za szpiegostwo. 38-letni wówczas Fuchs przyjął decyzję bez emocji.
Jak to się stało, że urodzony w Niemczech mężczyzna został oskarżony przed brytyjskim sądem o zdradę tajemnic USA? I czy wyrok był sprawiedliwy?
Najniebezpieczniejszy człowiek w Wielkiej Brytanii skazany. Wykonywał nielegalną pracę dla komunistów
Klaus Fuchs, urodzony 29 grudnia 1911 r. w Russelsheim, pochodził z wykształconej rodziny z klasy średniej. Jego ojciec Emil był protestanckim teologiem, pastorem i profesorem w Kilonii od 1931 r. Już jako dziecko Klaus był znany jako "rudy lis" ze względu na swój kolor włosów. Jego ojciec, pacyfista, religijny socjalista i kwakier, był zagorzałym przeciwnikiem NSDAP i wspierał syna w jego politycznych przedsięwzięciach. Przynajmniej początkowo, gdy Klaus był członkiem Socjalistycznej Młodzieży Pracującej w Kilonii, do której, nawiasem mówiąc, należał również Herbert Frahm, znany później jako Willy Brandt, który był prawie w tym samym wieku.
- Przeczytaj również: Historyczny szczyt NATO. Państwa mają podjąć "nieodwracalną decyzję" o członkostwie Ukrainy
Klaus Fuchs wstąpił do KPD w 1932 r. w wieku 20 lat. Po dojściu Hitlera do władzy wykonywał nielegalną pracę dla komunistów w Berlinie i w lipcu wyemigrował przez Paryż do Londynu.
Podczas procesu w Londynie 1 marca 1950 r. Lord Goddard zapytał: "Czy oskarżony opuścił Niemcy, ponieważ bał się prześladowań?". Prokurator Sir Hartley Shawcross odpowiedział: "Nie mamy powodu, by w to wątpić. To, co powiedział o ruchu podziemnym, jest prawdą, a także to, że był poszukiwany przez policję".
W październiku 1933 r. wysoce inteligentny Fuchs wznowił przerwane na rzecz politycznego zaangażowania w KPD studia matematyczne i fizyczne, studiując w Bristolu pod kierunkiem fizyka teoretycznego Nevilla Francisa Motta (laureata Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki w 1977 r.). Fuchs pomyślnie ukończył studia w 1937 r., uzyskując tytuł doktora matematyki, a następnie wyjechał do Edynburga na stypendium z fizykiem Maxem Bornem (Nagroda Nobla w 1954 r.). Tutaj napisał drugą pracę doktorską z fizyki teoretycznej. Nie ma wątpliwości, że Klaus Fuchs był jednym z najzdolniejszych młodych umysłów żyjących w Wielkiej Brytanii.
"Wrogi cudzoziemiec" internowany. Nawiązał kontakt z radzieckim wywiadem wojskowym
Po rozpoczęciu II wojny światowej został jednak początkowo internowany jako "wrogi cudzoziemiec", ale od maja 1941 r. był zaangażowany w brytyjski program badań atomowych w Birmingham. Po niemieckiej inwazji na Związek Radziecki Fuchs stał się przekonany, że Wielka Brytania i USA "pozwoliły Niemcom i Rosji walczyć ze sobą aż do wzajemnego unicestwienia", jak powiedział w sądzie.
Dlatego jesienią 1941 r. nawiązał kontakt z radzieckim wywiadem wojskowym GRU i od tego czasu informował o brytyjskich badaniach atomowych. Kontakt został nawiązany przez niemiecko-żydowskiego emigranta i komunistę Jürgena Kuczynskiego, którego siostra Ursula (lepiej znana pod pseudonimem bojowym "Ruth Werner") została na pewien czas dowódcą Fuchsa. Sam Kuczynski stał się jednym z najbardziej wpływowych historyków w NRD.
Nawet w Birmingham Fuchs, który w międzyczasie stał się naturalizowanym obywatelem, był ważnym informatorem sowieckich służb specjalnych. Jego wartość wzrosła jeszcze bardziej, gdy w grudniu 1943 r. został oddelegowany do ściśle tajnego amerykańskiego programu budowy bomby atomowej wraz z grupą roboczą Hansa Bethe (Nagroda Nobla 1967), kryptonim: Projekt Manhattan. Najpierw pracował nad produkcją uranu do celów zbrojeniowych w Nowym Jorku, a następnie nad projektem implozji bomby plutonowej w Los Alamos.
Fuchs zdradził GRU wszystko, czego nauczył się na swoim zaufanym stanowisku. W ten sposób przyczynił się do tego, że ZSRR dogonił USA w badaniach nad bronią jądrową. Od lipca 1946 r. kierował Wydziałem Fizyki Teoretycznej w brytyjskim ośrodku badań jądrowych Harwell.
Podczas krótkiego procesu w Old Bailey Lord Goddard nazwał oskarżonego "najbardziej niebezpiecznym człowiekiem", jakiego "kraj ma w swoich granicach". Jasne oświadczenie. Prokurator Shawcross wyraził się równie jasno: "Nie muszę dalej zagłębiać się w motywy oskarżonego: Jest komunistą — oto wyjaśnienie".
Najbardziej niebezpieczny człowiek Wielkiej Brytanii. "Jest komunistą, oto wyjaśnienie"
Obrońca Fuchsa, Curtis Bennett, poprosił o wyrozumiałość dla oskarżonego. Tragiczne było to, że Fuchs był naukowcem na wysokim stanowisku. Ponieważ dorastał w warunkach tlącego się ognia w nieszczęśliwych Niemczech, zadeklarował swoje poparcie dla komunizmu. "Każdy, kto czytał teorie marksistowskie, powinien wiedzieć, że komunista, czy to w Niemczech, czy w Timbuktu, działałby dokładnie w ten sam sposób".
Jesienią 1949 r. brytyjskie władze dowiedziały się, że podczas pobytu brytyjskiej misji w USA doszło do wycieku tajemnic atomowych. Podejrzenie padło na Fuchsa. Dopiero kilkadziesiąt lat później, w latach 1995-1997, amerykańska Agencja Bezpieczeństwa Narodowego ujawniła, skąd pochodziły te informacje: z programu deszyfrującego "Venona" dla radzieckich zakodowanych wiadomości, które zostały przechwycone podczas II wojny światowej, ale które można było odszyfrować dopiero po 1945 r.
Wskazówki dotyczące Klausa Fuchsa były jasne, ale musiały pozostać tajne i dlatego potrzebne było przyznanie się do winy. Fuchs spodziewał się, że zostanie skazany w każdym przypadku (co wcale nie było prawdą), dlatego miał wyrzuty sumienia: — Zdałem sobie sprawę, że istnieją pewne koncepcje moralnego postępowania, których nie można lekceważyć — powiedział. W Old Bailey po cichu podziękował swojemu obrońcy i sądowi za sprawiedliwe potraktowanie.
Wyrok 14 lat, maksymalna kara za szpiegostwo w czasie pokoju (Fuchs zdradził przecież tajemnice sojusznikowi Wielkiej Brytanii, a nie wrogowi), został zawieszony w 1959 r. Fuchs zdecydował się wyemigrować do NRD, gdzie mieszkał jego ojciec. Tutaj stał się ważnym fizykiem jądrowym i organizatorem badań. Zmarł w 1988 r.
Grób Klausa Fuchsa znajduje się na cmentarzu socjalistycznym. Nic nie wskazuje na to, by kiedykolwiek wewnętrznie wyrzekł się komunizmu.
