Historia skrótów – PSX czy PS1?

Pojawienie się pierwszego PlayStation w grudniu 1994 roku w Japonii oraz w kolejnym roku na pozostałych rynkach poprzedzone było bardzo intensywną kampanią promocyjną, która miała na celu przede wszystkim przybliżyć potencjalnym nabywcom nowego gracza na konsolowym rynku i pokazać jego mocne strony. Sony będące wówczas synonimem jakości i sprzętu z najwyższej półki nie mogło się jednak pochwalić takim doświadczeniem na rynku konsol jak najwięksi konkurenci w postaci Nintendo i Sega. Stąd też w promocję PlayStation już na starcie zdecydowano się wpompować niespotykane na tamte czasy środki, które przy bardzo mądrej polityce wydawniczej firmy i licznych oddziałach w wielu krajach szybko zaczęły się wracać i to z nawiązką. Któż mógł wówczas przypuszczać, że nazwa pierwszej konsoli Sony po latach stanie się najważniejszą marką tego giganta z Japonii, nakręcającą w dużej mierze zyski firmy. O tym nie mógł marzyć nawet „ojciec PlayStation”, a więc Ken Kutaragi, a to właśnie jemu zawdzięczamy nie tylko powstanie samej konsoli, ale i jej nazwę. W książce „Rewolucjoniści z Sony” możemy przeczytać, że to właśnie Kutaragi wpadł na pomysł nazwania pierwszej konsoli Sony nazwą PlayStation. Według niego „jeżeli komputer służący do pracy jest stacją roboczą – workstation, to komputer przeznaczony do grania musi nazywać się playstation”. Argumentacja ta wydaje się dość logiczna i choć sama nazwa nie wszystkim się wówczas podobała to właśnie nią postanowiono ochrzcić pierwszą stacjonarną konsolę Sony, a także jej następczynię dodając do nich jedynie kolejne cyfry.

Rynek konsol jest dość specyficzny pod względem nazewnictwa gdyż praktycznie na równym poziomie współistnieją w nim obok siebie zarówno pełne nazwy konsol, jak i bardzo często ich skrócone odpowiedniki. W związku z tym częściej zamiast z Nintendo Entertainment System czy Super Nintendo Entertainment System spotkamy się po prostu z NES oraz SNES. Skąd się bierze tak częste wykorzystywanie skrótów? Wynika ono zapewne przede wszystkim z zapotrzebowania na nie przez media, kiedyś te papierowe, a obecnie internetowe oraz z czysto ludzkiej wygody. Dzięki skrótom wydawcy mogą zaoszczędzić masę potrzebnego miejsca choćby na okładce magazynu czy w krótkich newsach, a także mogą stosować je zamiennie z pełną nazwą, nie narażając się w ten sposób na zbędne powtórzenia. Ze skrótów korzystają również sami producenci konsol i gier, którzy obecnie bardzo często się nimi posługują, do tego stopnia że chyba częściej spotkamy się z PS3 czy PS4 niż z pełnymi rozwinięciami tych skrótów. Oczywiście nie w przypadku każdej konsoli spotkamy z jej pełną i skróconą nazwą. Przykładowo Atari Jaguar to po prostu Atari Jaguar, podobnie jak choćby Neo Geo, które również nie ma swojej skróconej nazwy. Niemniej w przypadku większości liczących się platform możemy się z nimi spotkać i zwykle nie wywołują one żadnych kontrowersji. W zasadzie jedynym wyjątkiem w tej materii jest – a jakżeby inaczej – pierwsze PlayStation.

Tak się jakoś złożyło, że w przypadku pierwszej konsoli Sony w powszechnym obiegu funkcjonują zwykle dwa odnoszące się do niej skróty – PSX oraz PS1. Ten dualizm w nazewnictwie czasem doprowadza niestety do tarć. W Internecie nie trudno znaleźć miejsca w których temat ten od czasu do czasu wywołuje nie małe poruszenie, które bardzo często przeradza się wręcz w kłótnię i to zupełnie niepotrzebną, w której jedna ze stron próbuje przekonać drugą do swoich racji. Czasami jest to dość zabawne gdyż gdyby kierować się wyłącznie kryterium poprawności to oba te skróty, a więc zarówno PSX, jak i PS1 należałoby uznać za błędne. Jak to możliwe? Otóż oficjalnym skrótem nazwy pierwszej konsoli Sony nie jest ani PSX, ani PS1, a po prostu PS. Tak się jednak złożyło, że skrót ten nigdy nie cieszył się dużą popularnością, a i obecnie w tym znaczeniu rzadko występuje. Ma na to wpływ kilka czynników. Po pierwsze od dłuższego już czasu sama nazwa „PlayStation” nie jest jedynie synonimem pierwszej konsoli Sony, ale przede wszystkim globalną marką pod którą kryją się wszystkie konsole Sony i cały biznes firmy oparty o świat elektronicznej rozrywki. Po drugie nawet samo Sony nie często w zapisie tekstowym posługiwało się tym skrótem, gdyż w jego miejsce bardzo często wybierało albo pełną nazwę, albo po prostu samo logo konsoli, które składa się przecież właśnie z liter P i S. Wreszcie po trzecie warto przypomnieć, że również prasa oraz serwisy internetowe zwykle nie posługiwały się tym skrótem przez co nigdy nie miał on szansy tak naprawdę przeniknąć do mainstreamu.

Zupełnie inaczej sprawa miała się ze wspomnianymi skrótami PSX oraz PS1. Pod tym ostatnim kryje się oczywiście nazwa PlayStation 1, która ma wskazywać na to, że mówimy konkretnie o „szaraku”, jak potocznie zwykło się określać pierwszą konsolę Sony, a nie o którejś z jej następczyń. Początków tego skrótu należy doszukiwać się mniej więcej w 2000 roku, kiedy to na świecie zadebiutowała konsola PlayStation 2. Wówczas to prasa i gracze potrzebowali jakiegoś sposobu na odróżnienie w tekstach czy dyskusjach jednej konsoli od drugiej i wpadli na pomysł właśnie z dodatkową numeracją. Użycie tego skrótu w kolejnych latach stało się coraz bardziej powszechne i wraz z pojawieniem się następnych konsol Sony, a więc PlayStation 3 oraz PlayStation 4 już na trwałe wpisało się w mentalność wielu graczy, zwłaszcza tych młodszych, dla których zupełnie oczywiste wydało się to, że w historii obok PS2, PS3 czy PS4 istnieje jeszcze PS1. W tym przypadku mamy zatem do czynienia z tzw. retronimem, a więc cytując wikipedię „nową nazwą dla obiektu lub pojęcia służącą odróżnieniu jej podstawowej formy od bardziej aktualnej.”

Obecnie coraz więcej osób posługuje się tym skrótem choć warto jeszcze raz wspomnieć, że nie jest to oficjalny skrót Sony. Niektórym z tych osób nie podoba się to, że wciąż wielu graczy w odniesieniu do pierwszego PlayStation wykorzystuje jednak alternatywny skrót, a mianowicie PSX. Bardzo często wynika to jedynie z chęci zabłyśnięcia i pochwalenia się wiedzą na temat tego, że w oficjalnym języku Sony nazwa PSX odnosi się do nagrywarki DVR ze zintegrowaną konsolą do gier PlayStation 2, która została wydana tylko w Japonii w 2003 roku. Korzystanie z nieoficjalnego skrótu PS1 i atakowanie innych graczy za w sumie coś podobnego wydaje się jednak bezsensowne, zwłaszcza, że skrót PSX w odniesieniu do pierwszego PlayStation ma znacznie bogatszą historię, która nie jest znana nawet wielu fanom tej konsoli.

Skąd w ogóle wziął się skrót PSX? Jego pojawienie się jest ściśle powiązane z ogłoszeniem przez Sony prac nad swoją samodzielną konsolą już po zakończeniu nieudanej próby współpracy z Nintendo. To właśnie na przełomie 1993/1994 świat obiegła informacja o zaprezentowaniu wybranym deweloperom w Japonii, Europie i Stanach Zjednoczonych efektu tej pracy, który otrzymał roboczą nazwę PlayStation-X. Sony postanowiło wykorzystać pomysł Kutaragiegi na nazwę jeszcze z czasów wspomnianej próby dogadania się z Nintendo, dodając do niej literę „X”, której pojawienie miało dodać całości nutki tajemniczości i odróżnić ten konkretny projekt od poprzedniego. Tutaj warto od razu zaznaczyć, że oficjalnym skrótem tego projektu, który zaczął pojawiać się w prasie i to na całym świecie nie był PSX, ale właśnie PS-X o czym wielu zdążyło już zapomnieć. Także i samo Sony w oficjalnych dokumentach z tamtego okresu czy programach dla deweloperów posługiwało się właśnie tym skrótem.

Ciężko dotrzeć do informacji czy litera X w tej nazwie i skrócie miała jakieś głębsze znaczenie. Wiele wskazuje na to, że chodziło o PlayStation Experimental, co by doskonale wpisywało się w prototypowy charakter tego sprzętu. Może być jednak i tak, że pod ową literą nie kryło się nic szczególnego, gdyż już sama litera X zwykle kojarzy się z czymś tajemniczym i futurystycznym, a takim czymś miało być właśnie pierwsze PlayStation. Tak czy siak o PS-X było głośno na całym świecie w zasadzie aż do grudnia 1994 roku kiedy to konsola oficjalnie zadebiutowała w Japonii pod nazwą PlayStation, a więc bez wspomnianej litery X, o której przynajmniej w Kraju Kwitnącej Wiśni aż do 2003 roku zapomniano. Jej zniknięcie mogło mieć związek nie tylko z tym, że konsola wyszła już z fazy eksperymentalnej i nabrała realnych kształtów, ale być może chciano też uniknąć niepotrzebnego zamieszania, gdyż w tym czasie w Japonii debiutowała również inna konsola z X w nazwie, a mianowicie PC-FX od firmy NEC. Sytuacja wyglądała jednak zupełnie inaczej w Europie, a zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych, gdzie na pojawienie się PlayStation wciąż musiano czekać prawie rok. W tym czasie szczegółowo informowano o nowej konsoli Sony oraz o tym co się dzieje na japońskim rynku i w publikacjach tych wciąż posługiwano się skrótem PS-X, tyle że w pewnym momencie stracił on swój łącznik (-) i przybrał postać znaną nam do dziś. Zmiana na tych rynkach mogła być podyktowana pojawieniem się wspomnianej konsoli PC-FX i próbą odróżnienia PSXa od niej, ale bardziej prawdopodobne wydaje się to, że amerykański oddział Sony Computer Entertainment (SCEA) upatrywał w skrócie PSX większą wartość marketingową niż w przypadku PS-X z której nie chciał tak łatwo zrezygnować.

Specyfika amerykańskiego i europejskiego rynku wymagała od Sony utworzenia osobnych oddziałów Sony Computer Entertainment na tych terenach, których głównym zadaniem było dostosowanie strategii marketingowych do tamtejszych graczy, choć oczywiście w porozumieniu z oddziałem matką z Japonii. Największą autonomią w tej kwestii, zwłaszcza na samym początku, wykazywało się właśnie Sony Computer Entertainment America, które miało swoją wizję promocji konsoli w Stanach Zjednoczonych. Najlepszym tego przykładem jest historia Polygon Man’a, który miał się stać oficjalną maskotką PlayStation w USA i promować konsolę w mediach oraz na targach. Niestety jej żywot był dość krótki i ukrócony w zasadzie w zarodku i to przez nie byle kogo, a samego Kena Kutaragiego, który widząc postać Polygon Man’a na stoisku Sony na targach E3 w 1995 roku wpadł w taką furię, że skutecznie wpłynął na SCEA by ta zaprzestała firmować markę tą postacią.

Innym przykładem autonomicznego działania amerykańskiego oddziału SCE była wczesna próba zastąpienia nazwy PlayStation skrótem PSX. Pierwszemu szefowi SCEA, którym był Steve Race, a także kierownictwu oddziału, nie bardzo podobała się nazwa PlayStation i mieli oni w pewnym momencie pomysł wypuszczenia konsoli na swoim rynku pod inną nazwą, a mianowicie PSX. Z perspektywy czasu brzmi to dość absurdalnie, ale nie było to w tamtych czasach nic nadzwyczajnego. Warto przywołać choćby przykład Super Famicoma, który w Europie i USA był sprzedawany pod znaną wszystkim nazwą Super Nintendo Entertainment System. W tym celu przeprowadzono nawet badania konsumenckie za sprawą których zdecydowano się jednak na pozostanie przy nazwie PlayStation. Nie zrezygnowano jednak ze skrótu PSX, który był już rozpoznawalny przez media i dobrze się przyjął. I tutaj krótka ciekawostka. Jeden z bardziej zabawnych przykładów użycia skrótu PSX przez SCEA z tamtego okresu pochodzi ze stycznia 1995, a więc jeszcze przed premierą konsoli, kiedy to Steve Race z kolegami postanowili zrobić małego psikusa konkurencji w postaci Sega. W tym czasie w Las Vegas odbywały się coroczne targi elektroniki Consumer Electronics Show na których prezentowano nowinki techniczne, w tym pierwsze PlayStation. Ekipa z Sony przygotowała z tej okazji niespodziankę dla ludzi z Sega, która czekała na nich w ich hotelu Alexis Park, gdzie na praktycznie każdej serwetce nadrukowany był napis „PSX welcomes Sega to CES” co podobno bardzo zdenerwowało ówczesnego szefa Sega w USA Toma Kalinske.

Decyzja SCEA o pozostaniu przy oficjalnej nazwie PlayStation sprawiła, że firma z biegiem czasu zaprzestała jednak korzystania z nieoficjalnego skrótu PSX. Było już jednak za późno by wyplenić ten skrót ze świadomości graczy, którzy informowani na bieżąco przez prasę o nowinkach związanych z „szarakiem” mogli go zobaczyć w wielu magazynach poświęconych tej konsoli. Zresztą Sony nigdy nie interweniowało w tej sprawie. Miało to swoje przełożenie także na obecność skrótu w Europie, gdzie był on również nagminnie używany. W obu regionach powstała cała masa magazynów poświęconych PlayStation, ze skrótem PSX w tytule, z których można wymienić magazyny P.S.X., World of PSX, czy choćby znane z naszego podwórka PSX Extreme i PSX Fan. Wydawcy zapewne tak chętnie korzystali z tej nazwy ze względów licencyjnych. Jak wiadomo Sony miało swój oficjalny magazyn poświęcony pierwszemu PlayStation i mogło niechętnie patrzeć na wykorzystanie swojego znaku towarowego w tytułach konkurencyjnych pism. Może o tym świadczyć choćby fakt z naszego rodzimego podwórka, gdzie za sprawą nacisku, wydawca magazynu z poradnikami PlayStation Plus musiał zmienić jego nazwę na coś innego, w tym przypadku PlayerStation Plus. Użycie skrótu PSX rozwiązywało zapewne ten problem, gdyż nie był to znak zastrzeżony. Posługiwano się nim zresztą nie tylko w tytułach magazynów, ale przede wszystkim w ich wnętrzu przez co szybko stał się on synonimem pierwszego PlayStation i przez wielu wykorzystywany jest do tej pory.

Teraz przyszła kolej na trochę prywaty. Historia skrótu PSX pokazuje, że wbrew obiegowej opinii ma on naprawdę mocne korzenie i w mojej ocenie nie powinno się go na siłę próbować wymazać ze świadomości graczy, nawet jeżeli Sony pod tym skrótem postanowiło ukryć coś innego w 2003 roku, czyli wspomnianą już nagrywarkę z wbudowaną konsolą PlayStation 2. Jako administrator strony, która również go wykorzystuje, postanowiłem go wziąć w obronę gdyż wielokrotnie w ostatnim czasie byłem świadkiem według mnie niepotrzebnych dyskusji w których zwolennicy skrótu PS1 na siłę starali się doczepić skrótu PSX w różnych dyskusjach i wykazać jego niepoprawność. Prawda jest taka, że dla wielu graczy takich jak ja, wychowanych w erze pierwszego PlayStation coś takiego jak PS1 w ogóle nigdy nie funkcjonowało, zwłaszcza jak ktoś zaraz po rozstaniu z PSX przesiadł się na PC, a nie na PlayStation 2. Wiem po sobie, że dla mnie skrót PS1 nie niesie ze sobą żadnej wartości sentymentalnej i raczej z niego nie korzystam. Natomiast w tych trzech magicznych literach P-S-X zawarte są moje całe wspomnienia związane z tą konsolą i wiem, że nie jestem odosobniony w tej materii. Nic nie stoi na przeszkodzie by wbrew trendom i niektórym youtuberom oba te skróty funkcjonowały normalnie w growej rzeczywistości, a już na pewno nie powinno się nikogo atakować za posługiwanie jednym czy drugim.

Na koniec pozostaje jeszcze wspomnieć o jednym skrócie z którym możemy się spotkać, zwłaszcza w ostatnich latach, w odniesieniu do pierwszego PlayStation, a jest nim skrót PS one. Inna nazwa ostatniego modelu „szaraka”, a zarazem jej zminiaturyzowanej wersji, powstała po to by odróżnić ją jakoś od debiutującej w tym samym czasie PlayStation 2, o czym zresztą w jednym z artykułów w ówczesnej prasie informował szef europejskiego oddziału Sony Chris Deering. Tutaj warto dokładnie przyjrzeć się tej nazwie, gdyż pomyłka w jej zapisie jest chyba najczęściej spotykanym niedopatrzeniem związanym z nazewnictwem konsol, w tym również niekiedy przez samo Sony. Nie powinniśmy mieć tutaj bowiem do czynienia ani z PSOne, ani z PS One, ale właśnie z PS one pisanym rozdzielnie i z małej litery (one), gdyż taki skrót znajdziemy zarówno na pudełku konsoli, jak i na wszystkim tym co było wydane z myślą o zminiaturyzowanej wersji PlayStation. Skrót ten jest o tyle ważny, że obecnie Sony bardzo często wykorzystuje go zamiast po prostu PS w odniesieniu do wszystkiego co związane z pierwszym PlayStation. Widać to choćby w PlayStation Store gdzie e gry z tamtego okresu tytułowane są jako PS one Classics, a więc klasyki PS one mimo, że większość z nich powstała zanim tak naprawdę ostatni model PlayStation ujrzał światło dzienne.

Jak widać liczba skrótów związanych z pierwszym PlayStation jest naprawdę spora. Można je podzielić w zasadzie na te bardziej oficjalne i rzadziej używane – PS oraz PS one, a także te mniej oficjalne i w dużej mierze wykorzystywane przez prasę oraz graczy, a więc PS1 czy PSX. Nie ma powodów by któreś z nich uważać za niewłaściwe, gdyż każdy z tych skrótów ma jakąś historię, która czasem też dużo mówi o graczach się nimi posługującymi. Artykuł ten postanowiłem przygotować właśnie po to by przypomnieć ich historię i nie musieć już tak często natrafiać na bezsensowne dyskusje, który z nich jest lepszy.